Trong bối cảnh kinh tế Anh đang trì trệ, tân Chính phủ Công đảng đã đặt ra một hướng đi đúng đắn khi cam kết đưa đầu tư vào trọng tâm của ngân sách tuần tới. Việc thúc đẩy đầu tư, cả từ khu vực công lẫn tư nhân, được xem là động lực then chốt để phục hồi đà tăng trưởng. Tuy nhiên, Thủ tướng Keir Starmer và Bộ trưởng Tài chính Rachel Reeves cần thận trọng đảm bảo hiệu quả của mỗi đồng vốn đầu tư công.

Trước thềm công bố ngân sách, các cuộc thảo luận chủ yếu xoay quanh việc điều chỉnh "quy tắc tài khóa" nhằm tạo thêm dư địa cho vay nợ và đầu tư. Theo quy định hiện hành, tỷ lệ nợ/GDP phải giảm trong 5 năm tới, đồng thời chi tiêu thường xuyên phải được trang trải từ nguồn thu ngân sách. Dù quy tắc có thay đổi thế nào, thách thức đặt ra với Bộ trưởng Reeves là phải chứng minh được hiệu quả của các khoản đầu tư công so với chi phí bỏ ra.

Thực trạng đầu tư công của Anh đang ở mức báo động khi liên tục bị thắt chặt. Song với gánh nặng nợ công gần 100% GDP, áp lực nợ công cao ngất và thuế đã ở mức đỉnh kể từ thập niên 1940, chính phủ gần như hết đường xoay xở. Điều đáng nói là trước bầu cử, không đảng phái nào dám thừa nhận rằng để tuân thủ quy tắc tài khóa, các dịch vụ công sẽ phải chịu cắt giảm mạnh đến mức nào.

Tình hình càng trở nên khó khăn hơn khi trong chiến dịch tranh cử, bà Reeves đã cam kết không tăng bốn sắc thuế chính của Anh, bao gồm thuế thu nhập, bảo hiểm quốc gia, VAT và thuế doanh nghiệp. Nếu giữ lời hứa này, chính phủ mới sẽ gặp khó trong việc tài trợ chi tiêu thường xuyên, đồng thời tạo thêm sức ép lên đầu tư công. Thực tế, ngay sau khi lên nắm quyền, Công đảng đã buộc phải hủy bỏ nhiều dự án cơ sở hạ tầng giao thông và công nghệ thông tin.

Sự "tụt hậu" về đầu tư của Vương quốc Anh so với các quốc gia G7 khác.

Trước tình thế này, giới chức đang hướng đến việc định nghĩa lại "nợ công" trong quy tắc tài khóa. Thay vì chỉ tính nợ đơn thuần, các thước đo mới như giá trị ròng khu vực công sẽ cân nhắc cả tài sản lẫn nợ phải trả, từ đó phản ánh chính xác hơn giá trị đầu tư và tạo thêm dư địa cho vay nợ đầu tư. Tuy nhiên, cách tiếp cận này tiềm ẩn hai rủi ro lớn.

Thứ nhất, việc liên tục thay đổi quy tắc tài khóa - vốn đã xảy ra nhiều lần từ thập niên 1990 - sẽ làm suy yếu độ tin cậy và mục đích cốt lõi là thuyết phục nhà đầu tư về tính hợp lý trong kế hoạch tài chính của chính phủ. Do đó, mọi điều chỉnh đều cần được giải thích thấu đáo và phải tạo được niềm tin rằng quy tắc mới sẽ được duy trì lâu dài.

Sự khác biệt giữa tăng trưởng GDP tổng thể của Vương quốc Anh và tăng trưởng GDP bình quân đầu người.

Thứ hai là thực tế không phải mọi khoản đầu tư đều mang lại hiệu quả như nhau. Văn phòng Trách nhiệm Ngân sách ước tính, tăng đầu tư chính phủ 1% GDP sẽ thúc đẩy sản lượng tăng 0.4% sau 5 năm và 2.4% trong dài hạn. Tuy nhiên, hiệu quả giữa các khoản đầu tư rất khác biệt nên cần có sự sàng lọc, ưu tiên. Đồng thời, dù đầu tư công có thể tự bù đắp chi phí trong dài hạn thông qua tăng trưởng, song trước mắt vẫn cần nguồn tài trợ. Nếu vay nợ công quá nhiều đẩy lãi suất tăng cao sẽ gây tác động ngược, đè nén đầu tư tư nhân.

Có thể thấy, Starmer và Reeves đã đúng khi đặt trọng tâm vào thúc đẩy đầu tư toàn diện, bởi đây là chìa khóa cho tăng trưởng nhanh hơn. Tuy nhiên, thành công sẽ chỉ đến khi họ tạo được niềm tin từ nhà đầu tư về tính khả thi và trách nhiệm trong kế hoạch đề ra. Ngân sách sắp tới vì thế mang nhiều kỳ vọng và áp lực lớn với chính phủ mới.