Tổng thống Donald Trump đang áp thuế nhập khẩu trên diện rộng nhằm phục hồi ngành công nghiệp thép của Mỹ. Tuy nhiên, Mỹ không phải quốc gia duy nhất tìm cách bảo vệ ngành công nghiệp trong nước. Theo chính sách mới, tất cả các mặt hàng thép nhập khẩu vào Mỹ sẽ chịu mức thuế 25%.

Thị trường thép toàn cầu đang đối mặt với một cuộc chiến thương mại khi nhiều quốc gia triển khai biện pháp hạn chế nhập khẩu. Hàn Quốc và Việt Nam tăng cường bảo vệ ngành sản xuất trong nước, Liên minh châu Âu siết chặt các biện pháp phòng vệ, còn các nhà máy ở Mỹ Latinh cũng tìm kiếm thêm sự bảo hộ.

Trung Quốc – nhà sản xuất thép lớn nhất thế giới – là mục tiêu chính của các rào cản thương mại này. Xuất khẩu thép của Trung Quốc gần chạm mức kỷ lục vào năm ngoái, khiến các nước lo ngại tình trạng dư cung sẽ trầm trọng hơn. Thuế quan của Trump có thể khiến thép Trung Quốc bị dồn sang các thị trường khác, gây áp lực lên các nhà sản xuất toàn cầu vào thời điểm nhu cầu thép đang suy yếu.

“Nếu thị trường Mỹ bị hạn chế, một phần lượng thép dư thừa sẽ tìm đến nơi khác, ít nhất trong ngắn hạn,” Tomas Gutierrez, chuyên gia phân tích tại Kallanish Commodities Ltd., nhận định. “Nhiều nhà máy sẽ phải tìm kiếm thị trường thay thế.”

Thép là nền tảng của nền kinh tế toàn cầu. Các quốc gia lớn đều muốn duy trì ngành thép của riêng mình và từ thế kỷ 19, ngành này đã gắn chặt với các chính sách bảo hộ. Đối với Trump, thép vẫn là biểu tượng của sức mạnh sản xuất, ngay cả trong thời đại ngày nay.

Thuế 25% đối với thép và nhôm nhập khẩu sẽ có hiệu lực vào thứ Tư. Dù chưa có đầy đủ chi tiết, chính sách mới tiếp tục củng cố các biện pháp thương mại từ nhiệm kỳ đầu của Trump, loại bỏ nhiều ngoại lệ và mở rộng phạm vi áp dụng.

Đây là các rào cản thương mại lớn nhất kể từ năm 2015-2016, có nguy cơ đẩy chi phí sản xuất từ ô tô đến cơ sở hạ tầng lên cao, gây xáo trộn và mất việc làm trong các ngành phụ thuộc vào thép. Nếu như trước đây các biện pháp thuế quan thường nhắm vào từng nhóm sản phẩm, thì lần này, các quy định mới có phạm vi rộng hơn, ảnh hưởng đến khối lượng hàng hóa lớn hơn và nhiều tuyến thương mại quan trọng.

Làn sóng bảo hộ thép lan rộng

Các nhà sản xuất thép lo ngại rằng chính sách thuế mới sẽ càng làm trầm trọng thêm tình trạng dư cung khi nguồn thép từ Trung Quốc và các nước khác bị chuyển hướng sang những thị trường vốn đã chịu nhiều áp lực.

Các nhà sản xuất thép châu Âu đặc biệt quan ngại. Theo Eurofer – tổ chức đại diện cho ngành thép EU, dưới thời chính quyền Trump đầu tiên, cứ ba tấn thép không vào Mỹ thì hai tấn lại chảy sang châu Âu.

“Tổng cộng 18 triệu tấn thép mà Mỹ đang nhập khẩu theo diện miễn trừ sẽ phải tìm đầu ra mới. Và thị trường mở nhất chính là Liên minh châu Âu,” Tổng giám đốc Eurofer Axel Eggert phát biểu tại Brussels tuần trước.

Cuộc chiến thương mại leo thang

Một trong những lý do chính khiến Trump áp thuế là Trung Quốc. Ông cáo buộc thép Trung Quốc tràn vào các nước khác, khiến họ buộc phải gia tăng xuất khẩu sang Mỹ. Brazil, Mexico và Argentina cũng bị Trump chỉ trích vì góp phần vào tình trạng này. Ông cho rằng các quốc gia khác chưa thực sự quyết liệt trong việc xử lý tình trạng dư cung từ Trung Quốc.

Trên thực tế, ngành thép Trung Quốc đã tăng trưởng mạnh trong hai thập kỷ đầu thế kỷ XXI nhằm phục vụ quá trình đô thị hóa và công nghiệp hóa. Dù nhu cầu suy giảm trong năm năm qua do ảnh hưởng của đại dịch và khủng hoảng bất động sản, sản lượng hàng năm vẫn duy trì trên 1 tỷ tấn, đẩy xuất khẩu lên cao.

Làn sóng xuất khẩu này đã khiến các đối tác thương mại phải siết chặt biện pháp bảo hộ.

Việt Nam và Hàn Quốc – hai trong số những khách hàng lớn nhất của thép Trung Quốc đồng thời là nhà xuất khẩu lớn, đã áp thuế đối với thép cuộn cán nóng, một trong những mặt hàng quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Đài Loan cũng mở cuộc điều tra chống bán phá giá, trong khi Ấn Độ được cho là đang đề xuất áp thuế rộng rãi lên thép nhập khẩu.

“Ngành sản xuất thép Thái Lan sẽ gặp nhiều thách thức hơn. Chúng tôi đã trải qua giai đoạn khó khăn khi thép Trung Quốc tràn vào, dù chính phủ có áp dụng một số biện pháp chống bán phá giá,” Petrung Maesincee, Chủ tịch Hiệp hội Ống kim loại và Thép cán nguội Thái Lan, nhận định.

“Một vấn đề khác là việc áp thuế lên thép từ các nước khác có thể khiến không chỉ Trung Quốc mà cả nhiều quốc gia khác đổ sản phẩm của họ vào Thái Lan. Hiện chúng tôi đang thấy lượng thép nhập khẩu từ Việt Nam tăng đáng kể.”

Trong khi đó, EU cũng đang xem xét lại các biện pháp kiểm soát nhập khẩu khi chứng kiến lượng thép từ những nguồn cung bất thường gia tăng, trong bối cảnh nhu cầu nội địa suy yếu.

Ngành thép Trung Quốc đối mặt với áp lực ngày càng lớn

Theo Shanghai Metals Market, tổng lượng thép Trung Quốc bị cuốn vào các vụ kiện chống bán phá giá đã vượt 30 triệu tấn vào cuối tháng 2, chiếm hơn một phần tư tổng lượng xuất khẩu năm ngoái.

Trước đây, Trung Quốc từng vượt qua các rào cản thương mại bằng cách chuyển sang các sản phẩm thép khác hoặc tìm kiếm thị trường mới. Tuy nhiên, nếu lần này không thể thích ứng, ngành thép nội địa sẽ đối mặt với cú sốc nghiêm trọng. Theo chuyên gia Tomas Gutierrez từ Kallanish Commodities, nguy cơ lớn nhất là các biện pháp hạn chế trở nên quá chặt chẽ, đẩy thị trường đến “điểm tới hạn.”

Viện Quy hoạch và Nghiên cứu Công nghiệp Luyện kim Trung Quốc ghi nhận hơn 30 vụ kiện chống bán phá giá mới trong năm 2024 và cảnh báo môi trường xuất khẩu sẽ còn xấu đi. Trong khi đó, CRU Group dự báo xuất khẩu thép Trung Quốc có thể giảm tới 17% trong năm nay do sức ép từ các đối tác thương mại.

Những diễn biến này đang tạo áp lực buộc Trung Quốc phải cắt giảm sản lượng thép dư thừa. Tại kỳ họp lập pháp thường niên ở Bắc Kinh tuần trước, các nhà hoạch định chính sách cam kết giải quyết tình trạng dư cung trong ngành thép và một số lĩnh vực công nghiệp khác. Đây là động thái mạnh mẽ nhất trong gần một thập kỷ kể từ đợt cải cách cung ứng trước đây.

Tuy nhiên, khác với giai đoạn trước, lần này chính phủ ít triển khai các gói kích thích kinh tế hơn, trong khi nền kinh tế Trung Quốc đã phát triển theo hướng ít phụ thuộc vào thép hơn. Ngành thép nước này có thể sắp đối mặt với sự điều chỉnh sâu rộng mà chính quyền Trump và những người ủng hộ ông từ lâu cho rằng là điều tất yếu.