Mỏ đào Bitcoin của Patrick Li từng ngập tràn tiếng ồn từ những giàn máy tính vận hành không nghỉ để giải các phương trình toán học phức tạp, giúp duy trì mạng lưới tiền ảo lớn nhất thế giới.

Li, 39 tuổi, đặt mỏ đào ở phía bắc khu tự trị Nội Mông, nơi từng chào đón những thợ đào Bitcoin nhờ nguồn nhiệt điện dồi dào của địa phương. Tuy nhiên, chính quyền Nội Mông đã bị chính phủ Trung Quốc phê bình hồi năm ngoái vì không đạt mục tiêu cắt giảm phát thải và tiêu thụ năng lượng. Kết quả là giới chức Nội Mông hồi tháng 3 ra lệnh cấm những cơ sở tiêu thụ nhiều năng lượng như các mỏ đào Bitcoin của Li.

"Mọi chuyện xảy ra rất đột ngột. Chúng tôi không có lựa chọn nào ngoài tìm kiếm địa điểm mới", Li nói.

Sự đảo ngược chính sách khiến cộng đồng đào Bitcoin ở Trung Quốc đang đặt dấu hỏi liệu họ còn cơ hội hoạt động ở nước này hay không, khi những tỉnh khác có thể theo bước Nội Mông để đáp ứng mục tiêu cân bằng phát thải do Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đặt ra.

Số phận của Bitcoin vẫn chưa rõ ràng. Phó chủ tịch Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc hồi tháng 4 cho biết các nhà hoạch định chính sách vẫn đang nghiên cứu những biện pháp quản lý có thể áp dụng cho tiền điện tử.

Mọi động thái ở Trung Quốc đều ảnh hưởng tới mạng lưới Bitcoin toàn cầu. Chỉ số tiêu thụ điện năng của Bitcoin (CBECI) do Đại học Cambridge của Anh công bố cho thấy 65% năng lực khai thác (hashrate) toàn cầu nằm ở Trung Quốc vào thời điểm tháng 4/2020.

Vai trò trung tâm của các mỏ đào Trung Quốc được thể hiện hồi tháng 4 khi xảy ra tai nạn hầm mỏ ở khu tự trị Tân Cương. Giới chức phải đóng cửa mỏ than để kiểm tra an toàn, khiến nguồn năng lượng cho các mỏ đào bị gián đoạn và hashrate toàn cầu giảm tới 30%.

Những kẻ du mục tiêu thụ năng lượng

Bitcoin là loại tiền điện tử phi tập trung, không chịu sự kiểm soát của quốc gia hay ngân hàng nào. Các thợ đào đóng góp năng lực tính toán để xác thực giao dịch trong mạng và được trả công bằng đồng Bitcoin.

Li phát hiện cơ hội kinh doanh vào năm 2013 và quyết định kết thúc sự nghiệp công chức của mình. Sau đó, anh dành cả tháng lương để mua một bộ máy tính và bắt đầu đào Bitcoin để theo đuổi "tự do tài chính".

Anh không phải người duy nhất đi theo con đường này. Vị thế trung tâm chuỗi cung ứng thiết bị điện tử của Trung Quốc giúp người dân dễ dàng tiếp cận những trang thiết bị cần thiết để khai thác Bitcoin. Chính quyền các địa phương cũng mong muốn thu hút những ngành công nghiệp công nghệ cao và tạo điều kiện phát triển, biến Trung Quốc thành nước thống trị thế giới tiền điện tử hiện nay.

Suốt những năm qua, Li đã chứng kiến những người trở thành triệu phú nhờ Bitcoin, nhưng cũng không ít giấc mơ bị nghiền nát vì vỡ bong bóng thị trường. Điều nuối tiếc duy nhất của Li là đã bán những đồng Bitcoin mà đáng lẽ anh phải tích trữ.

Bitcoin được lập trình để tạo ra cạnh tranh. Thợ đào nào giải phương trình toán nhanh nhất sẽ được thưởng. Điều này dẫn tới một cuộc chạy đua vũ trang, trong đó thợ đào sẽ dùng những trang bị hiện đại nhất và tiêu thụ lượng điện khổng lồ. Giá Bitcoin cũng tăng mạnh từ mức 13,4 USD/đồng năm 2013 lên hơn 60.000 USD/đồng hồi tháng trước.

Đi kèm là cái giá với môi trường. Bài viết đăng trên tạp chí khoa học Nature Communications vào tháng 4 cho rằng ngành công nghiệp khai thác Bitcoin ở Trung Quốc có thể tạo ra 130 triệu tấn phát thải carbon vào năm 2024, vượt tổng lượng khí nhà kính phát thải của Cộng hòa Czech.

Nhu cầu năng lượng khổng lồ của khai thác Bitcoin sẽ quyết định nơi nào mang lại lợi nhuận. "Các thợ đào giống dân du mục, chúng tôi tìm đến những nơi có nguồn năng lượng giá rẻ và ổn định", Liu Fei, CEO Bixin Mining, một trong những công ty tiền ảo lớn nhất Trung Quốc, cho hay.

Thợ đào tiền ảo Trung Quốc chuyển tới những vùng mạnh về thủy điện vào mùa mưa, rồi trở về các vùng có ưu thế nhiệt điện ở miền bắc như Tân Cương và Nội Mông vào mùa khô. Một số còn tìm ra nhiều cách cực đoan để cắt giảm chi phí. Giới chức Trung Quốc năm ngoái phát hiện một mỏ đào Bitcoin giả dạng nghĩa trang để lấy trộm nguồn điện của một công ty gần đó.

"Thực tế là người có nguồn điện rẻ sẽ sở hữu nhiều năng lực đào Bitcoin, điều đó cho thấy đây là đồng tiền năng lượng", Xu Peng, giáo sư ngành kỹ thuật cơ khí ở Đại học Đồng tế, nhận xét.

Một trong những giải pháp cắt giảm tiêu thụ năng lượng của Bitcoin là thay thế mô hình vận hành theo phương thức bằng chứng công việc (PoW) hiện nay sang bằng chứng cổ phần (PoS). Tuy nhiên, bản chất phi tập trung của Bitcoin khiến những thay đổi này khó được thực thi.

"Các thợ đào sẽ khó lòng đồng ý với phương án khiến các dàn máy đắt tiền của họ trở nên vô dụng. Giá trị cao của Bitcoin cũng phản ánh chi phí khai thác, bao gồm cả nguồn năng lượng. Giống như vàng, Bitcoin rất hiếm vì quá trình đào rất khó và đắt đỏ", giáo sư Xu nói.

Thay đổi chính sách

Những khu vực kém phát triển từng chào đón các mỏ đào tiền ảo để tìm kiếm nguồn đầu tư vào kinh tế địa phương, cho phép thợ đào đăng ký với tư cách là trung tâm dữ liệu và cung cấp những khoản ưu đãi về thuê đất và giá điện.

Trước tháng 2/2021, Nội Mông áp dụng chính sách "thang giá điện đảo chiều" cho các ngành công nghiệp cần nhiều năng lượng. Điều này thu hút nhiều thợ đào Bitcoin, khi giá điện sẽ tỷ lệ nghịch với mức năng lượng tiêu thụ.

Tuy nhiên, mọi thứ đã thay đổi khi chính phủ Trung Quốc muốn cắt giảm tiêu thụ năng lượng và phát thải khí nhà kính. Số liệu năm 2020 cho thấy 85% điện năng ở Nội Mông được tạo ra từ nhiên liệu hóa thạch. Con số này là 94% ở Ordos, thành phố đặt mỏ đào của Li.

"Các mỏ đào Bitcoin sẽ là mục tiêu hiển nhiên khi chính phủ trung ương tìm cách giới hạn tiêu thụ than. Nội Mông chưa thay đổi nguồn cung năng lượng, khiến cách duy nhất để đạt mục tiêu kiểm soát phát thải của chính phủ là cắt bớt nhu cầu", Yang Zhou, cố vấn thuộc tổ chức nghiên cứu chính sách năng lượng và môi trường Agora Energiewende, cho hay.

Guan Dabo, giáo sư tại Đại học Thanh Hoa và đồng tác giả tài liệu tính toán phát thải carbon của Bitcoin, cho biết các nhược điểm của tiền điện tử đã vượt qua lợi ích với nền kinh tế Trung Quốc. "Ngành công nghiệp mới nổi này không đóng góp nhiều vào tương lai kinh tế quốc gia. Nó tiêu thụ quá nhiều năng lượng, nhưng lợi ích mang lại không bõ bèn gì", ông nói.

Giới lập pháp Trung Quốc ngày càng chia sẻ quan điểm của Guan. Hồi tháng 4, chính quyền thủ đô Bắc Kinh yêu cầu các trung tâm dữ liệu liên quan tới khai thác Bitcoino phải báo cáo mức tiêu thụ điện của họ, đồng thời tuyên bố sẽ siết chặt giám sát và phê duyệt các dự án trung tâm dữ liệu để tiết kiệm năng lượng. Một quan chức cho biết tốc độ phát triển quá nhanh của các trung tâm dữ liệu đã gây áp lực lên khả năng kiểm soát phát thải và đáp ứng năng lượng trong giai đoạn cao điểm của thành phố.

Chính phủ Trung Quốc từ lâu đã tỏ ra hoài nghi về tiền điện tử. Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc hồi năm 2013 ra lệnh cấm các cơ sở tài chính sử dụng, giao dịch Bitcoin và nhiều loại tiền ảo khác. Năm 2017, Trung Quốc đóng cửa các nền tảng giao dịch tiền điện tử nội địa và cấm phát hành mọi loại tiền ảo mới. Người dân Trung Quốc vẫn có thể giao dịch qua các sàn nước ngoài, nhưng đối mặt với nguy cơ chính sách quản lý bị siết chặt hơn nữa.

"Chính sách của Trung Quốc không công nhận giá trị của Bitcoin vì lo ngại nó sẽ ảnh hưởng tới hệ thống tài chính và quản lý tiền tệ. Loại tiền ảo duy nhất được công nhận ở Trung Quốc hiện nay là nhân dân tệ kỹ thuật số, vốn được bảo đảm bởi Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc", Huang Zhen, Giám đốc Viện luật tài chính thuộc Đại học Kinh tế và Tài chính Trung ương Trung Quốc, cho biết.

Với ngành đào tiền ảo, chính quyền trung ương thể hiện quan điểm không rõ ràng, không cấm nhưng cũng không ủng hộ hoạt động này. Thiếu chỉ dẫn rõ ràng khiến quy định ở các địa phương rất khó đoán định. Nhiều thợ đào ký hợp đồng với các nhà máy thủy điện và nhiệt điện nhỏ, vốn đang bị đóng cửa trên diện rộng. Kết quả là giới đào Bitcoin đang tập trung vào lợi nhuận ngắn hạn vì cho rằng kế hoạch dài hạn có thể không mang lại kết quả.

Điểm đến tiếp theo

Các nhà đầu tư cảnh báo thay đổi chính sách ở Nội Mông có thể được các khu vực khác học hỏi. Lo ngại lớn nhất hiện nay là Tân Cương, nơi chiếm một phần ba số mỏ đào Bitcoin toàn cầu.

Chính phủ Trung Quốc tuần trước cho các thợ đào Bitcoin thấy điều gì sắp xảy ra. Tân Cương là một trong 7 địa phương cấp tỉnh bị khiển trách vì không kiểm soát được cung cầu năng lượng trong quý đầu năm 2021. Chính quyền trung ương yêu cầu những khu vực này "xóa sổ các dự án không đáp ứng tiêu chuẩn, tiêu thụ quá nhiều năng lượng và tạo ra quá nhiều phát thải". Đây là cảnh báo từng được gửi đến Nội Mông hồi năm ngoái.

Wu Jihan, người sáng lập Bitmain, hồi tháng 4 kêu gọi giới đào Bitcoin bắt đầu sử dụng năng lượng sạch trước khi giới chức và các cơ sở tài chính mất hứng thú với "Bitcoin bẩn".

Nhiều thợ đào đã đặt hệ thống khai thác ở hai tỉnh tây nam mạnh về thủy điện là Tứ Xuyên và Hồ Nam. Thiếu cơ sở hạ tầng truyền tải điện ở khoảng cách xa khiến các nhà máy thủy điện cắt giảm đáng kể sản lượng. Điều này thu hút những ngành công nghiệp tốn năng lượng, từ hóa chất và luyện nhôm đến đào tiền ảo.

Nhiều người đang tập trung vào Tứ Xuyên, địa phương ra quy định hỗ trợ ngành công nghiệp blockchain bằng nguồn năng lượng thủy điện trong ba năm tới. "Tứ Xuyên có chính sách thân thiện nhất với Bitcoin tại Trung Quốc", Yang Maohua, một thợ đào tại tỉnh này, nhận xét.

Dù vậy, các mỏ đào Bitcoin ở Tứ Xuyên cũng đang bị soi xét. Nhiều thủy điện nhỏ đã thỏa thuận để cung cấp điện giá rẻ trực tiếp cho các doanh nghiệp tiền ảo, qua mặt những công ty điện lực nhà nước. Giới chức điện lực cho rằng điều này vi phạm trật tự thị trường, cấu thành tội trốn thuế và đặt ra nhiều vấn đề an toàn.

Một vấn đề khác là giá điện ngày càng tăng. Lợi ích lớn của tiền ảo đang thu hút nhiều người nhảy vào đào Bitcoin, khiến cạnh tranh ngày càng dữ dội. Giá điện đã cao hơn 16% so với năm ngoái.

Nhiều người cho rằng doanh nghiệp tiền ảo đang sử dụng năng lượng dư thừa từ thủy điện, khiến ngành công nghiệp này xanh hơn nhờ tận dụng nguồn điện thân thiện môi trường mà không ai dùng. Nhưng nó cũng khó thuyết phục được giới chức nếu giới đào Bitcoin bám trụ tại Tứ Xuyên suốt cả năm, thay vì chỉ mùa mưa như hiện nay.

80% thủy điện ở Tứ Xuyên không có hồ tích nước, khiến chúng khó hoạt động vào mùa khô. Tứ Xuyên phải dùng nhiệt điện chạy than để đáp ứng 25% nhu cầu trong giai đoạn này, đồng thời mua điện từ các tỉnh khác.

Thủy điện không phải giải pháp để biến Bitcoin trở nên thân thiện môi trường hơn. Giá điện tăng cao và chính sách không rõ ràng khiến nhiều thợ mỏ đang chuyển hoạt động ra nước ngoài, trong đó gồm Bắc Mỹ, Trung Á và Đông Âu. Nhưng điều này cũng khó có thể kéo dài khi chính phủ nhiều nước đang siết chặt hoạt động đào tiền ảo vì lo ngại tiêu tốn năng lượng.

"Chúng tôi cho rằng mùa mưa năm nay sẽ là cơ hội tốt cuối cùng cho thợ đào Bitcoin ở Trung Quốc, sau đó sẽ chỉ còn những thứ không chắn chắn. Chúng tôi cũng đang tìm các mỏ đào ở nước ngoài với môi trường chính sách ổn định hơn", Liu nói và thêm rằng các mỏ đào của anh đã chuyển đến Tứ Xuyên.

link gốc tại đây