Vào tháng 10 năm ngoái, một sĩ quan cảnh sát vừa bị sa thải đã đến trường mẫu giáo của con trai riêng hắn ta ở vùng đông bắc xa xôi của Thái Lan và trong vòng chưa đầy 30 phút, hắn đã sát hại 23 trẻ em và hai giáo viên. Panya Kamrab đã chém chết một số nạn nhân bằng dao rựa chặt mía và dùng súng lục bắn chết những người khác, trong đó có ba nhân viên chính quyền địa phương đang ăn trưa bên ngoài trường học. Vụ thảm sát kinh hoàng này đã khiến tổng cộng 36 người thiệt mạng, được coi là vụ thảm sát tồi tệ nhất trong lịch sử Thái Lan và là một trong những vụ thảm sát tồi tệ nhất thế giới.

Khẩu súng của kẻ sát nhân, một khẩu Sig Sauer P365 - được công ty quảng cáo là đủ nhỏ gọn để dễ dàng cất giấu nhưng vẫn có thể chứa được 13 viên đạn - đã di chuyển hơn 8,000 dặm từ một nhà máy trên bờ biển đầy đá của New Hampshire đến tỉnh Nong Bua Lamphu tươi đẹp của Thái Lan. Đây chỉ là một trong hàng nghìn các khẩu súng lục và súng trường bán tự động do các nhà sản xuất súng của Mỹ xuất khẩu và có liên quan đến tội phạm bạo lực. Với khoảng 400 triệu khẩu súng dân dụng được sở hữu tại Hoa Kỳ, các công ty như Sig đang tìm kiếm người mua mới ở nước ngoài và họ đã tìm thấy một đồng minh nhiệt tình: Chính phủ liên bang đã giúp thúc đẩy doanh số bán súng bắn liên thanh (rapid-fire guns) ra quốc tế lên mức kỷ lục.

Các động lực kinh tế và chính trị thúc đẩy doanh số bán súng được kích hoạt sau khi lệnh cấm vũ khí tấn công của Mỹ hết hạn vào năm 2004. Nhưng chúng đã đạt đến mức cao mới kể từ năm 2020, khi các nhà sản xuất súng giành chiến thắng trong cuộc chiến kéo dài hàng thập kỷ để hợp lý hóa việc phê duyệt xuất khẩu. Súng bán tự động do Mỹ sản xuất hiện đang tràn vào các quốc gia khác, từ Canada, với các quy định tương đối nghiêm ngặt, đến Guatemala, nơi súng thường xuyên rơi vào tay tội phạm và chính phủ có tiền sử vi phạm nhân quyền.

Tác động toàn cầu

Tổng khối lượng tích lũy của súng bán tự động do Mỹ xuất khẩu, 2005-2022

Bộ Thương mại Hoa Kỳ đã đóng vai trò thúc đẩy và hỗ trợ ngành công nghiệp vũ khí, ngay cả khi các vụ xả súng hàng loạt ở Mỹ khiến cả thế giới kinh hoàng và tỷ lệ tội phạm liên quan đến súng gia tăng ở nhiều quốc gia nhập khẩu. Các quan chức Bộ Thương mại đã giúp lôi kéo khách hàng nước ngoài, đi cùng họ đến triển lãm hàng đầu của ngành công nghiệp súng ở Las Vegas mỗi năm và cung cấp một cổng thông tin trực tuyến để kết nối họ với các nhà sản xuất Hoa Kỳ.

Kể từ khi lệnh cấm kết thúc, tổng số súng bán tự động xuất khẩu đã lên tới con số 3.7 triệu - tăng hơn gấp đôi chỉ trong sáu năm qua. Về con số tuyệt đối, xuất khẩu vẫn chỉ bằng một phần nhỏ so với doanh thu nội địa của Hoa Kỳ, nhưng tác động của chúng đối với các quốc gia nhập khẩu súng có thể rất lớn.

"Chúng ta, với tư cách là một quốc gia, đã tập trung vào việc ngăn chặn sự phổ biến của các vũ khí hủy diệt hàng loạt,” Tom Malinowski, trợ lý ngoại trưởng phụ trách dân chủ, nhân quyền và lao động từ năm 2014 đến năm 2017 và là cựu nghị sĩ đảng Dân chủ, cho biết. “Nhưng nếu nhìn vào cách mà dân thường bỏ mạng trong các cuộc xung đột vũ trang trên khắp thế giới, thì thật khó để không kết luận rằng vũ khí hủy diệt hàng loạt thực sự lại chính là những thứ vũ khí nhỏ gọn ít bị kiểm soát nhất này."

Không có công ty nào làm việc miệt mài hơn hoặc hưởng lợi nhiều hơn từ sự gia tăng xuất khẩu súng của Mỹ so với Sig Sauer Inc., công ty con của một nhà sản xuất súng lâu đời của châu Âu có trụ sở tại Hoa Kỳ. Trong hai thập kỷ qua, công ty đã chuyển mình từ một nhà sản xuất súng săn và súng lục cao cấp thành một nhà sản xuất hàng loạt súng giá rẻ và súng bắn nhanh của Mỹ.

Chủ sở hữu của Sig đã đóng cửa cơ sở sản xuất chính của thương hiệu này ở Đức, đồng thời mở rộng các nhà máy ở New Hampshire, nơi họ có thể tận dụng luật xuất khẩu lỏng lẻo của Hoa Kỳ. Giám đốc điều hành Ron Cohen đã tuyên bố vào năm 2010: “Chúng tôi xác định rõ ràng con đường phát triển của mình là thâm nhập vào các thị trường mới nổi và các nước đang phát triển”. Ngày nay, Sig là nhà xuất khẩu súng lớn nhất của Mỹ, công ty đã bán được hơn 935,000 khẩu trong thập kỷ qua.

Sig Sauer đã thiết lập mối quan hệ thân thiết với các chính trị gia, bao gồm cả Donald Trump, kể từ thời điểm ông còn là ứng cử viên và sau đó là tổng thống. Công ty đã tận dụng mối quan hệ với một quan chức cấp cao trong chính quyền Trump để hỗ trợ ngành công nghiệp súng thúc đẩy một thay đổi quan trọng về quy định, giúp tiếp cận khách hàng ở nước ngoài dễ dàng hơn: Đó là chuyển giao quyền giám sát xuất khẩu vũ khí nhỏ từ Bộ Ngoại giao sang Bộ Thương mại, vốn thân thiện hơn với các doanh nghiệp hơn.

Xuất khẩu vũ khí tăng 

Xuất khẩu súng bán tự động của Hoa Kỳ theo khối lượng lũy kế, 2005-2022

Dưới cả thời chính quyền Cộng hòa và Dân chủ, Sig và các nhà sản xuất súng khác của Mỹ đã đạt được nhiều thành công trong việc tận dụng quyền lực của chính phủ liên bang. Bộ Thương mại đã bắt đầu chương trình đãi ngộ VIP dành cho khách hàng nước ngoài tại triển lãm thương mại Vegas vào năm 2014, trong nhiệm kỳ thứ hai của Barack Obama. Và sự bùng nổ xuất khẩu của các công ty vẫn tiếp tục dưới thời Joe Biden, ngay cả khi ông lên án tình trạng súng đạn tràn lan ở trong nước.

Người phát ngôn của Hội đồng An ninh Quốc gia dưới thời Joe Biden cho biết, Mỹ đang rà soát các đơn xin cấp phép xuất khẩu súng để hạn chế buôn bán trái phép và sử dụng súng bất hợp pháp. Vào tháng 2, chính quyền đã ban hành sắc lệnh - ưu tiên nhân quyền là một yếu tố trong việc buôn bán vũ khí. Người phát ngôn cho biết, việc chuyển giao trách nhiệm từ Bộ Ngoại giao sang Bộ Thương mại "đã tăng cường thực thi và giám sát điều tra đối với các mặt hàng xuất khẩu này thông qua việc bổ sung các cơ quan thực thi chuyên ngành tại Cục Công nghiệp và An ninh thuộc Bộ Thương mại, đồng thời tăng cường quyền hạn và nguồn lực của liên bang để ngăn chặn việc xuất khẩu vũ khí trái phép."

Bởi vì rất ít súng liên quan đến tội phạm được truy vết đến nguồn gốc xuất xứ, nên không rõ chính xác có bao nhiêu súng xuất khẩu hợp pháp của Mỹ rơi vào tay tội phạm. Một nghiên cứu gần đây của chính phủ liên bang cho thấy 11% số súng được thu hồi tại các hiện trường vụ án ở nước ngoài và được truy vết có nguồn gốc là hàng xuất khẩu hợp pháp của Hoa Kỳ. Ngoài Bắc Mỹ, con số này là 37%. Với sự gia tăng doanh số xuất khẩu gần đây, tỷ lệ này có thể sẽ tiếp tục tăng.

Để thúc đẩy hoạt động kinh doanh ở nước ngoài, ngành công nghiệp vũ khí Mỹ đã thông qua các đồng minh chính trị để tìm cách làm suy yếu luật kiểm soát súng đạn và gieo mầm cho hoạt động vận động ủng hộ súng ở các quốc gia khác, đặc biệt là khu vực Mỹ Latinh. Đồng thời, những thay đổi về giám sát do ngành công nghiệp vũ khí hậu thuẫn đã hạn chế khả năng của Quốc hội trong việc theo dõi doanh số bán súng ở nước ngoài của các nhà sản xuất súng.

Các nhà xuất khẩu súng hàng đầu của Mỹ

Các nhà xuất khẩu súng hàng đầu của Mỹ theo khối lượng lũy kế

“Có ít yêu cầu đăng ký hơn, ít giám sát hơn, nhiều miễn trừ hơn và việc xem xét của Quốc hội bị hạn chế đáng kể.” Đại diện Hoa Kỳ Joaquin Castro, một đảng viên Đảng Dân chủ Texas, đã nói với Ủy ban Đối ngoại Hạ viện khi chỉ trích chính quyền Biden vì đã không chuyển giao lại việc giám sát vào một năm trước. “Về cơ bản, đó là một món quà cho không các nhà sản xuất súng cách đây vài năm, và có vẻ như nó đã phát huy tác dụng.”

Đối với trường hợp của Sig Sauer, hoạt động bán hàng ở nước ngoài của công ty này đã làm dấy lên các cuộc điều tra xuyên khắp Hoa Kỳ, châu Âu và châu Á. Phó Giám đốc phụ trách kinh doanh quốc tế của công ty đã xuất hiện trong một cuộc điều tra được tiết lộ thông qua các tài liệu của tòa án liên bang được đăng tải trực tuyến vào tháng 12 năm 2022. Tình trạng của cuộc điều tra đó, liên quan đến các cáo buộc rằng hàng trăm nghìn USD đã bị biển thủ từ các lô hàng súng cho quân đội Indonesia, vẫn chưa rõ ràng. (Hồ sơ tòa án đã được niêm phong và các công tố viên liên bang từ chối bình luận.)

Vào năm 2018, các quan chức Đức đã buộc tội Sig và CEO của hãng, Cohen, về việc vận chuyển trái phép hàng chục nghìn khẩu súng lục sang Colombia. Cánh báo chí đã nhiều lần yêu cầu Cohen đưa ra bình luận về những cáo buộc liên quan nhưng ông từ chối trả lời, và công ty cũng không phản hồi danh sách các câu hỏi được gửi đến trụ sở chính của họ tại Hoa Kỳ. Cohen thừa nhận hành vi sai trái như một phần của thỏa thuận dẫn đến việc Sig phải trả khoản tiền phạt xuất khẩu lớn nhất trong lịch sử nước Đức, 12 triệu euro (tương đương 14.8 triệu USD) - và Cohen phải nhận án treo 18 tháng.

Thành công của Sig Sauer

Ba trong năm năm qua, xuất khẩu súng lục của Sig đã vượt qua tất cả các nhà sản xuất súng khác của Hoa Kỳ cộng lại

Các cuộc điều tra dường như không ảnh hưởng đáng kể đến sự tăng trưởng mạnh mẽ của Sig Sauer. Thái Lan là một trong những thành công quốc tế lớn nhất của hãng. Công ty đã vượt qua các quy định nghiêm ngặt về quyền sở hữu súng của quốc gia này bằng cách thiết lập mối quan hệ với Cảnh sát Hoàng gia Thái Lan và tận dụng một cơ hội độc đáo: Chương trình súng phúc lợi của Thái Lan cho phép cảnh sát và các quan chức địa phương mua vũ khí để sử dụng cá nhân với giá chiết khấu cao. Tuy nhiên, theo các chuyên gia theo dõi hoạt động mua bán súng, chương trình này cũng chính là cửa sau dẫn đến sự phát triển mạnh mẽ của thị trường chợ đen buôn bán các loại vũ khí nhỏ.

Các cuộc điều tra của cảnh sát cho thấy, bằng cách bơm hàng trăm nghìn khẩu súng vào Thái Lan trong sáu năm qua, chương trình súng phúc lợi đã góp phần gây ra tham nhũng và buôn bán vũ khí, đồng thời trang bị vũ khí cho các tổ chức tội phạm.

Ảnh chụp tại một ngôi chùa ở Nong Bua Lamphu, Thái Lan vào tháng 10 năm 2022, trong buổi lễ tưởng niệm trước quan tài của các nạn nhân trong vụ thảm sát. Kẻ gây án là một cựu cảnh sát đã giết chết 36 người, hầu hết là trẻ em. Nhiếp ảnh gia: Andre Malerba

Hồ sơ của cảnh sát và các trang tin tức đầy rẫy những những vụ án được thực hiện bằng loại súng Sig được nhập khẩu thông qua chương trình. Tháng 5 năm 2022, một vụ xả súng từ trên xe ô tô liên quan đến các băng đảng ma túy đã xảy ra tại Phuket. Một tháng sau đó, một đại tá cảnh sát đã giết vợ và con gái trước khi tự sát. Tháng 4 năm nay, một khẩu Sig P320 đã được sử dụng trong một vụ án gây rúng động cả nước: Một học viên sĩ quan quân đội đã dùng nó để sát hại bạn gái, một người có ảnh hưởng lớn trên mạng, trước khi tự sát. Khẩu súng lục này được cha của hắn ta, một vị tướng quân đội đã về hưu, mua hợp pháp.

Chương trình này cũng đã cung cấp khẩu Sig P365 mà Panya Kamrab sử dụng trong vụ thảm sát vào tháng 10 năm ngoái.

(Hết phần I)