Giới phân tích chính sách đang có những dự đoán mạnh mẽ về động thái tăng thuế trong Dự toán Ngân sách tuần tới của chính phủ Anh. Trong khi đó, Công Đảng tiếp tục thể hiện thái độ né tránh về vấn đề tái định giá thuế địa phương khi được chất vấn trong chiến dịch bầu cử tháng 6, thay vào đó là lựa chọn ưu tiên các nghị trình chính trị khác. Điều này đặt ra câu hỏi về khả năng thành công của các đề xuất cải cách từ giới chuyên gia.

Thực trạng hiện nay không phải do khó khăn về mặt kỹ thuật hay tính ưu việt của hệ thống đang vận hành. Cơ chế thuế địa phương của Anh được thiết kế với 8 bậc thuế suất khác nhau, áp dụng mức đóng góp tăng dần theo giá trị bất động sản. Tuy nhiên, điểm yếu cốt lõi nằm ở việc định giá vẫn dựa trên dữ liệu từ năm 1991 - thời điểm bản hit "Smells Like Teen Spirit" của Nirvana đang thống trị các bảng xếp hạng âm nhạc, một kỷ nguyên đã quá xa so với thực tế hiện tại.

Trong 33 năm qua, thị trường bất động sản đã trải qua những biến động sâu sắc. Theo phân tích của David Phillips thuộc Viện Nghiên cứu Tài chính (IFS), hơn 50% số bất động sản hiện đang được phân loại không chính xác về bậc thuế. Con số này phản ánh rõ mức độ lỗi thời của hệ thống hiện hành.

Tác động của việc tái định giá thuế địa phương trở nên đặc biệt phức tạp khi xem xét cơ chế quản lý ngân sách hiện hành. Hệ thống tài chính địa phương tại Anh vận hành dựa trên hai nguồn thu chính: doanh thu từ thuế địa phương được thu trực tiếp và giữ lại bởi chính quyền địa phương, cùng với các khoản trợ cấp bổ sung từ ngân sách trung ương. Những khoản trợ cấp này được phân bổ dựa trên nhiều tiêu chí như quy mô dân số, mức độ phát triển kinh tế và các chỉ số phát triển xã hội. Khi tiến hành tái định giá, sự cân bằng giữa hai nguồn thu này sẽ bị xáo trộn mạnh mẽ. Các khu vực giàu có thể chứng kiến cơ sở thuế tăng đột biến do giá bất động sản tăng cao, trong khi các vùng nghèo có thể gặp khó khăn trong việc tăng thu do giá bất động sản tăng chậm hơn. Điều này có nguy cơ làm trầm trọng thêm sự mất cân đối trong nguồn lực tài chính giữa các địa phương.

Giới hoạch định chính sách Anh quốc đang phải đối mặt với ba thách thức chính trong nỗ lực cải cách: sự mơ hồ trong nhận thức xã hội, tác động xáo trộn đến người nộp thuế, và hệ quả tái phân phối nguồn lực.

Về nhận thức, tồn tại khoảng cách đáng kể giữa cách hiểu của các nhà chuyên môn và công chúng về bản chất của thuế địa phương. Trong khi giới kinh tế học định vị đây là một công cụ đánh thuế tài sản, người dân thường quan niệm đây là khoản đóng góp cho dịch vụ công. Phản đối chủ yếu xuất phát từ thực tế là dù giá trị bất động sản có thể tăng mạnh, nhu cầu sử dụng dịch vụ công cộng không nhất thiết thay đổi theo cùng tỷ lệ.

Xét về tác động xáo trộn, thuế địa phương mang tính nhạy cảm đặc biệt trong đời sống xã hội do những đặc điểm riêng biệt. Người dân phải trực tiếp nộp định kỳ, với số tiền thường chiếm tỷ trọng đáng kể trong chi tiêu hộ gia đình và dễ dàng so sánh giữa các hộ gia đình cũng như khu vực. Điều này khiến bất kỳ thay đổi nào trong hóa đơn thuế cũng có thể châm ngòi cho làn sóng phản đối từ người nộp thuế. Mặc dù có thể xem xét phương án áp dụng lộ trình tăng thuế theo từng giai đoạn để giảm thiểu phản ứng tiêu cực, giải pháp này sẽ làm phát sinh thêm chi phí hành chính đáng kể và khó nhận được sự ủng hộ từ Bộ Tài chính. Thêm vào đó, tâm lý chung của người dân là không muốn đóng thuế cao hơn, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế còn nhiều bất ổn như hiện nay, khiến cho việc thuyết phục công chúng chấp nhận những thay đổi trong hệ thống thuế trở nên vô cùng khó khăn.

Một điểm then chốt cần lưu ý là việc tái định giá đơn thuần không phải là giải pháp hiệu quả cho mục tiêu tăng thu ngân sách.

Kết quả nghiên cứu của IFS công bố năm 2020 cho thấy, trong kịch bản duy trì mức trợ cấp trung ương hiện tại cho chính quyền địa phương, khoảng 60% hộ gia đình sẽ chỉ chịu biến động thuế không đáng kể (dưới 50 bảng/năm). Tuy nhiên, khoảng 11% số hộ sẽ đối mặt với mức tăng đáng kể trên 200 bảng/năm (tương đương 1/6 mức thuế địa phương ròng trung bình) - một thay đổi chắc chắn sẽ gây phản ứng mạnh mẽ trong dư luận.

Cải cách có thể nhận được sự ủng hộ rộng rãi hơn nếu những đối tượng hưởng lợi chủ yếu là các hộ thu nhập thấp. Tuy nhiên, phân tích thực nghiệm chỉ ra rằng tác động phân phối không thể hiện tính lũy tiến rõ nét, với tỷ lệ người được lợi và chịu thiệt hại tương đối cân bằng trong mỗi phân khúc thu nhập. Đặc biệt, do nhóm dân số trẻ có xu hướng tập trung ở các đô thị lớn như London - nơi ghi nhận mức tăng giá bất động sản cao nhất kể từ 1991, việc tái định giá có thể vô tình tạo ra hiệu ứng chuyển dịch gánh nặng thuế từ thế hệ già sang thế hệ trẻ.

Bất bình đẳng trong phân bổ ngân sách giữa các địa phương một phần bắt nguồn từ cơ chế trợ cấp trung ương lỗi thời. Việc điều chỉnh tăng trợ cấp cho các khu vực kém phát triển có thể góp phần giảm thiểu gánh nặng thuế địa phương tại những vùng này.

Trong bối cảnh hiện tại, giới chuyên gia không ngừng đề xuất các phương án cải cách. Đáng chú ý là kiến nghị của Tim Leunig từ think-tank Onward (thiên hữu) vào tháng 8 về việc thay thế thuế địa phương bằng "thuế bất động sản tỷ lệ theo vùng". Mô hình này sẽ áp dụng cho tài sản có giá trị đến 500.000 bảng, kèm theo một khung thuế suất riêng cho phần vượt ngưỡng nhằm thay thế thuế chuyển nhượng hiện hành.

Trong giai đoạn chuyển tiếp, các nhà hoạch định chính sách đề xuất tăng cường tính lũy tiến của hệ thống thông qua hai biện pháp song song: cắt giảm trợ cấp đối với các địa phương có điều kiện kinh tế thuận lợi và giảm thuế cho các đối tượng thuộc nhóm định giá thấp nhất.

Một tiền lệ đáng quan ngại được các chuyên gia chỉ ra là trường hợp thuế đất đầu tiên của Anh: ra đời năm 1692 dựa trên cơ sở lợi suất cho thuê, duy trì nguyên trạng trong suốt 140 năm và cuối cùng bị bãi bỏ vào năm 1832. Bài học lịch sử này cho thấy khả năng tiến trình cải cách thuế địa phương có thể sẽ còn gặp nhiều trở ngại trong tương lai gần, đòi hỏi sự kiên nhẫn và quyết tâm chính trị mạnh mẽ từ các nhà hoạch định chính sách.