Tim Walz, ứng cử viên phó tổng thống đảng Dân chủ, đã trở thành nhân vật nổi tiếng chỉ sau một đêm ở Trung Quốc. Kể từ khi Kamala Harris chọn ông làm người đồng hành tranh cử, mạng xã hội ở nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đã tràn ngập bình luận về ông.

Chen Weichuan, cựu giáo viên tiếng Anh Trường Trung học Số 1 Foshan, nhớ lại thời làm đồng nghiệp với Walz ở Quảng Đông năm 1989 - 1990: "Học trò rất mến ông ấy". Một người dùng mạng nói trên nền tảng blog Weibo của Trung Quốc: "Hiếm khi có một chính trị gia Mỹ công khai nói rằng hai nước có thể cùng tồn tại mà không đối đầu". Người khác chỉ ra rằng "Trải nghiệm đặc biệt giúp Walz hiểu sâu sắc về Trung Quốc. Ông ấy có thể thúc đẩy giao lưu văn hóa trong giai đoạn khó khăn này”.

Tại Mỹ, kinh nghiệm của Walz lại gây tranh cãi. Một số đảng viên Cộng hòa lo ngại tình cảm của thống đốc Minnsota với Trung Quốc có thể dẫn đến thái độ mềm mỏng với Bắc Kinh. Điều đó hoàn toàn không đúng sự thật. Hiểu biết về Trung Quốc như Walz là một lợi thế - bởi vì ông sẽ có thể phân biệt tham vọng của Đảng Cộng sản Trung Quốc với tham vọng của người dân Trung Quốc. Nhờ đó, Washington vừa có thể giữ vững lập trường về thương mại, tranh chấp lãnh thổ và Đài Loan, vừa có cách tiếp cận hợp lý hơn trong quan hệ giữa hai cường quốc.

Về phần mình, Trung Quốc muốn chính quyền Mỹ mới giảm bớt áp lực - dù điều đó có vẻ khó xảy ra, xét thấy cách tiếp cận cứng rắn của cả hai đảng hiện nay. Trong một thế giới lý tưởng, Bắc Kinh muốn thuế quan thương mại được nới lỏng để cho phép họ tiếp cận nhiều hơn với công nghệ cao cấp, và Mỹ ngừng can thiệp quá nhiều vào Biển Đông, Đài Loan và các vấn đề nhân quyền khác. Thành tích của Walz cho thấy nếu ông và Harris thắng cử vào tháng 11, Trung Quốc hẳn sẽ rất thất vọng.

Đầu tiên, một lưu ý rằng: Không phó tổng thống Mỹ nào có thể xây dựng chính sách đối ngoại. Vai trò này chủ yếu mang tính biểu tượng và nghi lễ. Ví dụ, Harris không định hình chiến lược của Biden với Trung Quốc, nhưng bà đóng vai trò đại sứ quốc tế hiệu quả. Thực tế, các quyết định về quan hệ Mỹ - Trung đến từ Tổng thống, Hội đồng An ninh Quốc gia, Bộ Ngoại giao và Quốc phòng.

Tuy nhiên, kinh nghiệm của Walz về Trung Quốc là một lợi thế lớn. Ông là người đầu tiên trong liên danh tổng thống có hiểu biết sâu sắc về đất nước này kể từ thời George H. W. Bush làm đại sứ ở Bắc Kinh những năm 1970. Ngoài dạy học, Walz còn tổ chức hơn 30 chuyến du lịch Trung Quốc cho học sinh trung học Mỹ. Những trải nghiệm này, cùng với nỗ lực thúc đẩy giao lưu nhân dân, có thể giúp Walz xoa dịu căng thẳng giữa hai nước.

Nhưng ông không phải là người dễ bị lừa khi phải giữ vững lập trường với Trung Quốc. Walz là một người ủng hộ mạnh mẽ nhân quyền, chỉ trích thành tích của Bắc Kinh về Tây Tạng và Hồng Kông và đồng tài trợ các nghị quyết lên án một số vi phạm đó. Jeffrey Ngo, nhà hoạt động dân chủ Hồng Kông, đánh giá cao lập trường kiên định của Walz đối với Bắc Kinh, đồng thời ca ngợi cách tiếp cận ôn hòa của ông - khác hẳn với giọng điệu gay gắt thường thấy trong chính trường Mỹ. Trải qua 12 năm tại Quốc hội, Walz nổi bật với khả năng phân biệt rõ ràng giữa người dân và chính quyền Trung Quốc. Ông từng nhận xét: "Dưới sự lãnh đạo đúng đắn, tiềm năng của người Trung Quốc là vô hạn".

Những tình cảm kiểu đó nên khiến Đảng Cộng sản lo sợ, chứ không phải vui mừng như một số đảng viên Cộng hòa đã nói. Walz đã ở Trung Quốc sau vụ thảm sát Thiên An Môn năm 1989, và tận mắt chứng kiến tiềm năng bị mất của một đất nước có thể trở nên tự do hơn khi trở nên giàu có hơn. Điều đó đã không xảy ra, và Trung Quốc dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình có thể nói là ở mức độ độc tài nhất kể từ thời Mao Trạch Đông.

Dưới thời Tổng thống Trump, Washington đã có một cái nhìn mới về Trung Quốc dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Tập Cận Bình. Sự thay đổi này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong chính sách đối ngoại của Mỹ. Trung Quốc không còn được xem là một đối tác kinh tế đơn thuần, mà đã trở thành một đối thủ cạnh tranh đáng gờm và tiềm ẩn mối đe dọa cho nền dân chủ toàn cầu. Phản ứng trước thực tế mới này, Trump đã khởi xướng cuộc chiến thương mại, một động thái táo bạo và gây tranh cãi. Ông áp đặt hàng loạt đợt thuế quan lên hàng hóa Trung Quốc, một chiến lược mà nhiều người cho là vụng về và thiếu tinh tế. Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng những hành động này đã tạo ra một bước ngoặt trong quan hệ Mỹ - Trung, đánh dấu sự kết thúc của thời kỳ hợp tác không điều kiện.

Xu hướng này tiếp tục dưới thời Biden, nhưng với sự suy xét và định hướng kỹ lưỡng hơn. Điển hình là Đạo luật Chips và Khoa học, một chính sách đa mục tiêu khéo léo. Trên bề mặt, đạo luật này nhằm tạo việc làm cho người Mỹ và đưa chuỗi cung ứng về nước. Tuy nhiên, ẩn sau đó là một mũi tên trúng hai đích: vừa thúc đẩy nền công nghiệp Mỹ, vừa kiềm chế sự phát triển của ngành công nghiệp bán dẫn Trung Quốc. Mỹ cũng tăng cường đối phó với Bắc Kinh ở Biển Đông và ủng hộ Đài Loan, sẵn sàng bảo vệ hòn đảo này trước nguy cơ xâm lược.

Nhìn chung, các chính sách này đã chứng tỏ hiệu quả và nên được tiếp tục duy trì dưới một chính quyền Harris - Walz tiềm năng. Kết hợp với tình trạng kinh tế Trung Quốc đang suy yếu, chúng đã thành công trong việc ngăn chặn Bắc Kinh từ ý định xâm lược Đài Loan, đồng thời kiềm chế được nhiều mối đe dọa khác trong khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương. Đáng chú ý là mặc dù phải đối mặt với nhiều thách thức ở Trung Đông và cuộc xung đột tại Ukraine, Mỹ dưới thời Biden vẫn duy trì được sự can dự sâu rộng với châu Á, thể hiện tầm quan trọng chiến lược của khu vực này trong chính sách đối ngoại của Mỹ.

Kinh nghiệm của Walz sẽ mang lại sự tinh tế cần thiết cho chính sách đối Trung của Harris. Bắc Kinh khó có thể gán mác "kẻ thù Trung Quốc" cho Walz, người luôn bày tỏ thiện cảm với người dân nước này. Thậm chí, ngày cưới của ông - 4/6 - trùng với ngày xảy ra sự kiện Thiên An Môn, một ngày ông muốn ghi nhớ.

Một mối quan hệ thù địch giữa các siêu cường này không mang lại lợi ích cho ai cả. Một nước Mỹ tích cực gắn kết với Trung Quốc, thúc đẩy giao lưu nhân dân trong lúc Bắc Kinh ngày càng khép kín dưới thời Tập, sẽ mang lại lợi ích không chỉ cho người Mỹ, người Trung Quốc mà còn cho cả thế giới.