Thủ tướng Nhật Bản gần đây tuyên bố rằng sau khi đưa ra một số ý kiến ban đầu cho BoJ, ông sẽ không can thiệp vào các quyết định về lãi suất nữa. Theo ông Shigeru Ishiba, ngân hàng trung ương cần được tự do hoạch định chính sách. Tuy nhiên, vấn đề đang nổi cộm là BoJ dường như chưa có một định hướng rõ ràng - và hệ quả đang đổ lên đồng Yên.

Sau khi tăng mạnh trong quý 3, đồng Yên lại đang mất giá: Tỷ giá USD/JPY đã tăng khoảng 4% trong tháng này, tiến gần đến mức mà chính phủ Nhật đã can thiệp hồi đầu năm để hỗ trợ đồng Yên. Giới đầu tư không còn băn khoăn liệu Bộ Tài chính có can thiệp hay không, mà đang đoán xem khi nào họ sẽ ra tay mua vào. Trái với dự đoán của nhiều chuyên gia vào tháng 9 rằng đồng Yên đã qua giai đoạn khó khăn nhất, tình hình hiện tại cho thấy đồng tiền này vẫn đang gặp thách thức.

Cần phân tích kỹ những yếu tố đã giúp đồng Yên tăng giá mạnh trước đó, bên cạnh các đợt can thiệp có tính toán của chính phủ, và xem xét liệu các yếu tố này còn phù hợp trong bối cảnh hiện nay. Đợt tăng giá từ tháng 7 đến tháng 9 chủ yếu nhờ hai động lực: BoJ bất ngờ thắt chặt chính sách tiền tệ và thị trường kỳ vọng Fed sẽ sớm cắt giảm lãi suất. Dù nhiều nhà kinh tế vẫn dự đoán BoJ sẽ tiếp tục giảm dần kích thích tiền tệ, gần đây Thống đốc Kazuo Ueda và các nhà hoạch định chính sách lại nhấn mạnh việc tiến hành từ từ. Thay đổi trong cách diễn đạt này có thể phản ánh một sự điều chỉnh chính sách quan trọng, hơn là chỉ đơn thuần là một sai sót trong truyền thông như những gì đã xảy ra trước đây dưới thời Ueda lãnh đạo BoJ.

Đối với BoJ, vấn đề không chỉ nằm ở những gì họ nói, mà còn ở những gì họ chưa nói. Quyết định tăng lãi suất bất ngờ vào ngày 31/7 kèm theo kế hoạch giảm mua trái phiếu và một số dự báo tích cực về tương lai đã gửi đi tín hiệu mạnh mẽ. BoJ ngụ ý rằng chỉ cần nền kinh tế Nhật Bản phát triển đúng như kỳ vọng, không cần vượt trội, họ sẽ tiếp tục thắt chặt chính sách. Với khoảng cách lãi suất lớn giữa Nhật Bản và các nước khác, đặc biệt là Mỹ, điều này tạo điều kiện thuận lợi cho đồng Yên tăng giá mạnh.

Tuy nhiên, tại cuộc họp tháng 9, Ueda lại không nhắc lại những dự báo trước đó, gây ngạc nhiên cho thị trường. Thay vào đó, ông gợi ý rằng việc tăng lãi suất tiếp theo sẽ phụ thuộc vào tình hình kinh tế toàn cầu, nhất là Mỹ. Mặc dù đây là một cách tiếp cận hợp lý, nhưng nó cho thấy Ueda có vẻ đang thay đổi quan điểm. Lý do cho sự thay đổi này có thể được giải thích qua diễn biến của đồng Yên: Sau vài tháng tăng giá, tình hình hiện tại khác xa so với tháng 7, khi USD/JPY đạt 160, mức cao nhất trong nhiều thập kỷ, đồng nghĩa với việc Yên yếu kỷ lục.

Đà tăng ấn tượng của đồng Yên trong quý trước đã bị đảo ngược

Kể từ khi nhậm chức đầu năm 2023, Thống đốc Ueda đã nhiều lần thay đổi cách diễn đạt, dường như phản ứng theo biến động của đồng Yên. Một ví dụ nổi bật là vào tháng 5, sau cuộc gặp với Thủ tướng Fumio Kishida, ông đã đặc biệt nhấn mạnh tác động của tỷ giá hối đoái đối với lạm phát. Điều này gây chú ý bởi trong khi mục tiêu lạm phát 2% đã trở thành chuẩn mực toàn cầu từ cuối thập niên 1990, việc một ngân hàng trung ương công khai nhắm mục tiêu tỷ giá hối đoái lại là điều hiếm gặp trong thực tiễn chính sách tiền tệ hiện đại. Mặc dù Ueda và các đồng sự có thể phủ nhận ý định này, nhưng cách hành xử của họ đã khiến BoJ dễ bị chỉ trích về việc can thiệp quá sâu vào thị trường ngoại hối.

Hiện nay, sức mạnh của đồng USD đang là yếu tố quan trọng. Đồng bạc xanh đã tăng giá so với EUR, GBP và CAD khi kỳ vọng về việc Fed cắt giảm lãi suất mạnh vào tháng 11 giảm dần. Để hiểu đúng tình hình, cần nhìn nhận bức tranh tổng thể: Nền kinh tế Mỹ vẫn đang thể hiện sự kiên cường đáng kể, trong khi lạm phát đang giảm với tốc độ nhanh hơn dự kiến. Các chuyên gia vẫn dự đoán Fed sẽ tiếp tục giảm lãi suất, nhưng có thể chỉ ở mức 0,25 điểm phần trăm mỗi lần - đây là mức điều chỉnh thông thường trong điều kiện kinh tế bình thường, thay vì mức 0,5 điểm như đã thực hiện trong tháng 9.

Về vấn đề can thiệp vào thị trường ngoại hối, điểm đáng chú ý trong các đợt mua vào đồng Yên của chính phủ Nhật Bản vào tháng 4 và tháng 7 là cách Bộ Tài chính đã lựa chọn thời điểm một cách chiến lược. Họ không công bố trước các động thái can thiệp, và thường chờ đợi cho đến khi thị trường đã bắt đầu diễn biến theo hướng có lợi trước khi tham gia, nhằm tạo thêm động lực cho đồng Yên. Điều quan trọng cần lưu ý là trong khi BoJ có quyền quyết định về lãi suất, Bộ Tài chính mới là cơ quan chịu trách nhiệm chính về chính sách tỷ giá hối đoái. Sự can thiệp trực tiếp vào thị trường ngoại hối đã trở lại như một công cụ chính sách hợp pháp và được chấp nhận, sau nhiều thập kỷ bị xem nhẹ bởi các nền kinh tế phát triển. Trong bối cảnh hiện tại, sẽ là thiếu thực tế nếu cho rằng Nhật Bản sẽ hoàn toàn kiềm chế không can thiệp vào thị trường ngoại hối trong tương lai.

Cuối cùng, khi thảo luận về triển vọng của đồng Yên, không thể tách rời khỏi vấn đề lãi suất. Mặc dù Fed vẫn giữ vai trò dẫn dắt và theo truyền thống đã thiết lập xu hướng cho chính sách tiền tệ toàn cầu, nhưng các yếu tố nội địa của Nhật Bản cũng đóng vai trò quan trọng không kém trong việc định hình giá trị đồng Yên. Thống đốc Ueda có thể liên tục viện dẫn đến các quyết định từ Washington để giải thích cho chính sách của mình, nhưng sự thiếu nhất quán trong thông điệp chính sách của BoJ chính là một trong những nguyên nhân chính gây bất lợi cho đồng tiền Nhật Bản. Nhiều nhà phân tích cho rằng BoJ có thể thực sự mong muốn thắt chặt chính sách tiền tệ thêm nữa và từng bước nâng lãi suất cơ bản lên gần mức 1% - một bước nhảy đáng kể so với mức 0,25% hiện tại. Điều mà thị trường đang chờ đợi là Thống đốc Ueda có thể truyền đạt rõ ràng định hướng này một cách tự tin và nhất quán, mà không tỏ ra quá thận trọng hay lo ngại về các phản ứng tiềm tàng của thị trường.