Là cường quốc kinh tế thứ hai toàn cầu, Trung Quốc thường xuyên được đề cập như một thách thức chiến lược then chốt đối với Hoa Kỳ. Bất kể kết quả cuộc bầu cử tuần tới như thế nào, nhận định này vẫn không thay đổi. Trước mắt, Trung Quốc cần sẵn sàng đối mặt với một bầu không khí chính trị căng thẳng hơn.

Với mối quan hệ song phương trọng yếu này, Bắc Kinh đang dõi theo từng động thái để đánh giá tác động từ vị tân chủ nhân Nhà Trắng. Trong thông cáo chính thức sau cuộc hội đàm giữa Ngoại trưởng Vương Nghị và Cố vấn An ninh Quốc gia Jake Sullivan, phía Trung Quốc nhấn mạnh rằng "con đường đúng đắn" của quan hệ song phương sẽ được định hình từ tầm nhìn và chỉ đạo của lãnh đạo hai nước.

Tuy nhiên, đây không phải là nhiệm vụ dễ dàng. Trong khi Trung Quốc cáo buộc Hoa Kỳ đang tìm cách kiềm chế sự trỗi dậy của họ, thì Washington lại tin rằng Bắc Kinh đang âm thầm vẽ lại bản đồ thế giới theo ý đồ riêng, nhằm lật đổ trật tự quốc tế do Mỹ dẫn dắt từ sau Thế chiến II.

Trong mắt Chủ tịch Tập Cận Bình, cả Donald Trump lẫn Phó Tổng thống Kamala Harris đều không phải là những lựa chọn lý tưởng. Trên các lĩnh vực thương mại, công nghệ, và đặc biệt là vấn đề Đài Loan - một trong những lợi ích cốt lõi của Trung Quốc - cả hai ứng viên đều mang đến những viễn cảnh đầy thách thức.

Trump, với phong cách khó lường nổi tiếng, tự hào với danh xưng "bậc thầy đàm phán" - vốn được Chủ tịch Tập xem như vũ khí để đối đầu với Bắc Kinh. Ông đánh giá quan hệ Mỹ - Trung hoàn toàn qua lăng kính thương mại và, dựa trên những tuyên bố của Trump trong chiến dịch vận động, một cuộc tách rời kinh tế toàn diện giữa hai nước dường như đang cận kề.

Cựu Tổng thống đã công khai đe dọa sẽ tăng thuế quan lên hàng hóa Trung Quốc lên tới 60%. Theo phân tích của UBS, động thái này có thể khiến tăng trưởng kinh tế Trung Quốc sụt giảm một nửa, tương đương với việc mất đi 2.5 điểm phần trăm GDP trong năm kế tiếp.

Xuất khẩu hàng hóa từ Trung Quốc sang Mỹ suy giảm khi thuế quan tăng cao

Chuyên gia Ali Wyne nhận định rằng Trump là một nhà lãnh đạo cực kỳ thực dụng trong đàm phán. Ông sẵn sàng đặt các ưu tiên chiến lược - như tăng cường liên minh và đối tác của Mỹ tại châu Á, cải thiện tình trạng nhân quyền tại Trung Quốc - xuống hàng thứ yếu so với mục tiêu tái cân bằng quan hệ kinh tế với Bắc Kinh.

Trong khi đó, Harris thể hiện quan điểm đối lập về chính sách thuế quan của Trump, khẳng định Washington đã thất bại trong cuộc chiến thương mại do người tiền nhiệm phát động. Tuy nhiên, điều này dường như mâu thuẫn khi chính quyền hiện tại vẫn áp đặt loạt biện pháp kiểm soát mới vào tháng 5, nhắm vào các mặt hàng từ pin lithium - thành phần then chốt trong chuỗi cung ứng xe điện mà Trung Quốc đang thống lĩnh - cho đến thép, nhôm và tấm pin năng lượng mặt trời.

Dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Joe Biden, các biện pháp kiểm soát khả năng tiếp cận công nghệ tiên tiến của Mỹ đối với Trung Quốc ngày càng siết chặt. Xu thế này nhiều khả năng sẽ còn tiếp diễn nếu Harris nắm quyền. Ngành công nghiệp bán dẫn đã được cả hai cường quốc xác định là mảnh ghép chiến lược. Điều đáng chú ý là dù chiếm tới 25% nhu cầu bán dẫn toàn cầu, năng lực sản xuất chip của Mỹ chỉ đạt 12%, sụt giảm đáng kể so với con số 37% những năm 1990.

Đạo luật CHIPS và Khoa học 2022 ra đời không chỉ nhằm kiến tạo một sân chơi công bằng, mà còn hướng đến bảo vệ an ninh quốc gia. Đạo luật này mang đến những ưu đãi hấp dẫn cho các nhà sản xuất nội địa trong lĩnh vực chip máy tính, linh kiện xe điện và các công nghệ đột phá khác.

Tham vọng của Washington là ngăn chặn những đổi mới sáng tạo của Mỹ không rơi vào tay Bắc Kinh. Mới đây, ngày 28/10, Bộ Tài chính đã công bố thêm một loạt biện pháp kiểm soát đầu tư của Mỹ vào các lĩnh vực công nghệ nhạy cảm. Quy định mới, dự kiến có hiệu lực từ tháng 1, sẽ cấm các giao dịch với "các quốc gia đáng quan ngại" - danh sách hiện chỉ gồm Trung Quốc, Hồng Kông và Ma Cao.

Chính những động thái này đã thôi thúc ông Tập đặt trọng tâm vào an ninh quốc gia và tự chủ công nghệ, bất chấp việc đôi khi phải đánh đổi bằng sự điều hành kinh tế thiếu hiệu quả. Đây cũng là một trong những lý do khiến Đài Loan trở thành miếng bánh béo bở trong mắt Đảng Cộng sản Trung Quốc. Hòn đảo tự trị này - vốn được Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền - đang nắm giữ tới 90% công suất sản xuất chip bán dẫn toàn cầu. Ai kiểm soát được Đài Loan sẽ thống trị được một ngành công nghiệp sinh tử của thế giới.

Đài Loan cũng chính là lằn ranh đỏ và là điểm nóng căng thẳng nhất của ông Tập. Ông đã nhiều lần nhấn mạnh việc Đài Bắc phải thống nhất với đại lục, không loại trừ phương án sử dụng vũ lực. Tuy nhiên, cả Harris lẫn Trump đều khó có thể tạo điều kiện thuận lợi cho tham vọng này. Dưới thời Trump, Washington đã đẩy mạnh viện trợ quân sự cho hòn đảo và tăng cường hiện diện quân sự thông qua việc điều động nhiều tàu chiến đi qua eo biển Đài Loan.

Một nhiệm kỳ tổng thống của Harris cũng sẽ không làm giảm căng thẳng - bà đã bác bỏ các tuyên bố chủ quyền của Bắc Kinh tại Biển Đông, và vạch ra mối liên hệ giữa cuộc xâm lược Ukraine của Nga với kịch bản có thể xảy ra với Đài Loan. Phát biểu tại Hội nghị An ninh Munich 2023, bà cảnh báo rằng nếu Tổng thống Vladimir Putin thành công, "những thế lực độc đoán khác có thể tìm cách uốn nắn trật tự thế giới theo ý đồ của họ, thông qua các biện pháp cưỡng ép, chiến tranh thông tin, và thậm chí là bạo lực trần trụi."

Rủi ro từ những tính toán sai lầm giữa hai siêu cường đang ngày một nghiêm trọng. Việc hóa giải căng thẳng là mệnh lệnh cấp thiết với cả hai quốc gia, và các kênh đối thoại, đặc biệt là các cuộc gặp trực tiếp, cần được duy trì bất kể ai sẽ bước chân vào Nhà Trắng vào thứ Ba tới.

Chuyến công du Bắc Kinh của Sullivan và việc khôi phục đối thoại quân sự là những tín hiệu đáng mừng. Một cách tiếp cận tỉnh táo và thực dụng đối với tham vọng chiến lược của Bắc Kinh hoàn toàn có thể song hành với việc tăng cường kênh đối thoại. Thúc đẩy hợp tác trong các thách thức toàn cầu cấp bách như biến đổi khí hậu là điều không thể trì hoãn. Cơ hội đang mở ra tại hội nghị COP29 của Liên Hợp Quốc tại Azerbaijan, khởi động từ ngày 11/11, khi hai cường quốc - vốn đứng đầu về lượng khí thải - có thể cùng nhau vạch ra lộ trình cắt giảm khí nhà kính đến năm 2035.

Mối quan hệ này không phải là một tình bạn đặt trên nền tảng tin cậy, nhưng họ buộc phải hợp tác để tránh vô tình sa vào vòng xoáy xung đột. Cả ông Tập lẫn vị tân chủ nhân Nhà Trắng đều nên khắc cốt ghi tâm triết lý muôn thuở: "Giữ bạn bè bên cạnh là điều khôn ngoan, nhưng giữ đối thủ còn gần hơn mới là nghệ thuật tối thượng."

*Bài viết trên thể hiện quan điểm của tác giả Karishma Vaswani từ tờ báo Bloomberg.