Bộ trưởng Tài chính Anh Rachel Reeves bàng hoàng khi phát hiện tình hình tài chính công còn tệ hơn dự kiến. Đúng là chính phủ Bảo thủ cũ đã tính toán ngân sách thiếu chính xác, nhưng Reeves đáng lẽ phải biết việc phục hồi tài chính công sẽ là thách thức lớn. Câu hỏi đặt ra là liệu chính phủ mới với đa số ghế trong quốc hội có đủ quyết tâm và công cụ để giải quyết vấn đề này không.

Trong bài phát biểu tại Hạ viện tuần trước, Reeves cho biết chính phủ đã phát hiện ra khoản chi lên tới 21.9 tỷ Bảng trong năm nay mà chưa có nguồn tiền để chi trả. Một số khoản (bao gồm 6.4 tỷ Bảng chi cho người tị nạn và người nhập cư bất hợp pháp) khiến cả những chuyên gia ngân sách kỳ cựu đến từ Viện Nghiên cứu Tài chính cũng bất ngờ.

Tuy nhiên, nhiều nhà kinh tế và Bloomberg Economics đã cảnh báo rằng để đạt mục tiêu tài khóa, cần cắt giảm mạnh chi tiêu các bộ ngành hoặc tăng thuế rộng rãi. Chiến dịch tranh cử của Công đảng lại hứa hẹn dịch vụ công tốt hơn và đặc biệt không tăng ba loại thuế chính - thuế thu nhập, thuế giá trị gia tăng và thuế bảo hiểm quốc gia. Đây chính là vấn đề.

Reeves đáng được khen ngợi vì đã nhận ra tình trạng tài chính rối ren sau bầu cử thay vì tiếp tục phủ nhận. Nhưng những lời hứa trước đó của đảng khiến nhiệm vụ của bà khó khăn hơn. Công đảng muốn đầu tư vào dịch vụ công, cơ sở hạ tầng và xây dựng nhà ở. Chính phủ cũng muốn nhanh chóng thay đổi quy định quy hoạch và thành lập Quỹ Tài sản Quốc gia để thu hút vốn trong và ngoài nước, thúc đẩy năng suất. Những điều này hợp lý, nhưng không thể thực hiện nếu không cắt giảm chi tiêu nghiêm ngặt hoặc tăng thuế đáng kể.

Bốn loại thuế chiếm hơn 3/4 tổng thu ngân sách

Cam kết không tăng ba loại thuế chính buộc chính phủ phải tìm kiếm các biện pháp tăng thu nhỏ lẻ, ví dụ như việc đánh thuế các trường tư thục (tuy nhiên biện pháp này không mang lại nhiều tiền và có thể khiến nhiều gia đình khá giả chuyển con sang học trường công vốn đã quá tải). Reeves không muốn tăng nợ công vốn đã cao của Anh, đồng thời cần duy trì chi tiêu cho các dịch vụ công thiết yếu, điều này đòi hỏi Công đảng phải sáng tạo hơn trong việc tăng thu hoặc bắt đầu nới lỏng các cam kết.

Chính phủ đang xem xét một số cách để tăng thu ngân sách trong kỳ ngân sách tháng 10 tới. Một ý tưởng là sửa đổi hệ thống thuế địa phương đã lỗi thời của Anh. Hiện nay, các địa phương đang thu thuế nhà đất dựa trên giá trị từ năm 1991. Nếu định giá lại bất động sản theo giá hiện tại và áp dụng mức thuế mới cao hơn, chính quyền có thể thu được nhiều tiền hơn, cũng sẽ giúp nhiều hội đồng địa phương đang gặp khó khăn tài chính thoát khỏi nguy cơ phá sản. Một cách khác là đơn giản hóa luật thuế và mở rộng đối tượng chịu thuế, thay vì tăng mức thuế. Ví dụ, thuế VAT ở Anh hiện rất phức tạp, trong khi lẽ ra có thể đơn giản hơn nhiều; sự phức tạp này không chỉ gây khó khăn cho người dân mà còn làm giảm số tiền thuế thu được. Ngoài ra, Bộ trưởng Tài chính nên giữ lời hứa chấm dứt ưu đãi thuế cho các nhà quản lý quỹ đầu tư tư nhân. Đôi khi công bằng và trách nhiệm tài khóa đi đôi với nhau.

Tình trạng tài chính công của Anh đã xấu đi trong nhiều năm qua và không thể được giải quyết trong một sớm một chiều. Dù việc chỉ trích đảng Bảo thủ là hợp lý, nhưng làm vậy sẽ không giúp Công đảng giữ được sự ủng hộ của cử tri trong thời gian dài. Người dân sẽ đánh giá chính phủ mới dựa trên những gì đã hứa hẹn và khả năng thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Để làm được điều này, chính phủ cần phải cân bằng giữa ba yếu tố: đầu tư cho tương lai, cải cách hệ thống hiện tại, và tìm ra các nguồn thu mới. Có vẻ như Bộ trưởng Tài chính Reeves đã nhận thức được thách thức này. Giờ đây, nhiệm vụ của bà là biến những hiểu biết đó thành hành động cụ thể.