Trong vài năm qua, với tình trạng giá cả tăng vọt, đã có một làn sóng nghiên cứu về lạm phát. Các nghiên cứu này xác nhận rằng mọi người có thành kiến, nhưng quan điểm của họ không nên bị bỏ qua.

Chúng ta không giỏi tính toán phức tạp, vì vậy chúng ta thường nhạy cảm hơn với việc giá cả tăng lên so với việc giảm giá. Chúng ta cũng thường chú ý đến giá của những thứ mình mua thường xuyên, chứ không phải thứ ảnh hưởng nhiều nhất đến ngân sách.

Cụ thể, chúng ta dễ bị ảnh hưởng bởi giá của các sản phẩm nhất định, nhưng các nhà nghiên cứu - Paula Patzelt và Ricardo Reis - cho rằng tác động này không quá lớn. Giá năng lượng ảnh hưởng đến dự đoán lạm phát của mọi người, nhưng nó chỉ lý giải khoảng 1/6 mức tăng kỳ vọng lạm phát trung bình gần đây ở châu Âu.

Một nghiên cứu gần đây xác nhận rằng khi lạm phát ở mức thấp, mọi người có xu hướng bỏ qua điều này. (Thật đáng ngạc nhiên là hầu hết mọi người thấy việc truy cập các trang web thống kê là một việc nhàm chán). Nhưng khi lạm phát tăng, giá trị của việc cập nhật được thông tin chính xác cũng tăng lên. Điều tồi tệ đối với các nhà hoạch định chính sách đang cố gắng duy trì kỳ vọng lạm phát là việc định hình kỳ vọng của những người cập nhật được thông tin tốt trở nên khó khăn hơn.

Trung bình trong thế kỷ này, dự đoán lạm phát một năm tới của 1/3 người Mỹ nghèo nhất sẽ cao hơn khoảng một điểm phần trăm so với 1/3 người giàu nhất. Điều này có lý, ví dụ như những người có thu nhập thấp hơn sẽ thấy phần lớn ngân sách của họ bị tiêu tốn khi giá cả thực phẩm tăng cao. Những người tiết kiệm chi tiêu cũng sẽ thấy khó khăn hơn khi "trade down" để mua những thứ rẻ hơn.

Nhưng một phần có thể là do thiên kiến trong tư tưởng của mọi người. Trong nghiên cứu chưa được công bố, Weber và Francesco D'Acunto từ Đại học Georgetown so sánh số tiền mọi người nói rằng họ đã trả để mua sữa với số tiền họ thực sự đã trả, bằng cách sử dụng dữ liệu scanner. Đáng mừng là mọi người phải trả với mức giá hiện tại khá chính xác. Nhưng đối với giá cả của một năm trước, thì có khoảng từ 25% đến 33% trong số họ (đặc biệt là những người có thu nhập thấp hơn) đánh giá thấp số tiền họ đã trả, và do đó đánh giá quá cao lạm phát.

Sự chia rẽ đảng phái tại Mỹ cũng có thể là một yếu tố. Carola Binder của Đại học Texas, Rupal Kamdar của Đại học Indiana và Jane Ryngaert của Đại học Notre-Dame nhận thấy rằng kỳ vọng của đảng Dân chủ về lạm phát trong một năm vẫn được giữ ở mức khá tốt trong khoảng thời gian từ năm 2020 đến 2023. Trong khi đó, kỳ vọng của đảng Cộng hòa lại có sự thay đổi đáng kể hơn, phản ứng mạnh mẽ hơn với tin tức; vào đầu năm nay, kỳ vọng của họ vẫn cao hơn một điểm phần trăm.

Những thành kiến ​​này liệu có quan trọng không? Có một bằng chứng cho thấy kỳ vọng lạm phát ảnh hưởng như thế nào đến quyết định chi tiêu và việc làm. Trong một số trường hợp, những thành kiến này ​​thực sự có thể cung cấp thông tin hữu ích và giúp dự đoán các giai đoạn giá cả tăng vọt.

Ngoài một số ví dụ lịch sử trước đó bao gồm ở Brazil, Thổ Nhĩ Kỳ, Nam Phi và Hoa Kỳ vào những năm 1970, Reis phát hiện ra rằng từ năm 2021, một nhóm người Mỹ bắt đầu kỳ vọng lạm phát cao hơn mức trung bình, điều này hóa ra lại trở thành một lời tiên tri. Một bài báo làm việc của IMF cũng phát hiện ra rằng tại Mỹ, những kỳ vọng trái chiều mạnh mẽ về giá cả ​​có thể dự báo lạm phát cao hơn một năm sau đó.

Dó đó, một phần trong phân phối kỳ vọng lạm phát của Hoa Kỳ có vẻ hơi đáng lo ngại. Điều kỳ lạ vẫn đang xảy ra với kỳ vọng của mọi người trong 5 năm tới, trong đó phần "upper tail" của các ước tính vẫn cao hơn so với trước đại dịch, chủ yếu do những người có thu nhập thấp.

Kỳ vọng lạm phát trong 5 năm tới tại Mỹ

Chủ tịch Fed Powell dường như khá "thoải mái" khi báo cáo vào ngày 12/6 cho thấy kỳ vọng lạm phát "có vẻ lạc quan". Ông Reis nhận định bằng chứng - cho thấy kỳ vọng được khảo sát cho đến nay là đáng tin cậy - khá mong manh. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh thêm rằng nhà đầu tư cũng có vẻ đang định giá lạm phát cao hơn trong khoảng thời gian 5 năm, vì vậy có lẽ niềm tin vào các ngân hàng trung ương trong dài hạn đã bị tổn hại bởi diễn biến gần đây.