Từ những ông lớn điều hành tập đoàn đến các chủ doanh nghiệp nhỏ lẻ, từ giới đầu tư tinh hoa Phố Wall đến các chính phủ nước ngoài - tất cả đều đang vật lộn để tìm hiểu con đường chuyển hóa từ những khẩu hiệu bảo hộ trong chiến dịch tranh cử của Trump thành chính sách thực tế. Điều này khiến bức tranh tương lai trở nên mờ mịt, khó lường.

Bloomberg Economics đã phác họa một viễn cảnh có tính khả thi về những gì sắp diễn ra. Dù vậy, với tính cách khó đoán của Trump, đây chỉ là một bản phác thảo được vẽ nên với độ tin cậy không cao.

Kịch bản này được hình thành dựa trên nhiều yếu tố: những cuộc đối thoại với các quan chức từng thực thi chính sách thương mại trong nhiệm kỳ đầu của Trump, sự am hiểu về cách thức xây dựng chiến lược, cùng những đánh giá về thực tiễn chính trị và kinh tế. Mục đích là giúp các bên liên quan trong hệ thống thương mại toàn cầu trị giá 30 nghìn tỷ USD có thể vững vàng vượt qua những cơn sóng gió sắp tới.

Thách thức lớn nhất hiện nay là phải phân biệt được đâu là những phát ngôn gây chấn động của Trump - như việc đe dọa áp thuế làm rung chuyển thị trường tiền tệ với Mexico, Canada và Trung Quốc tuần trước, hay lời cảnh báo mới nhất với các nền kinh tế BRICS vào thứ Bảy - và đâu là quy trình thiết kế, ban hành thuế quan một cách bài bản, từ tốn hơn.

Trên hành trình tiến tới chiến thắng ngày 5/11, Trump đã đề xuất mức thuế lên tới 60% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc và từ 10% đến 20% với hàng hóa từ các quốc gia khác. Tuy nhiên, khi chính thức bước vào Nhà Trắng, những chính sách thuế nhập khẩu của ông nhiều khả năng sẽ được triển khai có chọn lọc và theo từng giai đoạn. Mục tiêu là tối ưu hóa sức mạnh đàm phán và nguồn thu thuế, đồng thời bảo vệ người tiêu dùng Mỹ khỏi nguy cơ lạm phát quay trở lại - một yếu tố đã góp phần không nhỏ vào chiến thắng của ông.

Trung Quốc có khả năng sẽ phải đối mặt với làn sóng tăng thuế mạnh nhất trong giai đoạn 2025-2027

Trong kịch bản cơ sở, Bloomberg Economics phác họa ba làn sóng tăng thuế, khởi đầu từ mùa hè 2025. Theo đó, thuế suất đối với Trung Quốc dự kiến sẽ tăng vọt gấp ba lần vào cuối năm 2026, trong khi các quốc gia khác sẽ chịu mức tăng khiêm tốn hơn - chủ yếu tập trung vào hàng hóa trung gian và tư liệu sản xuất, tránh tác động trực tiếp đến giá cả tiêu dùng. Tựu chung lại, tất cả những động thái trên sẽ đẩy thuế suất trung bình của Hoa Kỳ lên gần 8% vào cuối năm 2026, cao gấp ba lần hiện tại.

Nếu kịch bản này thành hiện thực, vị thế thương mại của Mỹ sẽ suy giảm đáng kể khi tỷ trọng xuất nhập khẩu hàng hóa sẽ tụt từ 21% xuống 18% tổng lượng toàn cầu, trong đó đặc biệt là sự suy giảm mạnh mẽ trong quan hệ thương mại Mỹ - Trung. Điều này sẽ tạo ra một loạt hệ lụy: tăng trưởng kinh tế Mỹ chững lại, lạm phát chịu sức ép từ hai luồng đối nghịch - thuế quan tăng cao và đồng USD mạnh lên, thị trường chứng khoán đang khởi sắc sẽ đối mặt với thách thức tiêu cực, và tỷ lệ thất nghiệp có xu hướng leo thang. Tuy nhiên, điểm tích cực là những tác động cực đoan từ chính sách thuế toàn cầu siêu cao mà Trump từng đề cập trong chiến dịch tranh cử sẽ có thể được tránh khỏi.

Mới đây, thông qua các bài đăng trên Truth Social, Trump đã phát đi tín hiệu cứng rắn, ông đe dọa áp thuế 25% lên hàng nhập khẩu từ Mexico và Canada ngay trong ngày đầu nhậm chức, trừ phi các quốc gia này thắt chặt kiểm soát người di cư và fentanyl qua biên giới. Ông cũng cảnh báo sẽ áp thêm 10% thuế lên Trung Quốc nếu nước này không ngăn chặn làn sóng xuất khẩu chất ma túy này. Nếu những chính sách này được đưa vào thực tiễn, tổng mức thuế suất sẽ leo thang, tiệm cận với những con số mà Bloomberg Economics đã dự báo, trong đó Trung Quốc vẫn là tâm điểm chính của chiến lược thuế quan này.

Những tuyên bố cứng rắn trong tuần qua không chỉ phản ánh tính khí thất thường của Trump, mà còn hé lộ muôn vàn khả năng có thể xảy ra trong bức tranh thuế quan tương lai. Đặc biệt với nền kinh tế Hoa Kỳ, nơi mạng lưới chuỗi cung ứng công nghiệp ô tô và sản xuất đã được đan xen chặt chẽ xuyên suốt biên giới Canada và Mexico, việc hiện thực hóa những đe dọa Trump đăng tải trên nền tảng Truth Social có thể châm ngòi cho một chuỗi hệ lụy sâu rộng, làm rung chuyển toàn bộ nền kinh tế.

Bức tranh chính sách của Trump còn nhiều điểm đáng chú ý để suy ngẫm. Nổi bật nhất là phong cách điều hành đặc trưng của ông - luôn ưu tiên những chính sách tạo tiếng vang mạnh mẽ thay vì các quyết định điềm đạm, thận trọng. Dù nắm trong tay nhiều công cụ pháp lý mạnh mẽ khi trở lại vị trí người đứng đầu Nhà Trắng - trong đó có quyền tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia để áp thuế tức thời - nhưng kinh nghiệm quá khứ cho thấy Trump vẫn là một chiến lược gia thận trọng. Ông luôn cân nhắc kỹ lưỡng trước khi có những động thái có thể gây chấn động thị trường tài chính hay làm lung lay niềm tin của giới đầu tư - những người vẫn đang đặt nhiều kỳ vọng vào các chính sách cắt giảm thuế và tháo gỡ rào cản pháp lý của ông, hơn là những đòn bẩy thuế quan đầy rủi ro.

Một khía cạnh then chốt khác cần xem xét là đội ngũ nhân sự sẽ nắm vai trò chủ chốt trong việc hoạch định và thực thi chính sách thuế quan của vị tân Tổng thống.

Việc Trump chọn Scott Bessent làm Bộ trưởng Tài chính được giới phân tích xem như một nước cờ khôn ngoan, thể hiện thiện chí với Phố Wall. Động thái này cho thấy ông đặt ưu tiên vào sự ổn định thị trường hơn là tạo ra những xáo trộn kinh tế, không phải để ngăn cản việc áp thuế, mà đóng vai trò như một "van điều tiết" chiến lược. Bessent, nhà sáng lập quỹ đầu tư phòng hộ vĩ mô Key Square Group, đã bày tỏ sự ủng hộ chính sách thuế quan với hai mục tiêu song hành: vừa gia tăng nguồn thu cho ngân sách quốc gia để bù đắp cho các khoản cắt giảm thuế, vừa xử lý những bất cân xứng trong hệ thống kinh tế toàn cầu.

Mặc dù vậy, chính Bessent cũng từng nhấn mạnh rằng nhiệm vụ trọng tâm của Trump trong lĩnh vực kinh tế phải là thúc đẩy tốc độ tăng trưởng GDP của Mỹ vượt ngưỡng 3% - một tham vọng khó có thể hiện thực hóa nếu các chính sách thuế quan gây đứt gãy chuỗi cung ứng và bào mòn sức mua của người tiêu dùng.

Một ẩn số quan trọng khác là vị thế tương lai của Robert Lighthizer - nhà hoạch định chính sách kỳ cựu, người từng mạnh mẽ ủng hộ việc cải tổ toàn diện cách tiếp cận của Mỹ đối với hàng nhập khẩu và Trung Quốc, đồng thời là "kiến trúc sư" của làn sóng thuế quan đầu tiên dưới thời Trump. Liệu ông có được giữ một vị trí chính thức trong nội các mới?

Tuần qua, Trump đã bổ nhiệm Jamieson Greer - "cánh tay phải" lâu năm và là nguyên Chánh văn phòng của Lighthizer - vào vị trí Đại diện Thương mại Hoa Kỳ. Động thái này gợi ý rằng Lighthizer, dù ở tuổi 77 vẫn được công nhận là bộ óc sắc bén nhất trong giới hoạch định chính sách bảo hộ của Mỹ, có lẽ sẽ phải chấp nhận để người học trò của mình đảm nhận trọng trách trong chính quyền mới, thay vì trực tiếp nắm giữ cương vị này.

Trong cuộc cạnh tranh vào các vị trí trọng yếu trong nội các, Lighthizer đã phải nhường bước trong hành trình giành ghế Bộ trưởng Thương mại. Chiến thắng nghiêng về Howard Lutnick - nhân vật vừa trải qua cuộc tranh đua gay cấn nhưng bất thành với Bessent cho cương vị Bộ trưởng Tài chính. Đặc biệt, tại buổi công bố bổ nhiệm Lutnick, Trump đã đưa ra tuyên bố đáng chú ý khi trao cho vị chuyên gia từng trải của Phố Wall trọng trách điều phối chính sách Thuế quan và Thương mại, đồng thời giám sát USTR. Tuy nhiên, với vai trò điều hành Cantor Fitzgerald - tổ chức chuyên về giao dịch trái phiếu, Lutnick còn thiếu chiều sâu kinh nghiệm trong việc hoạch định chính sách thương mại Hoa Kỳ.

Trong bối cảnh cán cân quyền lực trong nội các vẫn đang trong giai đoạn định hình, một lộ trình đầy tính khả thi cho chiến lược thuế quan của Trump đã bắt đầu hiện rõ những đường nét đầu tiên.

Theo phân tích của Bloomberg Economics, đợt tăng thuế vào giữa năm 2025 sẽ dựa trên nền tảng sẵn có từ cuộc điều tra Mục 301 - được chính quyền Trump khởi xướng vào tháng 8/2017 và sau đó được chính quyền Biden kế thừa để duy trì áp thuế lên hàng hóa Trung Quốc.

Trong giai đoạn đầu, Bloomberg Economics dự báo chiến lược này sẽ dẫn đến việc tăng thêm 15% thuế suất trên một phổ rộng các mặt hàng tiêu dùng - từ máy chơi pinball đến đồ ngủ và bút bi - những sản phẩm chỉ chịu tác động hạn chế trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump.

Chiến lược áp thuế của Trump tập trung vào các mặt hàng Mỹ ít phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc

Điều này hàm ý rằng bước đi đầu tiên của Trump sẽ là khôi phục mức thuế về ngưỡng đã đề xuất trong nhiệm kỳ đầu, trước thời điểm ký kết thỏa thuận "Giai đoạn Một" với Bắc Kinh vào tháng 1/2020. Đây được xem là một động thái hợp lý, đặc biệt khi Trung Quốc chưa hoàn thành đầy đủ các cam kết trong thỏa thuận ban đầu - một văn kiện được thiết kế với cơ chế thực thi có thể kích hoạt một cách linh hoạt.

Clete Willems - người từng đóng vai trò quan trọng trong việc triển khai chính sách thuế quan dưới thời Trump với tư cách thành viên Hội đồng An ninh Quốc gia, hiện là đối tác tại công ty luật danh tiếng Akin Gump - nhận định rằng động thái này hoàn toàn có cơ sở vững chắc. Ông nhấn mạnh: "Điều này sẽ tạo cho chúng ta lợi thế về mặt đạo lý trong các cuộc đàm phán với Trung Quốc".

Quan hệ đối thoại giữa Bắc Kinh và Washington đang bước vào giai đoạn căng thẳng chưa từng có. Tại trung tâm quyền lực của Hoa Kỳ, làn sóng ủng hộ các biện pháp thương mại cứng rắn với Trung Quốc đang dâng cao, lấn át những nỗ lực tìm kiếm tiếng nói chung và hòa giải. Trong bối cảnh này, việc Trump - với phong cách đàm phán độc đáo và những quyết sách khó đoán trong quá khứ - sẽ chọn lựa con đường nào vẫn là một ẩn số.

Trong trường hợp đàm phán đi vào ngõ cụt - một kịch bản được cho là rất có thể xảy ra, Bloomberg Economics dự báo một loạt động thái tăng thuế sẽ diễn ra. Theo đó, thuế quan đối với các mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc - đặc biệt là tư liệu sản xuất và hàng hóa trung gian - sẽ tăng dần theo từng giai đoạn cho đến tháng 9/2026. Đáng chú ý, mức thuế bổ sung hiện tại là 25% có thể leo thang gấp ba, lên đến 75% cho một danh mục hàng hóa được chọn lọc kỹ lưỡng.

Đồng thời với việc siết chặt thuế quan với Trung Quốc, Bloomberg Economics nhận định sẽ có một làn sóng tăng thuế 3% được triển khai theo trình tự: trước tiên là với hàng hóa trung gian, sau đó mới đến tư liệu sản xuất nhập khẩu từ các quốc gia khác trên thế giới.

Tác động của các biện pháp này sẽ đẩy mức thuế trung bình của Mỹ (được tính toán dựa trên cơ cấu nhập khẩu năm 2023) từ 2.6% vọt lên 7.8% - mức tăng mạnh nhất kể từ sau đạo luật thuế quan gây tranh cãi Smoot-Hawley năm 1930. Tuy nhiên, con số này vẫn còn chênh lệch nhiều so với những kịch bản cực đoan được Trump đề cập trong các phát ngôn của mình.

Mexico, Canada và Việt Nam là những nước dễ bị ảnh hưởng nhất trong cuộc chiến thương mại với Mỹ

Trong bức tranh thương mại toàn cầu, những đối tác chịu tổn thất nặng nề nhất sẽ là Trung Quốc - đối diện với mức tăng thuế khốc liệt nhất - cùng với Canada và Mexico - hai quốc gia có độ phụ thuộc sâu sắc vào thương mại với Mỹ. Theo dự báo, tổng kim ngạch thương mại của Mỹ sẽ sụt giảm 11%, trong khi Trung Quốc có thể phải chứng kiến 83% doanh số bán hàng sang thị trường Mỹ "bay hơi".

Mặc dù những con số này đã rất đáng báo động, chúng vẫn được xem là "dễ thở" hơn so với viễn cảnh Trump vẽ ra trong chiến dịch tranh cử - áp thuế 60% lên Trung Quốc và 20% lên phần còn lại của thế giới. Những mức thuế tối đa này, nếu được thực thi, sẽ xóa sổ gần 60% hoạt động xuất nhập khẩu của Mỹ và đẩy quan hệ thương mại với Trung Quốc xuống gần điểm đóng băng.

Yếu tố then chốt làm nên tính thuyết phục của kịch bản này nằm ở một chi tiết ít được nhắc đến trong làn sóng thuế quan đầu tiên của Trump: đó là tính chiến lược trong việc lựa chọn đối tượng áp thuế.

Theo "thuật toán Hassett" - một cụm từ vẫn được các cựu nhân viên ưa dùng, được đặt theo tên của ông Kevin Hassett, cựu Chủ tịch Hội đồng Cố vấn Kinh tế, người từng chủ trì việc xây dựng danh mục thuế quan đầu tiên đối với Trung Quốc - các khoản thuế này được thiết kế một cách chọn lọc, chủ yếu áp dụng cho linh kiện và máy móc, nhằm hạn chế tối đa tác động đến lạm phát và GDP. Đồng thời, chính sách này tập trung vào những mặt hàng mà người tiêu dùng Mỹ dễ dàng tìm được sản phẩm thay thế.

Bước vào nhiệm kỳ thứ hai, Trump đã đặt niềm tin vào Hassett bằng việc bổ nhiệm ông làm Giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia - cơ quan hoạch định chính sách kinh tế của Nhà Trắng. Ở cương vị này, ảnh hưởng của ông trong việc thiết kế chính sách thuế quan được đánh giá ngang bằng với Bessent.

Chiến thắng của Trump phần nào đến từ làn sóng phẫn nộ của công chúng về tình trạng lạm phát sau đại dịch dưới thời Biden. Chính vì vậy, các cố vấn nhiều khả năng sẽ khuyến nghị một cách tiếp cận thận trọng. Các cuộc thăm dò dư luận sau bầu cử cho thấy một thực tế đối lập - mặc dù chính sách thuế quan của Trump được ủng hộ, người dân vẫn xem việc giảm chi phí sinh hoạt là ưu tiên hàng đầu.

Chính sách thuế quan đầu tiên của Trump ưu tiên tránh tác động đến hàng tiêu dùng để kiềm chế lạm phát

Tuy nhiên, Trump đang đứng trước một bài toán khó khi ông cần nguồn thu từ thuế quan để bù đắp cho các kế hoạch cắt giảm thuế đầy tham vọng. Riêng việc gia hạn Đạo luật Cắt giảm Thuế và Việc làm 2017 (TCJA) đã đòi hỏi khoảng 500 tỷ USD nguồn thu bổ sung từ năm 2026. Theo kịch bản của Bloomberg Economics, chính sách thuế quan mới chỉ có thể đem lại 250 tỷ USD và phần còn lại có thể sẽ đến từ việc thắt chặt chi tiêu.

Trong cuộc trò chuyện với Bloomberg, Bessent dự đoán việc áp dụng thuế quan 10% trên diện rộng và nhân đôi mức thuế hiện tại với Trung Quốc có thể mang về từ 2.5 đến 3 nghìn tỷ USD trong vòng một thập kỷ - con số này khá tương đồng với các ước tính khác. Bessent còn đi xa hơn khi cho rằng thuế quan sẽ tạo ra hiệu ứng dây chuyền tích cực, trong đó nhiều doanh nghiệp sẽ đưa sản xuất về Mỹ, từ đó gia tăng đáng kể nguồn thu thuế trong nước, ngay cả khi thuế suất doanh nghiệp được hạ xuống 15% theo đề xuất của Trump.

Quốc hội có thể đóng vai trò quyết định nếu thuế quan được đưa vào kế hoạch bù đắp nguồn thu thuế. Việc tích hợp mức thuế quan cao hơn vào gói thuế mới sẽ là một dấu mốc lịch sử khi lần đầu tiên kể từ thời Smoot-Hawley, Quốc hội bỏ phiếu tăng thuế nhập khẩu.

Tại một hội thảo trực tuyến gần đây ở Washington, Everett Eissenstat - người từng giữ vị trí cố vấn chính sách kinh tế quốc tế trong Hội đồng An ninh Quốc gia đầu tiên của Trump và có nhiều năm kinh nghiệm về thương mại tại Ủy ban Tài chính Thượng viện - đã nhận định: "Chắc chắn sẽ có những lo ngại trong Quốc hội. Tuy nhiên, không thể nói rằng Tổng thống Trump đã che giấu điều gì về vấn đề thuế quan. Ông ấy đã công khai tuyên bố ý định này và giành được sự ủy thác mạnh mẽ qua chiến thắng tái đắc cử."

Trong cuộc đua thông qua kế hoạch cắt giảm thuế, Trump chỉ có thể đánh mất tối đa ba phiếu từ các thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa. Tuy nhiên, Kyle Pomerleau, chuyên gia cao cấp tại Viện Doanh nghiệp Mỹ, cho rằng các thành viên Đảng Cộng hòa đại diện cho các bang nông nghiệp và những người theo đuổi chủ nghĩa tự do thương mại có thể sẽ không đồng tình với việc sử dụng thuế quan như một công cụ bù đắp. Chỉ cần một nhóm nhỏ lo ngại về nguy cơ các nước trả đũa nhằm vào nông sản xuất khẩu của Mỹ cũng đủ để làm chệch hướng hoặc đình trệ toàn bộ tiến trình.

Bên cạnh việc áp đặt thuế quan, Trump còn cam kết sẽ hủy bỏ quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn - đặc quyền mà Mỹ đã trao cho Trung Quốc khi nước này gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới năm 2001. Đề xuất này đã nhận được sự ủng hộ xuyên đảng phái trong Quốc hội và một khi được thực thi, Trung Quốc sẽ phải đối mặt với mức thuế cao hơn so với các thành viên WTO khác.

Tuy nhiên, con đường thông qua một chính sách như vậy có thể dẫn đến đối đầu với những tổ chức có tiếng nói mạnh mẽ như Phòng Thương mại Mỹ - vẫn đang là thành trì bảo vệ tự do thương mại trong bối cảnh Washington ngày càng nghiêng về chủ nghĩa bảo hộ.

Tất cả những điều này cho thấy Trump và đội ngũ cố vấn kinh tế của ông vẫn đang phải đối mặt với những quyết định đa chiều và phức tạp về cách thức triển khai. Tuy nhiên, định hướng đã được vạch rõ.

"Với tôi, thuế quan là từ đẹp đẽ nhất trong từ điển, và cũng là từ tôi yêu thích nhất," Tổng thống đắc cử đã bộc bạch trong cuộc phỏng vấn trực tiếp với John Micklethwait, Tổng biên tập Bloomberg News tại Chicago vào tháng 10. Trong lúc này, các doanh nghiệp và đối tác thương mại đang đứng trước "màn sương mù" chính sách, khát khao một tầm nhìn rõ ràng hơn về những thay đổi sắp tới.