Hợp đồng kỳ hạn là gì?

Hợp đồng kỳ hạn (forward contract) là một loại hợp đồng, mà các bên thỏa thuận mua bán hoặc trao đổi một tài sản cơ sở trong tương lai, với một giá đã ấn định trước tại thời điểm thỏa thuận hợp đồng. 

Khi thực hiện hợp đồng kỳ hạn, không có sự trao đổi tài sản cơ sở hoặc thanh toán tiền ngay lúc ký kết. Giao dịch sẽ được hoàn tất vào một thời điểm đã được xác định trong hợp đồng. Lúc này, các bên liên quan phải thực hiện nghĩa vụ mua bán theo giá đã được ấn định trước, không quan tâm đến biến động giá trên thị trường tại thời điểm đó.

Hợp đồng được thỏa thuận và ký kết trực tiếp giữa hai bên mà không thông qua trung gian, không mất bất kỳ phí giao dịch nào và không yêu cầu ký quỹ. Tài sản cơ sở có thể là bất kỳ loại tài sản nào mà không cần phải được chuẩn hóa về khối lượng, chất lượng hay giá trị… như hợp đồng tương lai. 

Không giống như hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn không được niêm yết trên thị trường tập trung và chỉ giao dịch trên thị trường OTC (Over-the-Counter). Người tham gia hợp đồng có thể đóng vị thế bằng cách mở một vị thế ngược đối với một hợp đồng kỳ hạn tương tự. 

Hợp đồng kỳ hạn được tạo thành từ nhiều yếu tố

Các tài sản cơ sở trong hợp đồng kỳ hạn được chia làm 2 loại là tài sản thực như hàng hóa (nông sản, nguyên vật liệu công nghiệp, kim loại và năng lượng) và tài sản tài chính như ngoại tệ, trái phiếu, cổ phiếu…. Giá trị và tính chất của tài sản cơ sở sẽ ảnh hưởng đến giá trị và tính chất của hợp đồng kỳ hạn.

Hợp đồng kỳ hạn liên quan đến ít nhất hai bên tham gia. Bên mua hợp đồng được gọi là người mua (long position), và bên bán hợp đồng được gọi là người bán (short position). Hợp đồng được thông qua khi cả hai bên đều đồng ý tuân thủ các điều kiện và quy tắc đã được thiết lập trong hợp đồng 

Thời hạn hợp đồng là thời điểm mà hợp đồng kỳ hạn đáo hạn và các giao dịch thanh toán diễn ra. Thời điểm này được xác định trước khi hợp đồng được ký kết và có thể được quy định bằng một ngày cụ thể hoặc theo một khoảng thời gian nhất định sau khi hợp đồng có hiệu lực.

Giá kỳ hạn là giá trị mà bên mua và bên bán đồng ý trao đổi tài sản cơ sở tại thời điểm hợp đồng đáo hạn. Giá kỳ hạn được xác định tại thời điểm hợp đồng được ký kết và thường được tính toán dựa trên cơ sở giá giao ngay và lãi suất của thị trường.

Cơ chế thanh toán là phương thức thanh toán giá trị hợp đồng kỳ hạn được quy định giữa các bên. Thanh toán có thể được thực hiện bằng tiền mặt, tiền chuyển khoản hoặc thông qua việc chuyển nhượng tài sản tương ứng.

Ví dụ: Vào ngày 5/4/2021 ông A ký một hợp đồng kỳ hạn 3 tháng với ông B, mua 10 tấn gạo với mức giá ấn định là 15,000 VND/kg và thanh toán bằng tiền mặt. Trong đó:

Tài sản cơ sở: gạo

Bên mua là ông A và bên bán là ông B. 

Thời điểm hợp đồng đáo hạn: ngày 5/7/2021. 

Giá kỳ hạn là 15,000 VND/kg. 

Cơ chế thanh toán: tiền mặt

Có 6 loại hợp đồng kỳ hạn được giao dịch trên thị trường

Hợp đồng kỳ hạn cổ phiếu (Equity forward contract): Hợp đồng này dựa trên cổ phiếu làm tài sản cơ sở. Người mua và người bán thỏa thuận mua bán cổ phiếu tại một giá cố định vào một thời điểm tương lai.

Hợp đồng kỳ hạn trái phiếu (Forward contract on bond): Đây là hợp đồng mua bán trái phiếu vào một thời điểm tương lai với giá cố định. Tài sản cơ sở trong hợp đồng này là trái phiếu.

Hợp đồng kỳ hạn ngoại tệ (Currency forward contract): Đây là hợp đồng mua bán tiền tệ vào một thời điểm tương lai với tỷ giá cố định. Hợp đồng này giúp giảm rủi ro tỷ giá hối đoái trong thương mại quốc tế.

Hợp đồng kỳ hạn hàng hóa (Commodity forward contract): Loại hợp đồng này liên quan đến việc mua bán hàng hoá như dầu, vàng, lương thực, kim loại,… vào một thời điểm tương lai với giá cố định.

Hợp đồng kỳ hạn lãi suất (Interest rate forward contract): Hợp đồng này dựa trên lãi suất hoặc tỷ lệ thay đổi lãi suất. Bên mua cam kết sẽ thanh toán một khoản tiền theo mức lãi suất cố định cho bên bán tại một thời điểm trong tương lai, và nhận lại một khoản tiền xác định theo lãi suất thả nổi được xác định vào ngày đáo hạn hợp đồng.

Hợp đồng kỳ hạn không giao dịch (NDF): đây là một loại hợp đồng tài chính được sử dụng để giảm thiểu rủi ro tỷ giá cho các doanh nghiệp hoạt động quốc tế. NDF thường được sử dụng trong việc giao dịch các đồng tiền của các nền kinh tế mới nổi hoặc những nước có hệ thống tài chính chưa phát triển mạnh.

Ví dụ, một quốc gia có chính sách hạn chế đưa tiền ra ngoài lãnh thổ sẽ gặp khó khăn khi thực hiện các giao dịch bằng đồng tiền của mình với các đối tác ở nước ngoài. Nhưng hai bên vẫn có thể tự thiết lập một hợp đồng NDF bằng cách chuyển đổi tất cả khoản lãi lỗ trên hợp đồng thành một đồng tiền tự do. Họ có thể thanh toán khoản lãi lỗ cho nhau bằng đồng tiền tự do đó.

Giá trị của hợp đồng kỳ hạn

Hợp đồng kỳ hạn bao gồm 2 chủ thể là 1 bên đồng ý mua và 1 bên đồng ý bán tài sản với một mức giá đã được ấn định trước tại một thời điểm xác định trong tương lai.

Giá trị nhận được của người ở vị trí mua trong hợp đồng cho một đơn vị tài sản là:

S(t) – K

Trong đó:

K: Giá kỳ hạn được ấn định trước trong hợp đồng

S(t): Giá giao ngay của tài sản cơ sở trên thị trường tại thời điểm kết thúc hợp đồng

Giá kỳ hạn được các bên ấn định từ ngày ký kết hợp đồng. Mức giá này sẽ không thay đổi cho dù cho giá của tài sản cơ sở trên thị trường có thể thay đổi tăng hoặc giảm. Đến thời điểm đáo hạn, người mua buộc phải mua tài sản cơ sở có giá giao ngay trên thị trường là S(t) với giá kỳ hạn được ấn định trước trong hợp đồng là K.

Như vậy, giá trị nhận được của người ở vị trí bán cho một đơn vị tài sản cơ sở được xác định là: 

 K – S(t)

Nếu S(t) > K: Người mua có lãi, người bán tài sản cơ sở lỗ.

Nếu S(t) < K: Người bán tài sản cơ sở lãi, người mua lỗ.

Lãi lỗ từ hợp đồng kỳ hạn = giá trị nhận được – phí hợp đồng

Do 2 bên không phải trả chi phí gì cho hợp đồng nên giá trị nhận được từ hợp đồng kỳ hạn chính là lãi hoặc lỗ của các bên tham gia hợp đồng.

Ví dụ: Tiếp tục với ví dụ ở trên, nếu vào ngày đáo hạn là 5/7/2021, giá gạo trên thị trường là 12,000 VND/kg, nhưng ông A vẫn phải mua từ ông B 100 tấn gạo theo giá thỏa thuận trên hợp đồng kỳ hạn là 15,000 VND/kg. 

Khi đó, ông A sẽ lỗ 3,000 VND/kg gạo so với giá thị trường, ngược lại, ông B sẽ lãi được 3,000 VND/kg gạo khi bán cho ông A so với giá thị trường.

Ý nghĩa của hợp đồng kỳ hạn

Hợp đồng kỳ hạn có ý nghĩa quan trọng trong việc giảm thiểu rủi ro liên quan đến sự không chắc chắn về giá của hàng hóa, tài sản tài chính, hoặc lãi suất. Doanh nghiệp sử dụng hợp đồng kỳ hạn để cố định một khoản chi phí, thông thường là chi phí nguyên vật liệu để phòng ngừa rủi ro leo thang của giá cả.

Hợp đồng kỳ hạn cũng là công cụ hữu ích để phòng ngừa rủi ro tỷ giá cho ngân hàng thương mại, các công ty đa quốc gia hay các nhà đầu tư tài chính, công ty xuất nhập khẩu, những người chịu ảnh hưởng nhiều nhất bởi sự biến động của tỷ giá hối đoái.

Rủi ro của hợp đồng kỳ hạn

Các bên tham gia của hợp đồng kỳ hạn sẽ phải đối mặt với 3 rủi ro chính: Rủi ro giá cả, rủi ro thanh toán và rủi ro thanh khoản.

Rủi ro giá cả  

Đây là rủi ro lớn chính khi tham gia hợp đồng kỳ hạn, với sự không chắc chắn về biến động giá của tài sản hoặc sản phẩm tài chính. Sự chênh lệch đáng kể giữa giá thị trường và giá đã cố định trong hợp đồng có thể dẫn đến lợi nhuận hoặc thua lỗ nặng nề cho các bên.

Rủi ro thanh toán

Trường hợp một trong các bên không thực hiện đúng nghĩa vụ thanh toán theo hợp đồng kỳ hạn đã được thiết lập có thể gây ra rủi ro thanh toán. Điều này làm tăng nguy cơ mất mát tài chính cho bên không vi phạm hợp đồng và ảnh hưởng tiêu cực đến việc hoàn tất giao dịch.

Rủi ro thanh khoản

Hợp đồng kỳ hạn cũng có thể đối mặt với rủi ro thanh khoản khi tài sản hoặc sản phẩm tài chính không được giao dịch một cách phổ biến, hoặc thị trường thiếu người mua và bán. Điều này có thể khiến việc thực hiện hoặc thoát khỏi hợp đồng trước thời hạn trở nên khó khăn, tăng rủi ro mắc kẹt trong một giao dịch không lý tưởng.

Sự khác biệt giữa hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng tương lai 

Về tính chất

Hợp đồng kỳ hạn là thỏa thuận giao dịch giữa hai bên, định rõ các điều khoản một cách riêng biệt. Trái lại, hợp đồng tương lai là thỏa thuận chuẩn hóa được mua bán trên các sàn giao dịch chính thức, cho phép giao dịch ẩn danh và tạo điều kiện cho tính thanh khoản cao hơn.

Về tiêu chuẩn hóa hợp đồng

Hợp đồng tương lai được tiêu chuẩn hóa rõ ràng, niêm yết trên Sở giao dịch, quy định với một số hàng hóa cụ thể và phải đáp ứng yêu cầu chất lượng tối thiểu tại một thời điểm giao hàng xác định. 

Ngược lại, hợp đồng kỳ hạn mang tính linh hoạt cao, cho phép các bên tự do thỏa thuận về loại hàng hóa, số lượng, chất lượng và thời hạn thanh toán.

Rủi ro thanh toán

Do được niêm yết trên Sở giao dịch, sử dụng hợp đồng tương lai sẽ giúp kiểm soát được các rủi ro thanh toán dễ dàng hơn hơn. Trong các giao dịch, bên mua và bên bán đều không biết đối tác của mình là ai. Thay vào đó, trung tâm thanh toán sẽ thực hiện chức năng thanh toán trung gian trong toàn bộ giao dịch.

Ngoài ra, với hợp đồng kỳ hạn, các khoản lỗ, lãi được thanh toán khi hợp đồng đáo hạn; trong khi đó, với hợp đồng tương lai, toàn bộ thay đổi về giá trị của các bên tham gia hợp đồng đều được điều chỉnh hàng ngày theo mức giá trị của thị trường. 

Đặc biệt, hợp đồng tương lai còn có yêu cầu ký quỹ, kết hợp với việc thanh toán hàng ngày sẽ giúp phòng ngừa rủi ro trong thanh toán cho nhà đầu tư. 

Tính thanh khoản

Tính thanh khoản của hợp đồng tương lai cao hơn hợp đồng kỳ hạn do có sự tham gia của trung tâm thanh toán bù trừ.