BoJ đã từng mắc nhiều sai lầm và phải đảo ngược chính sách trong suốt 25 năm qua. Nếu giờ đây họ lại bị thị trường chi phối, BoJ có thể sẽ gặp khó khăn trong việc từ bỏ chính sách mà chính họ gọi là "hỗ trợ quá mức" cho nền kinh tế lớn thứ tư thế giới.

Đồng Yên tăng vọt và cổ phiếu Tokyo lao dốc tuần trước khi BoJ bất ngờ nâng lãi suất chính sách từ gần như 0% lên mức cao nhất trong 15 năm. Thống đốc Kazuo Ueda cũng báo hiệu sẽ có thêm các đợt tăng lãi suất ổn định, một lộ trình mà BoJ đã cố gắng đề xuất trong nhiều tháng qua.

Để xoa dịu tình hình, vào hôm thứ Tư, Phó Thống đốc BoJ đã tuyên bố BoJ sẽ không tăng lãi suất khi thị trường bất ổn. Tuyên bố này đã giúp ổn định tâm lý nhà đầu tư. Tuy nhiên, sự bối rối lại nhanh chóng quay trở lại vào ngày hôm sau. Lý do là vì bản tóm tắt cuộc họp ngày 30-31/7 của BoJ được công bố, cho thấy các nhà hoạch định chính sách đang tập trung vào một loạt các đợt tăng lãi suất để kiểm soát lạm phát không vượt quá mục tiêu.

Takuya Kanda, một nhà phân tích tại Viện Nghiên cứu Gaitame.com nhận xét: "BoJ tăng lãi suất vì họ không thích đồng Yên yếu. Giờ đây, họ dường như đang gợi ý tạm dừng tăng lãi suất vì không muốn cổ phiếu giảm. Nếu BoJ quá chú trọng vào thị trường khi đưa ra chính sách, có khả năng họ sẽ không thể tăng lãi suất nhiều."

Đồng Yên Nhật tăng vọt vào thứ Hai và chỉ số cổ phiếu Nikkei giảm mạnh nhất kể từ năm 1987 sau khi BoJ nâng mục tiêu chính sách ngắn hạn lên 0.25% từ mức 0-0.1%, cùng với những bình luận mang tính hawkish của Thống đốc Ueda. Các nhà đầu tư cũng lo ngại trước những dấu hiệu cho thấy Fed sẽ sớm cắt giảm lãi suất để hỗ trợ nền kinh tế Mỹ đang chậm lại.

Vào hôm thứ Tư, Phó Thống đốc BoJ Shinichi Uchida đã lên tiếng về tình hình thị trường đầy biến động. Ông cho rằng sự hỗn loạn này là lý do để BoJ cần thận trọng, bởi điều này có thể ảnh hưởng đến dự báo lạm phát và kế hoạch điều chỉnh lãi suất của BoJ.

Ông Uchida nhấn mạnh: "Hiện nay, chúng ta đang chứng kiến những biến động mạnh trên thị trường tài chính trong nước và quốc tế. Vì vậy, trong thời gian tới, chúng tôi cần duy trì mức độ nới lỏng tiền tệ hiện tại." Ông còn bổ sung thêm rằng Nhật Bản có thể chờ đợi thêm thời gian trước khi tăng lãi suất, vì lạm phát vẫn đang ở mức vừa phải.

Mặc dù giúp ổn định thị trường, sự thay đổi quan điểm của Uchida cũng làm tăng thêm biến động thị trường, theo nhận xét của Kazutaka Maeda, một nhà kinh tế tại Viện Nghiên cứu Meiji Yasuda. "Thật không mong muốn khi việc truyền thông của BoJ gây ra quá nhiều biến động như vậy."

Deja vu (Cảm giác đã từng trải qua)

Nhà kinh tế Yoshimasa Maruyama tại SMBC Nikko Securities nhận định: "Cơ hội tăng lãi suất trong thời gian gần đã không còn. Thực tế, khả năng có một đợt tăng lãi suất khác trong năm nay đã giảm đáng kể."

Vào hôm thứ Năm, các quan chức BoJ đã không phản hồi những yêu cầu bình luận về những chỉ trích cho rằng họ đang phản ứng theo biến động thị trường thay vì dựa vào dữ liệu để đưa ra chính sách. Trước đó vào thứ Tư, Thống đốc Uchida cũng đã khẳng định BoJ đang tập trung vào nền kinh tế.

"Nếu biến động thị trường thay đổi dự báo, rủi ro và quan điểm của chúng tôi về khả năng đạt được mục tiêu giá cả, thì những biến động thị trường cũng sẽ ảnh hưởng đến quyết định của chúng tôi," Phó Thống đốc Uchida tuyên bố trong một cuộc họp báo sau khi phát biểu trước các lãnh đạo doanh nghiệp. "Rõ ràng, mục tiêu của chúng tôi là đạt được ổn định giá cả và thông qua đó nhằm phát triển nền kinh tế lành mạnh. Chúng tôi sẽ chú ý đến những diễn biến kinh tế khi đưa ra chính sách."

Các đảng cầm quyền và đối lập chính của Nhật Bản đã đồng ý triệu tập Thống đốc Ueda đến một phiên họp đặc biệt của quốc hội trong tháng này để giải thích về việc tăng lãi suất.

Trong một lời chỉ trích công khai hiếm hoi, Satsuki Katayama - một quan chức điều hành của đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền và là cựu quan chức Bộ Tài chính - người đã kêu gọi BoJ truyền thông tốt hơn với thị trường vào hôm thứ Tư. Bà cho biết LDP có thể sẽ thảo luận về việc liệu đợt tăng lãi suất tháng 7 có phải là một sai lầm hay không.

BoJ đã từng trải qua tình huống tương tự trước đây.

Họ đã tăng lãi suất từ mức 0% vào tháng 8 năm 2000, chấm dứt một thí nghiệm lúc bấy giờ còn mới mẻ bất chấp sự phản đối của chính phủ. Ueda, khi đó là thành viên hội đồng chính sách, đã bỏ phiếu chống việc chấm dứt chính sách lãi suất 0%.

Sau đó, bong bóng công nghệ Mỹ vỡ, ảnh hưởng đến nền kinh tế phụ thuộc xuất khẩu của Nhật Bản. Tám tháng sau, BoJ đảo ngược chính sách, triển khai một thí nghiệm mới - nới lỏng định lượng: bơm ồ ạt đồng Yên vào thị trường để hỗ trợ nền kinh tế và chống giảm phát.

Đến tháng 2 năm 2007, họ đã nâng lãi suất lên 0.5% khi cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu đẩy Nhật Bản vào suy thoái và buộc BoJ phải cắt giảm lãi suất trở lại gần 0%.

Trong cả hai trường hợp, BoJ đã phải chịu sự chỉ trích gay gắt từ giới chính trị vì đã thu hẹp kích thích quá nhanh.

Lo lắng về sự phẫn nộ đối với đồng Yên

Lần này, ít chính trị gia đòi hỏi BoJ nới lỏng chính sách tiền tệ. Thực tế, vài ngày trước đợt tăng lãi suất tháng 7, Thủ tướng Fumio Kishida còn ủng hộ việc BoJ bình thường hóa chính sách, cho rằng điều này sẽ thúc đẩy nền kinh tế phục hồi.

Shigeru Ishiba - một ứng viên sáng giá trong cuộc đua lãnh đạo đảng LDP tháng 9 tới - cũng bày tỏ với Reuters rằng ông hoan nghênh kế hoạch tăng lãi suất dần dần của BoJ.

Trước đây, các chính trị gia thường gây sức ép để BoJ nới lỏng chính sách, nhằm làm yếu đồng Yên và hỗ trợ các nhà xuất khẩu. Nhưng trong hai năm qua, họ đã đổi hướng khi đồng Yên sụt giảm xuống mức thấp nhất trong 38 năm, đe dọa đẩy lạm phát vượt quá mục tiêu 2% của BoJ.

Một số chuyên gia cảnh báo rằng BOJ có thể phải trả giá đắt nếu lập trường hawkish của họ bị xem là nhượng bộ áp lực chính trị.

Cựu quan chức BoJ Nobuyasu Atago nhận xét: "Các số liệu gần đây đều cho thấy nền kinh tế yếu, nên việc BoJ bỗng nhiên trở nên quá hawkish về lộ trình tăng lãi suất tương lai là khó hiểu. Họ lẽ ra có thể truyền thông tốt hơn với thị trường."

Thêm vào đó, BoJ sẽ tăng lãi suất đúng lúc Fed có thể sẽ bắt đầu cắt giảm, điều này có thể gây biến động mạnh tỷ giá USD/JPY và ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý kinh doanh ở Nhật.

Cựu thành viên hội đồng BoJ Takahide Kiuchi cho biết trước đây BoJ thường tránh đi ngược hướng với Fed vì sợ ảnh hưởng xấu đến xuất khẩu và gây rối loạn thị trường.

"Lần này, có vẻ BoJ đã quá lo lắng về sự phẫn nộ của dư luận và giới chính trị đối với việc đồng Yên mất giá quá mức," ông nói. "Chính thời điểm BoJ quyết định thay đổi chính sách đã khiến việc thực hiện trở nên cực kỳ khó khăn ngay từ đầu."