Sau khi áp dụng hàng loạt biện pháp thuế quan cứng rắn, Nhà Trắng tuyên bố sẽ triển khai một chính sách thuế "có đi có lại" toàn diện. Theo đó, các đối tác thương mại của Mỹ hoặc phải giảm thuế nhập khẩu về mức tương đương với Mỹ, hoặc sẽ phải đối mặt với các mức thuế trả đũa cao hơn đối với hàng xuất khẩu sang Mỹ từ tháng tới.

Trên bề mặt, nguyên tắc "có đi có lại" này có vẻ hợp lý. Đây từng là một trong những nguyên tắc cốt lõi của thương mại tự do, khiến không ít nhà quan sát có thể xem đây như một bước đi tích cực. Tuy nhiên, khác với các hiệp định thương mại truyền thống được đàm phán kỹ lưỡng, chính sách của Trump mang tính áp đặt đơn phương, đặt ra nguy cơ gây bất ổn cho hệ thống thương mại quốc tế. Thực tế, mục tiêu của ông không đơn thuần là tạo sân chơi bình đẳng mà là nghiêng cán cân có lợi cho Mỹ, đồng thời tận dụng thuế quan như một công cụ gây áp lực lên các quốc gia khác.

Một trong những điểm gây tranh cãi lớn nhất trong kế hoạch thuế của Trump là việc xem xét đánh thuế trả đũa đối với các quốc gia áp dụng thuế giá trị gia tăng (VAT). Hiện nay, hầu hết các nước châu Âu áp dụng VAT với mức từ 20% đến 25%. Nhóm cố vấn của Trump lập luận rằng VAT thực chất vừa là một loại thuế nhập khẩu ngầm, vừa là một dạng trợ cấp cho xuất khẩu, tạo ra lợi thế cạnh tranh không công bằng cho các quốc gia này.

Quan điểm này dẫn đến một đề xuất táo bạo: nếu VAT thực sự là vũ khí thương mại lợi hại, Mỹ cũng nên đáp trả bằng một chính sách tương tự. Việc áp dụng VAT có thể giúp Mỹ thu về nguồn thu lớn, từ đó giảm bớt gánh nặng thuế thu nhập cá nhân và doanh nghiệp. Đồng thời, chính sách này cũng có thể giúp bảo vệ nền sản xuất trong nước và giảm thâm hụt thương mại, một mục tiêu mà chính quyền Trump luôn theo đuổi.

Về bản chất, VAT không phải là một hình thức phân biệt đối xử trong thương mại quốc tế. Khi một quốc gia áp dụng VAT, thuế này được tính vào giá bán của tất cả các sản phẩm trên thị trường nội địa, bất kể nguồn gốc trong hay ngoài nước. Đồng thời, các doanh nghiệp xuất khẩu được hoàn thuế VAT đối với phần thuế đã trả trong quá trình sản xuất, nhằm đảm bảo sản phẩm xuất khẩu không bị đánh thuế hai lần.

Cơ chế này giúp hệ thống thuế của các nước có VAT trở nên trung lập về thương mại. WTO cũng đã xác nhận rằng VAT không vi phạm các nguyên tắc thương mại quốc tế, bởi nó không tạo ra sự phân biệt đối xử giữa hàng hóa nội địa và hàng hóa nhập khẩu. Do đó, việc chính quyền Trump cho rằng VAT là một hình thức thuế quan trá hình và cần bị trả đũa có thể gây ra nhiều tranh cãi.

Một trong những lập luận chính của chính quyền Trump khi áp thuế quan là nhằm giảm nhập khẩu và cải thiện thâm hụt thương mại. Tuy nhiên, các nghiên cứu kinh tế đã chỉ ra rằng các biện pháp thuế quan không có tác dụng dài hạn đối với cán cân thương mại.

Khi thuế quan được áp dụng, chi phí nhập khẩu tăng lên, khiến hàng hóa nhập khẩu trở nên đắt đỏ hơn. Điều này có thể giúp bảo vệ các ngành sản xuất trong nước trong ngắn hạn. Tuy nhiên, chính sách này cũng làm gia tăng chi phí đầu vào cho doanh nghiệp, gây áp lực lên lạm phát và làm giảm sức mua của người tiêu dùng.

Hơn nữa, khi Mỹ áp thuế nhập khẩu, các đối tác thương mại có thể trả đũa bằng cách áp thuế lên hàng xuất khẩu của Mỹ, làm giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp Mỹ trên thị trường toàn cầu. Một tác động khác là khi thuế quan làm giảm nhập khẩu, nhu cầu đối với USD sẽ tăng lên, khiến đồng tiền này mạnh lên. Đồng USD tăng giá sẽ làm hàng xuất khẩu của Mỹ trở nên đắt đỏ hơn, từ đó triệt tiêu những lợi ích ban đầu của chính sách thuế quan.

Nếu mục tiêu của chính quyền Trump là giảm thuế thu nhập, khuyến khích sản xuất trong nước và đảm bảo nguồn thu ổn định, thì VAT có thể là một giải pháp hiệu quả hơn nhiều so với thuế quan.

Khác với thuế nhập khẩu chỉ nhắm vào hàng hóa nước ngoài, VAT áp dụng đồng đều cho cả hàng hóa trong nước và nhập khẩu, giúp tạo ra môi trường cạnh tranh công bằng. Ngoài ra, VAT cũng giúp mở rộng nguồn thu ngân sách mà không gây ra sự méo mó trong thương mại toàn cầu.

Một trong những lợi thế lớn nhất của VAT là khả năng thay thế thuế thu nhập. Hiện nay, thuế thu nhập tại Mỹ đang tạo ra một hình thức đánh thuế kép đối với tiết kiệm và đầu tư. Khi một cá nhân hoặc doanh nghiệp kiếm được thu nhập, họ phải đóng thuế. Nếu họ sử dụng số tiền còn lại để đầu tư, lợi nhuận từ khoản đầu tư đó lại tiếp tục bị đánh thuế. Điều này tạo ra động lực tiêu dùng thay vì tiết kiệm và đầu tư.

Ngược lại, VAT đánh thuế dựa trên tiêu dùng, thay vì thu nhập, giúp khuyến khích tiết kiệm và đầu tư nhiều hơn. Về dài hạn, điều này có thể giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng suất lao động và cải thiện mức sống của người dân.

Mặc dù chính quyền Trump có thể tiếp tục đẩy mạnh chính sách thuế quan trả đũa, nhưng chiến lược này có thể gây ra những hệ lụy kinh tế khó lường. Một cách tiếp cận thông minh hơn là thay vì áp thuế quan đối với các quốc gia có VAT, Mỹ nên xem xét áp dụng VAT của riêng mình.

VAT là một công cụ tài chính hiệu quả, giúp chính phủ mở rộng nguồn thu mà không tạo ra sự méo mó thương mại. Hơn nữa, so với thuế nhập khẩu, VAT ít gây ra các tranh chấp thương mại quốc tế, đồng thời không đòi hỏi sự đàm phán lại liên tục.

Nếu chính quyền Trump thực sự lo ngại về ảnh hưởng của VAT từ các nước khác, thì cách đáp trả tốt nhất không phải là thuế quan mà là triển khai VAT ngay tại Mỹ. Một hệ thống thuế cân bằng hơn, khuyến khích đầu tư và ít gây biến động cho nền kinh tế có thể mang lại lợi ích lớn hơn nhiều so với một cuộc chiến thương mại kéo dài.