Liệu Rachel Reeves có dám phá vỡ ràng buộc để cải thiện tình hình Anh Quốc?
Nguyễn Tuấn Đạt
Junior Analyst
Trong bối cảnh Vương quốc Anh đang đối mặt với thách thức kinh tế lớn, Rachel Reeves, Bộ trưởng Tài chính của Anh, phải đối mặt với những cam kết tự áp đặt có thể cản trở nỗ lực cải cách. Với kỳ vọng của cử tri về cải thiện dịch vụ công, liệu bà có thể tìm ra giải pháp để thoát khỏi những ràng buộc này mà vẫn đáp ứng được nhu cầu của người dân?
Các cơ sở hạ tầng, dịch vụ công, và các hệ thống chính trị của Vương quốc Anh đang không hoạt động hiệu quả, không thể đáp ứng nhu cầu của người dân. Luận điểm này được nêu ra trong cuốn sách Failed State của Sam Freedman. Tuy nhiên, điều đáng lo lắng hơn là sự thất bại trong nền chính trị. Cụ thể, các chính trị gia không chịu thảo luận về các vấn đề thực tế trong các cuộc tổng tuyển cử, dẫn đến việc cử tri không nhận được thông tin cần thiết để đưa ra lựa chọn đúng đắn. Kết quả của việc này là các cuộc bầu cử có thể dẫn đến những kết quả không như mong đợi, gây thất vọng cho người dân.
Rachel Reeves đang phải đối mặt với những cam kết tài chính nghiêm ngặt mà Đảng Lao Động đã đưa ra. Đảng Lao Động đã hứa sẽ không tăng một số loại thuế quan trọng, bao gồm thuế giá trị gia tăng (VAT), đóng góp bảo hiểm quốc gia, và thuế thu nhập cũng như thuế doanh nghiệp. Những loại thuế này chiếm gần 75% doanh thu thuế của chính phủ, nên việc không tăng thuế có thể gây khó khăn trong việc tăng cường nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Đảng cũng đã cam kết đưa ngân sách hiện tại (không bao gồm đầu tư) vào trạng thái cân bằng, có nghĩa là chi tiêu không được vượt quá thu nhập. Họ còn yêu cầu Văn phòng Trách nhiệm Ngân sách (OBR) phải dự báo rằng tỷ lệ nợ công ròng so với GDP sẽ giảm trong năm thứ năm của dự báo. Quy tắc này được lấy từ người tiền nhiệm Jeremy Hunt và bị chỉ trích là "vô lý" bởi Gus O'Donnell, cựu thư ký nội các, vì nó có thể gây ra áp lực lớn đối với chính phủ trong việc thực hiện các chính sách đầu tư cần thiết để cải thiện dịch vụ công và phát triển kinh tế.
Liệu Đảng Lao Động có thể cải thiện chất lượng các dịch vụ công mà cử tri mong đợi hay không, trong khi vẫn phải tuân thủ các cam kết tài chính khó khăn mà họ đã đặt ra. Cụ thể, các cam kết này bao gồm không tăng thuế và đảm bảo ngân sách hiện tại cân bằng, cũng như giảm tỷ lệ nợ công. Những cam kết này có vẻ không hợp lý vì chúng có thể hạn chế khả năng của chính phủ trong việc tăng thu để đầu tư vào các dịch vụ công cần thiết.
Một trong những cách mà Đảng Lao Động có thể xem xét để đáp ứng kỳ vọng của cử tri về việc cải thiện các dịch vụ công mà không vi phạm các cam kết tài chính, đó là dự đoán sự cải thiện lớn về năng suất khu vực công. Điều này có nghĩa là chính phủ hy vọng rằng khu vực công sẽ hoạt động hiệu quả hơn, cung cấp nhiều dịch vụ hơn với cùng nguồn lực hoặc thậm chí ít hơn. Tuy nhiên, điều này rất khó xảy ra. Nguyên nhân là do trong cuốn sách Failed State, Sam Freedman đã nêu chi tiết những lý do tại sao năng suất trong khu vực công không dễ dàng cải thiện. Có thể là do các hệ thống quan liêu phức tạp, thiếu đổi mới hoặc nguồn lực hạn chế. Vì vậy, phương án này không được coi là khả thi để giải quyết các vấn đề tài chính mà Đảng Lao Động đang đối mặt.
Một cách tiếp cận khác mà chính phủ có thể áp dụng để xử lý các vấn đề tài chính của mình, đó là xem xét lại các định nghĩa của các quy tắc tài khóa. Hiện tại, chính phủ bao gồm các khoản lỗ từ việc Ngân hàng Anh bán tài sản vào báo cáo tài chính của mình. Thay vì chỉ tính đến các khoản nợ, chính phủ cũng nên xem xét tài sản mà khu vực công sở hữu. Nếu chỉ tập trung vào nợ, mà bỏ qua các tài sản mà nợ đó có thể tài trợ, sẽ tạo ra sự thiên lệch không hợp lý chống lại việc đầu tư. Điều này có thể ngăn cản chính phủ đầu tư vào những dự án có tiềm năng mang lại lợi ích dài hạn cho đất nước. Nếu chính phủ chỉ tập trung vào nợ mà bỏ qua các tài sản có giá trị, họ có thể cắt giảm đầu tư không cần thiết trong các giai đoạn khủng hoảng. Điều này xuất phát từ niềm tin sai lầm rằng việc cắt giảm chi tiêu là cách tốt nhất để ổn định tài chính và bảo đảm tương lai. Trên thực tế, việc đầu tư vào các dự án có giá trị lâu dài có thể mang lại một tương lai tốt đẹp hơn.
Khả năng thứ ba đó là xem xét lại các quy định về thuế. Mặc dù Đảng Lao Động đã cam kết không tăng một số loại thuế chính, nhưng vẫn có những thay đổi mà chính phủ có thể thực hiện để cải thiện hệ thống tài chính mà không làm cho hệ thống thuế trở nên phức tạp và rối rắm hơn. Tuy nhiên, chính những cam kết này khiến họ không thể dễ dàng điều chỉnh hệ thống thuế một cách linh hoạt để đáp ứng nhu cầu tài chính.
Bất kỳ thay đổi nào về thuế và chi tiêu của chính phủ nên được đặt trong bối cảnh cải cách hệ thống tài khóa dài hạn. Nicholas Stern, một chuyên gia kinh tế, đã nêu ra những nguyên tắc cần thiết cho cải cách này trong bài viết của ông trên tờ Financial Times ngày 6 tháng 8 năm 2014. Các điểm chính mà ông đề xuất bao gồm mở rộng cơ sở thuế, nghĩa là tăng số lượng các loại thuế hoặc mở rộng đối tượng chịu thuế, nhằm thu được nhiều nguồn thu hơn cho ngân sách nhà nước. Thay vì chỉ đánh thuế vào một số nguồn cố định, chính phủ nên tìm cách đánh thuế vào nhiều nguồn khác nhau hơn. Tiếp theo là đánh thuế vào các hoạt động hoặc sản phẩm gây ra tác động tiêu cực cho xã hội, ví dụ như ô nhiễm hoặc tiêu dùng hàng hóa không bền vững. Mục tiêu của các loại thuế này là vừa tạo ra nguồn thu vừa khuyến khích những hành vi có lợi cho xã hội.
Một trong những đề xuất của Stern là áp dụng thuế VAT cho cả thực phẩm và năng lượng, những mặt hàng hiện đang được giảm hoặc miễn thuế. Ý tưởng này được coi là hợp lý nếu được thực hiện trong một bối cảnh tổng thể rộng lớn hơn, nhằm giúp hệ thống thuế công bằng và hiệu quả hơn. Hiện nay, lĩnh vực tài chính phần lớn được miễn thuế VAT. Việc áp dụng thuế VAT đối với các hoạt động tài chính có thể mang lại nguồn thu lớn cho ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, cả hai gợi ý này đều có thể bị coi là vi phạm các cam kết của Đảng Lao Động về không tăng thuế. Tiếp theo là thay thế thuế nhiên liệu bằng phí tắc nghẽn giao thông và thuế carbon. Thay vì duy trì thuế nhiên liệu hiện tại, chính phủ có thể áp dụng các loại thuế này để tạo ra tác động tích cực đối với môi trường. Cuối cùng là cải cách thuế bất động sản. Chính phủ có thể làm cho hệ thống thuế bất động sản, đặc biệt là thuế hội đồng, trở nên công bằng hơn và cập nhật lại định giá tài sản bất động sản từ mức đánh giá cũ từ năm 1991.
Chính phủ vẫn có những lựa chọn để điều chỉnh chính sách thuế và chi tiêu, ngay cả khi đã tự đặt ra các cam kết tài chính khó khăn như không tăng thuế hoặc phải cân bằng ngân sách. Tuy nhiên, việc tự ràng buộc bởi những cam kết này được xem là một sai lầm lớn, vì nó hạn chế khả năng linh hoạt của chính phủ trong việc ứng phó với các vấn đề tài chính. Nếu chính phủ không đưa ra những cam kết quá cứng nhắc ngay từ đầu, họ sẽ có nhiều cơ hội hơn để giải quyết các thách thức.
Việc phá vỡ các cam kết chắc chắn là điều không nên. Nhưng việc không cải thiện được tình hình của đất nước có thể còn tệ hơn nữa. Để có thể đạt được những tiến bộ và cải thiện tình hình kinh tế xã hội, Rachel Reeves cần phải dám mạo hiểm, ngay cả khi điều đó có thể khiến bà phải kéo dài cam kết của mình với các chính sách mà trước đó đã hứa hẹn.
Financial Times