Đầu tiên là đại dịch. Sau đó là chiến tranh Nga-Ukraine. Các chuyên gia cảnh báo, với hai cuộc khủng hoảng toàn cầu lớn liên tục này, có thể có một số thay đổi lâu dài trong chuỗi cung ứng và thương mại.

Đặc biệt, cuộc chiến ở Ukraine đã khiến các quốc gia nghĩ đến việc cần có thêm các đối tác thương mại đáng tin cậy.

Peter Martin, giám đốc nghiên cứu tại công ty nghiên cứu hàng hóa Wood Mackenzie cho biết: “Nếu đại dịch Covid-19 làm nổi bật nhu cầu rút ngắn chuỗi cung ứng, thì cuộc chiến ở Ukraine nhấn mạnh tầm quan trọng của việc có các đối tác thương mại đáng tin cậy”.

Giá năng lượng đã tăng vọt trong năm nay do cuộc chiến Nga gây ra ở Ukraine gây bất ổn cho thị trường và các quốc gia phương Tây đã áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Moscow.

Trong tuần này, Liên minh châu Âu đã đồng ý cấm 90% lượng dầu nhập khẩu của Nga đến cuối năm nay. Moscow trước đó cũng đe dọa cắt nguồn cung để đáp trả. Điều đó đã khiến một quan chức Nga cho biết nước này sẽ tìm các nhà nhập khẩu khác - lượng mua dầu từ Trung Quốc và Ấn Độ đã tăng vọt trong năm nay.

Liên minh châu Âu nhận 40% lượng khí đốt tự nhiên từ các đường ống của Nga và khoảng 1/4 trong số đó chảy qua Ukraine.

Xuất khẩu ngũ cốc quan trọng, chẳng hạn như lúa mì, đã bị ảnh hưởng.

Hàng triệu tấn lúa mì từ Ukraine đã bị mắc kẹt trong nước do các lực lượng quân sự của Nga đã phong tỏa Biển Đen, nơi có các cảng quan trọng của Ukraine.

Theo Andrius Tursa, cố vấn Trung và Đông Âu tại công ty tư vấn Teneo Intelligence, trước chiến tranh, các cảng ở Biển Đen của Ukraine chiếm khoảng 90% lượng ngũ cốc xuất khẩu của nước này.

Ông Martin nói thêm: “Những ảnh hưởng này có thể dẫn đến sự sắp xếp lại chuỗi thương mại toàn cầu một cách lâu dài. Nền kinh tế toàn cầu trở nên khu vực hóa hơn - chuỗi cung ứng ngắn hơn với các đối tác ‘đáng tin cậy’.”

1. Các khối thương mại

Theo Martin, thương mại toàn cầu có thể tổ chức lại thành hai hoặc nhiều “khối riêng biệt”.

Khối đầu tiên sẽ bao gồm Liên minh châu Âu, Hoa Kỳ và các đồng minh của họ (có thể bao gồm Vương quốc Anh và Nhật Bản) - những quốc gia đã áp dụng các biện pháp trừng phạt đối với Nga và liên kết trong việc cô lập Nga.

Một nhóm khác có thể là các quốc gia sẽ tìm cách đi lại với cả hai phía như Trung Quốc và Ấn Độ khi họ có thể lấy nhiều năng lượng và tài nguyên hơn từ Nga nhưng cần duy trì quan hệ tốt với các nền kinh tế lớn trong khối đầu tiên khi khối này chiếm tỷ trọng đáng kể trong nhu cầu xuất khẩu của họ.

2. Các tuyến đường thương mại

Martin cũng cho biết: “Các tuyến đường thương mại bằng cả đường bộ và đường biển cũng như lưu lượng sẽ bị ảnh hưởng.”

Kể từ khi chiến tranh nổ ra, các đơn vị vận chuyển đã tránh đi qua Biển Đen, nơi mà hoạt động quân sự của Nga đã ngăn chặn vận chuyển thương mại, gây tắc nghẽn các cảng khác ở châu Âu vì các tuyến đường buộc phải thay đổi.

Tursa cho biết “có nhiều đề xuất khác nhau để bỏ chặn việc tiếp cận Biển Đen của Ukraine đang được thảo luận, nhưng không có đề xuất nào khả thi hay dễ thực hiện.”

Ukraine hiện đang cố gắng phát triển các tuyến đường bộ và đường sông thay thế để xuất khẩu các sản phẩm lương thực sang các nước khác. Và “dù công suất của các tuyến thay thế dự kiến sẽ tăng dần, việc xuất khẩu như vậy có thể sẽ phức tạp hơn và tốn kém hơn so với tuyến đường biển. Các cuộc tấn công tên lửa của Nga nhắm vào cơ sở hạ tầng đường sắt trên khắp Ukraine có thể làm phức tạp thêm công tác hậu cần,” Tursa nói.

Người thắng, kẻ bại

Theo Martin, bất kỳ sự chuyển hướng nào do những thay đổi đối với thương mại toàn cầu sẽ khiến một số nền kinh tế được hưởng lợi, chẳng hạn như Đông Nam Á, Mỹ Latinh và Châu Phi.

Ông cũng nói rằng: “Nga có thể sẽ là bên thua thiệt nhiều nhất vì mặc dù có thể xoay chuyển một số liên kết thương mại, nước này sẽ bị loại khỏi nhiều phần của nền kinh tế toàn cầu.”

Các lệnh phong tỏa ở Trung Quốc cũng góp phần vào sự hỗn loạn của ngành vận tải và thương mại.

Các tuyến thương mại có thể thay đổi và mang lại lợi ích cho một số quốc gia Đông Nam Á như Việt Nam, nơi nhiều công ty đã và đang sản xuất hàng hóa của họ.

Mặt khác, những nơi như Singapore - nơi tàu thuyền thường đi qua trên đường đến Hoa Kỳ - có thể gặp bất lợi, ông nói thêm, giải thích rằng Singapore có thể bị bỏ qua khi các đơn vị vận chuyển đi thẳng từ các trung tâm sản xuất mới nổi của Việt Nam và Campuchia đến Bờ Tây Hoa Kỳ.

Jason McMann, trưởng bộ phận phân tích rủi ro địa chính trị của Morning Consult cho biết: “Một số công ty đang bắt đầu sản xuất gần quốc gia của mình hơn để hạn chế tình trạng chậm trễ giao hàng do đóng cửa nhà máy, giảm nguồn cung lao động và các yếu tố khác”.

Họ cũng có thể chuyển sang duy trì lượng hàng tồn kho lớn hơn “như một tấm đệm chống lại sự gián đoạn trong tương lai,” thay vì có chuỗi cung ứng ngắn hơn, ông nói thêm.