Trong buổi lễ ký kết diễn ra vào thứ Năm, văn bản chỉ thị giao nhiệm vụ cho Đại diện Thương mại Hoa Kỳ và Bộ trưởng Thương mại đề xuất khung thuế mới được thiết kế riêng cho từng quốc gia, nhằm tái thiết lập cân bằng trong quan hệ thương mại song phương. Đây được xem là một quá trình toàn diện và phức tạp, có thể kéo dài trong nhiều tuần hoặc thậm chí nhiều tháng. Ông Howard Lutnick - ứng viên được Trump đề cử vào vị trí Bộ trưởng Bộ Thương mại - khẳng định với giới truyền thông rằng toàn bộ nghiên cứu sẽ hoàn tất trước ngày 1/4, sau đó Tổng thống có thể ngay lập tức triển khai các biện pháp cần thiết.

Theo bản ghi nhớ được Nhà Trắng công bố, biểu thuế nhập khẩu mới sẽ được thiết kế đặc thù cho từng đối tác, không chỉ nhằm đối trọng với các mức thuế họ áp đặt lên hàng hóa Mỹ, mà còn đáp trả các rào cản phi thuế quan như: trợ cấp bất hợp lý, quy định hạn chế, thuế giá trị gia tăng, thao túng tỷ giá, bảo hộ sở hữu trí tuệ lỏng lẻo cùng nhiều yếu tố khác đang cản trở thương mại Hoa Kỳ. Thị trường tài chính đã phản ứng tích cực trước thông tin các biện pháp này sẽ không được thực thi ngay lập tức.

"Với tinh thần công bằng, tôi sẽ áp dụng nguyên tắc thuế quan có đi có lại - nghĩa là mức thuế tương đương với những gì các quốc gia đang áp đặt lên Hoa Kỳ," Tổng thống Trump tuyên bố tại Phòng Bầu dục. "Thực tế cho thấy, trong nhiều trường hợp, họ đang đánh thuế chúng ta cao hơn rất nhiều so với mức thuế chúng ta áp dụng. Nhưng thời kỳ đó sẽ chấm dứt từ đây."

Trong cuộc trao đổi với báo giới, Trump tiết lộ kế hoạch ban hành thuế nhập khẩu vượt ngưỡng đối với ô tô, chất bán dẫn và dược phẩm, bổ sung cho khung thuế đối ứng trong tương lai.

Trump đặc biệt nhấn mạnh các rào cản thương mại tại Liên minh Châu Âu, điển hình như thuế VAT, là những đối tượng mà Hoa Kỳ cần phải đối phó. Theo tiết lộ từ một quan chức cấp cao Nhà Trắng trước thời điểm công bố, Nhật Bản và Hàn Quốc cũng nằm trong danh sách các quốc gia bị Trump cho là đang lợi dụng Hoa Kỳ, do đó có thể trở thành mục tiêu trong chiến dịch mới này.

Chính sách thuế quan đối ứng được xem là bước đi táo bạo nhất của Trump nhằm giải quyết thâm hụt thương mại và những gì ông coi là sự đối xử thiếu công bằng đối với hàng xuất khẩu Mỹ trên toàn cầu. Trước đó, Trump đã áp thuế 10% đối với hàng hóa Trung Quốc và dự kiến sẽ áp dụng thuế suất 25% đối với toàn bộ mặt hàng thép và nhôm nhập khẩu vào tháng tới.

Tuy nhiên, giới phân tích nhận định rằng quyết định trì hoãn việc áp thuế của Tổng thống có thể là một nước cờ chiến thuật - tương tự phương pháp ông đã từng áp dụng thành công để đạt được nhượng bộ từ Mexico, Canada và Colombia - thay vì thể hiện quyết tâm thực thi đến cùng.

Trên thị trường tài chính, các nhà giao dịch đón nhận những diễn biến này như một tín hiệu tích cực cho tài sản rủi ro, thể hiện qua sự suy yếu của đồng USD và đà tăng của thị trường chứng khoán toàn cầu. Kỳ vọng rằng các cuộc đàm phán sẽ giúp làm dịu các biện pháp thuế quan đã phần nào xoa dịu lo ngại về một cuộc chiến tranh thương mại toàn diện - vốn có thể kìm hãm tăng trưởng và thúc đẩy lạm phát.

"Chúng tôi đang hướng tới một nền thương mại cân bằng và đối ứng. Đó là nền tảng để tạo ra việc làm chất lượng cao, mức lương hấp dẫn và năng suất vượt trội," Peter Navarro - cố vấn thương mại của Tổng thống Trump - khẳng định trong cuộc phỏng vấn với Bloomberg Television vào hôm thứ Năm.

Theo tiết lộ từ một quan chức cấp cao, Tổng thống mong muốn mở ra một diễn đàn đối thoại với các quốc gia về cách thức các chính sách hiện hành đã tạo nên sự mất cân đối trong môi trường thương mại. Ông sẵn sàng cắt giảm thuế quan nếu các đối tác cũng thực hiện tương tự hoặc dỡ bỏ những rào cản thương mại khác.

"Đây là một quá trình có đi có lại," ông Lutnick chia sẻ với báo giới sau lễ ký kết chỉ thị của Tổng thống Trump.

Tuy nhiên, Tổng thống Trump đã bác bỏ khả năng cấp các ngoại lệ hay miễn trừ. Ông nhấn mạnh rằng, mặc dù trong nhiệm kỳ đầu đã cho phép Apple được miễn thuế với Trung Quốc để duy trì khả năng cạnh tranh với Samsung, lần này gói thuế sẽ được áp dụng đồng đều cho tất cả đối tượng.

Bất kể kết quả ra sao, chiến lược đàm phán quyết liệt của Trump đã gieo rắc bất ổn vào nền kinh tế toàn cầu. Cộng đồng doanh nghiệp và người tiêu dùng đang nín thở chờ đợi cách triển khai quyết định có thể làm đảo lộn mối quan hệ thương mại giữa Hoa Kỳ với phần còn lại của thế giới. Nếu được thực thi, chính sách thuế này không chỉ có nguy cơ đẩy giá hàng nhập khẩu lên cao mà còn làm trầm trọng thêm nỗi lo về lạm phát.

Trước những băn khoăn này, Navarro đã đưa ra quan điểm lạc quan vào hôm thứ Năm, cho rằng nguồn thu từ thuế quan sẽ là một thành quả tuyệt vời. Ông lập luận rằng các biện pháp thuế quan đặc thù với Trung Quốc áp dụng trong nhiệm kỳ đầu của Trump đã không gây ra biến động đáng kể về giá cả.

"Tôi muốn khẳng định rằng những biện pháp thuế quan chúng ta áp đặt lên Trung Quốc mang tính lịch sử và quy mô lớn, nhưng chúng ta đã vượt qua suôn sẻ," Navarro nhấn mạnh.

Tuy nhiên, một nghiên cứu chuyên sâu từ Ủy ban Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ chỉ ra rằng gánh nặng từ các mức thuế này được phân chia giữa việc thu hẹp biên lợi nhuận của người bán và tăng chi phí cho người tiêu dùng cuối cùng.

Theo phân tích của Bloomberg Economics, chính sách thuế đối ứng dự kiến sẽ tác động mạnh mẽ đến các nền kinh tế đang phát triển - nơi có mức thuế trung bình cao hơn đối với hàng hóa Mỹ. Cách tiếp cận này khác biệt so với đề xuất áp thuế đồng loạt lên mọi mặt hàng nhập khẩu mà Trump từng đưa ra trong chiến dịch tranh cử Tổng thống 2024. Nguồn tin nội bộ cho biết Trump có thể chuyển hướng sang chiến lược thuế toàn cầu trong giai đoạn sau.

Động thái này được Trump công bố chỉ vài giờ trước cuộc gặp với Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi - quốc gia có thể chịu tác động nặng nề từ chính sách thuế đối ứng hơn nhiều đối tác thương mại lớn khác. Trump đã nhiều lần công khai chỉ trích hàng rào thuế quan cao của Ấn Độ, đồng thời liên tục nhắm đến mức thuế VAT 15% của EU. Nhật Bản cũng áp dụng VAT dưới hình thức thuế tiêu dùng.

Bước ngoặt lịch sử

Quy mô của kế hoạch thuế quan mà Trump dự kiến thực sự đồ sộ, đòi hỏi một nỗ lực hậu cần quy mô lớn từ Bộ Thương mại và USTR. Quyết định của Trump mở đường cho việc xây dựng các phân tích và tính toán cho gần 200 quốc gia, mỗi nước với hàng nghìn mã thuế riêng biệt. Chưa kể đến thách thức trong việc định lượng giá trị của các quy định, chính sách tài khóa và trợ cấp từ các quốc gia khác.

"Việc thiết kế một hệ thống thuế quan hoàn toàn đối ứng với tất cả các quốc gia và bao phủ mọi mặt hàng là một nhiệm vụ cực kỳ phức tạp," Tim Brightbill, chuyên gia luật thương mại tại Wiley Rein nhận định.

Hệ thống thuế quan đối ứng đánh dấu một bước ngoặt trong cách tiếp cận thương mại của Hoa Kỳ, đồng thời làm suy yếu một trong những nền tảng cốt lõi của hệ thống thương mại toàn cầu mà chính Hoa Kỳ đã kiến tạo sau Thế chiến II.

Với vị thế nền kinh tế hàng đầu thế giới, Hoa Kỳ từ lâu đã sử dụng quyền tiếp cận thị trường của mình như một đòn bẩy chiến lược và xem tính mở cửa là lợi thế kinh tế. Quốc gia này cũng là người tiên phong trong việc ủng hộ nguyên tắc "Tối huệ quốc" - nền tảng định hình các quy tắc thương mại toàn cầu từ thập niên 1940. Nguyên tắc này đòi hỏi mọi quốc gia phải đối xử công bằng với các đối tác thương mại, đảm bảo họ được hưởng các đặc quyền tương đương với đối tác được ưu đãi nhất, ngoại trừ trong khuôn khổ các hiệp định thương mại tự do đặc biệt.

Trump quy kết thâm hụt thương mại song phương của Mỹ cho các thực hành thương mại thiếu công bằng, những thỏa thuận bất lợi do người tiền nhiệm đàm phán, hoặc sự kết hợp của cả hai yếu tố. Ông đặc biệt gay gắt với EU về những gì ông cho là sự phân biệt đối xử với hàng hóa sản xuất tại Mỹ, nhất là trong lĩnh vực ô tô và nông sản.

Tuy nhiên, đa số các nhà kinh tế lập luận rằng thâm hụt thương mại bắt nguồn từ những động lực sâu xa hơn nhiều so với chênh lệch thuế quan. Họ cho rằng vấn đề này phản ánh các yếu tố vĩ mô căn bản như: mô hình tiêu dùng của hộ gia đình Mỹ so với các nước khác, vị thế đồng tiền dự trữ của đồng USD, cũng như sức hấp dẫn toàn cầu của các tài sản Mỹ.