Thuật ngữ "phân bổ tài sản" (asset allocation) còn khá xa lạ cách đây 55 năm. Việc xây dựng danh mục đầu tư khi đó khá đơn giản, thường tuân theo mô hình phân bổ cổ điển "60/40", tức là 60% vốn vào cổ phiếu và 40% vào trái phiếu.

Ngày nay, với sự đa dạng của các công cụ đầu tư, việc phân bổ tài sản đã trở thành một môn khoa học phức tạp. Nhiều công ty đầu tư và khách hàng tổ chức thậm chí phải thành lập các phòng ban riêng, chuyên nghiên cứu để tìm ra tỷ lệ phân bổ lý tưởng cho từng loại tài sản trong danh mục.

Sau thời gian dài nghiên cứu về vai trò của các công cụ nợ trong cấu trúc danh mục, tôi nhận ra một điều căn bản: mọi hình thức đầu tư đều quy về hai dạng tài sản cốt lõi - vốn chủ sở hữu và nợ. Khi quyết định rót vốn vào một doanh nghiệp, nhà đầu tư phải lựa chọn: hoặc là trở thành chủ sở hữu một phần công ty, hoặc là đứng ở vị thế cho vay.

Đa số nhà đầu tư chưa thực sự nắm bắt được sự khác biệt nền tảng giữa hai hình thức này. Trên thực tế, chúng hoàn toàn đối lập. Nhà đầu tư vốn chủ sở hữu chấp nhận rủi ro mất vốn mà không có bảo đảm về lợi nhuận; họ chỉ kỳ vọng được chia sẻ dòng tiền thặng dư và giá trị doanh nghiệp. Trong khi đó, chủ nợ cung cấp vốn đổi lấy các cam kết pháp lý về thanh toán lãi định kỳ và hoàn trả gốc tại thời điểm đáo hạn - nghĩa là suất sinh lời được xác định ngay từ đầu, với điều kiện bên vay tuân thủ nghĩa vụ thanh toán.

Trong quy trình quản lý danh mục, có một quyết định mang tính nền tảng và quan trọng hơn tất cả các quyết định khác - đó là xác định "khẩu vị rủi ro" mục tiêu. Về cơ bản, đây là sự cân nhắc giữa ưu tiên bảo toàn vốn (thường thực hiện thông qua các công cụ nợ có thu nhập cố định) và bên kia là đẩy mạnh tăng trưởng vốn (thường thông qua đầu tư vào cổ phiếu và các công cụ vốn chủ sở hữu khác).

Mặc dù đa số nhà đầu tư thường coi việc tối đa hóa lợi nhuận tuyệt đối là mục tiêu tối thượng của hoạt động đầu tư, những nhà đầu tư có chiến lược và tầm nhìn sâu rộng hơn hiểu rằng thước đo thực sự của thành công đầu tư nằm ở việc tối ưu hóa mối quan hệ giữa lợi nhuận và rủi ro. Chính tại điểm này, vai trò của các công cụ nợ đã thể hiện rõ giá trị chiến lược.

Về bản chất, các công cụ vốn chủ sở hữu như cổ phiếu thường mang lại kỳ vọng sinh lời cao hơn và tiềm năng tăng trưởng lớn hơn, nhưng đi kèm với đó là rủi ro giảm giá đáng kể. Ngược lại, trong cùng điều kiện thị trường, các công cụ nợ tuy có mức sinh lời kỳ vọng khiêm tốn hơn nhưng lại mang đến độ ổn định cao hơn với biên độ dao động thu hẹp đáng kể. Khi kết hợp hai loại tài sản này trong một danh mục, việc gia tăng tỷ trọng vốn chủ sở hữu không chỉ nâng cao kỳ vọng lợi nhuận mà còn đồng thời gia tăng mức độ rủi ro tổng thể. Điều đáng lưu ý là khi rủi ro leo thang, không chỉ kỳ vọng lợi nhuận tăng theo, mà phạm vi kết quả tiềm năng cũng được kéo giãn, trong đó các kịch bản bất lợi có thể trở nên nghiêm trọng hơn nhiều.

Vậy giữa chiến lược đầu tư vào vốn chủ sở hữu và công cụ nợ, đâu mới là lựa chọn "tối ưu"? Câu hỏi này không có lời giải duy nhất. Trong một thị trường vận hành hiệu quả, đây đơn giản là bài toán cân đối đánh đổi. Nhà đầu tư phải tự cân nhắc: liệu nên theo đuổi kỳ vọng lợi nhuận cao cùng tiềm năng tăng trưởng vượt trội, đổi lại chấp nhận mức độ biến động cao và rủi ro giảm giá lớn hơn? Hay nên ưu tiên dòng thu nhập ổn định dù khiêm tốn hơn, nhưng được bảo đảm bởi mức rủi ro thấp hơn và biên độ dao động hẹp hơn? Quyết định này mang tính cá nhân cao, phụ thuộc chặt chẽ vào từng hoàn cảnh cụ thể, mục tiêu tài chính và đặc biệt là mức độ chấp nhận rủi ro của mỗi nhà đầu tư.

Lý thuyết thị trường hiệu quả cho rằng rủi ro và lợi nhuận kỳ vọng luôn tỷ lệ thuận với nhau. Do đó, không có điểm đầu tư nào trên phổ rủi ro có thể được coi là "tối ưu" tuyệt đối. Quyết định đầu tư cuối cùng phụ thuộc vào việc nhà đầu tư xác định rõ mức độ chấp nhận rủi ro hoặc mục tiêu lợi nhuận mong muốn của mình.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy thị trường không hoàn hảo như những gì lý thuyết học thuật mô tả - không phải lúc nào cũng "đúng". Mặc dù thị trường có khả năng phản ứng nhanh với thông tin mới và phản ánh được quan điểm chung về giá trị hợp lý của tài sản, nhưng chính những đánh giá tập thể này đôi khi cũng có thể chệch hướng đáng kể. Chính vì vậy, cơ hội tìm kiếm lợi nhuận vẫn tồn tại cho những nhà đầu tư biết lựa chọn chiến lược thông minh: một số loại tài sản có thể mang lại hiệu quả đầu tư vượt trội khi xét về tương quan rủi ro/lợi nhuận, và các nhà quản lý đầu tư xuất sắc có thể tận dụng các chiến lược khác biệt để tạo ra lợi nhuận điều chỉnh rủi ro vượt trên mức trung bình thị trường.

Trong bối cảnh thực tế hiện nay, sau những biến động mạnh mẽ của môi trường lãi suất toàn cầu, các công cụ nợ có rủi ro cao như trái phiếu dưới chuẩn đầu tư và các khoản vay tư nhân phi đầu tư đang tạo ra một cơ hội đầu tư đáng chú ý. Những công cụ này hiện đang mang lại triển vọng sinh lời có thể so sánh được với mức lợi nhuận trung bình lịch sử mà thị trường cổ phiếu từng mang lại. Các chuyên gia phân tích thị trường đề xuất rằng đây là thời điểm thích hợp để nhà đầu tư xem xét tái cân bằng danh mục, có thể dịch chuyển một phần vốn sang phân khúc này nếu họ phù hợp với ba tiêu chí sau: (a) Đang tìm kiếm cơ hội đầu tư mang lại mức sinh lời hấp dẫn trong khoảng 7-10% mỗi năm, (b) Có định hướng ưu tiên ổn định danh mục, mong muốn giảm thiểu các yếu tố biến động và bất định trong chiến lược đầu tư, và (c) Sẵn sàng đánh đổi bằng cách từ bỏ khả năng hưởng lợi từ đà tăng trưởng vượt trội của thị trường để đổi lấy mức lợi suất ổn định và được đảm bảo tốt hơn ở thời điểm hiện tại. Với những đặc điểm này, chiến lược đầu tư vào công cụ nợ có thể là một lựa chọn phù hợp cho phần lớn các nhà đầu tư đang tìm kiếm sự cân bằng giữa rủi ro và lợi nhuận, mặc dù không phải ai cũng sẽ thấy phương án này phù hợp với mục tiêu đầu tư của mình. Đặc biệt, chiến lược này có thể hấp dẫn với các nhà đầu tư tổ chức như quỹ hưu trí, công ty bảo hiểm hay các tổ chức tài chính đang tìm kiếm dòng thu nhập ổn định và được đảm bảo tốt hơn cho danh mục đầu tư của họ.