Li Zexiang lớn lên ở vùng nông thôn Trung Quốc trong cuộc Cách mạng Văn hóa. Giờ đây, nhà khoa học 61 tuổi đã nổi lên với vai trò là một trong những nhà đầu tư thành công nhất của đất nước, hỗ trợ hơn 60 công ty khởi nghiệp bao gồm cả công ty thiết bị bay không người lái khổng lồ DJI.
Li là một trong những người Trung Quốc đầu tiên du học ở Mỹ trước khi trở lại giảng dạy tại trường Đại học Công nghệ nổi tiếng của Hồng Kông. Từ đó, ông đào tạo ra một thế hệ doanh nhân và thành lập học viện “ươm mầm”, tài trợ những người chơi triển vọng trong lĩnh vực robot và trí tuệ nhân tạo trị giá gần 12 tỷ USD.

Không biết có phải là do cơ duyên hay không, nhưng chuyên gia nghiên cứu lĩnh vực robot Li đang ngày càng đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến thống trị công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc. Ông chia sẻ với Bloomberg News bên lề một hội nghị ở Hồng Kông: “Khủng hoảng là khi cơ hội được sinh ra. Trong lịch sử, các công ty Trung Quốc và công nghệ của họ là lựa chọn thứ hai sau các công ty địa phương. Nhưng bây giờ họ có cơ hội để vượt qua điều đó ”.

Đó là một quan điểm lạc quan của riêng ông Li. HIện ông còn đang là thành viên của một câu lạc bộ chỉ dành cho những tay tài phiệt được kính trọng trong đó có Andrew Chi-Chih Yao, người từng đoạt giải Turing. Cũng giống như các đồng nghiệp của mình, ông Li đã đi đầu trong một số đổi mới quan trọng nhất của Trung Quốc trong thập kỷ qua, theo dõi quá trình phát triển của đất nước từ nhà máy của thế giới thành nhà máy cho những gã khổng lồ công nghệ.
Li sẽ không bàn luận nhiều về nỗ lực của Washington trong việc kiềm chế sự phát triển của Trung Quốc vì đây một chủ đề nhạy cảm khi quan hệ giữa hai nước đang tiến tới mức căng thẳng nhất trong nhiều thập kỷ. Ông nói: “Dù xung đột giữa Mỹ- Trung có căng thẳng đến mức nào, bất kể thắng hay thua thì thực tế cứ 1.000 binh sĩ thì 800 người thiệt mạng”.
Nhưng rõ ràng lợi thế đã nghiêng về phía ông, khi Bắc Kinh không ngừng nỗ lực thay thế phần cứng và mạch điện của Hoa Kỳ, phá vỡ một thập kỷ phát triển rực rỡ của các gã khổng lồ internet. Dù hoạt động độc lập nhưng Li lại có những mối quan hệ tốt. Ông nằm trong số khoảng 40 người được chính quyền Thâm Quyến tôn vinh vào năm 2020 vì đã biến làng chài hẻo lánh thành một trung tâm công nghệ phía Nam.

Trong khi những người tiên phong trong lĩnh vực truyền thông xã hội và internet bán lẻ, từ ByteDance đến Alibaba Group Holding và Tencent Holdings thu hút sự chú ý của xã hội, thì ngày càng nhiều vốn liếng đầu tư vào các mục tiêu công nghệ cốt lõi như chất bán dẫn, robot và AI. Ông Tập Cận Bình trong tháng này đã tiếp tục kêu gọi Trung Quốc đẩy mạnh phát triển các công nghệ như vậy vì lợi ích an ninh quốc gia.

Nhớ lại khoảng thời gian chờ nhập học đại học, Li đã làm việc trong một nhà máy sản xuất bẫy côn trùng bằng điện do trường điều hành. Ông là một trong những người may mắn giành được một suất học tại một trường học địa phương trước khi khám phá ra niềm vui của khoa học ở nước ngoài.
Sau khi lấy bằng Tiến sĩ về kỹ thuật điện và khoa học máy tính tại Đại học California ở Berkeley, ông trở thành nhà nghiên cứu khoa học tại Viện Công nghệ Massachusetts, sau đó tham gia thí nghiệm người máy tại Đại học New York. “Vào đại học ở Mỹ là một bước ngoặt lớn đối với tôi,” Li nói, đồng thời cho biết thêm ông được hưởng lợi từ tư duy tự do sáng tạo ở Berkeley.
Năm 1992, ông về nước để theo học Đại học Khoa học và Công nghệ Hồng Kông. Chính tại trung tâm tài chính Châu Á, ông đã phát triển niềm đam mê nuôi dưỡng các công ty khởi nghiệp. Trong gần ba thập kỷ ở đó, ông đã hỗ trợ rất nhiều cho các công ty khởi nghiệp thông qua nền tảng “ươm mầm” của mình, Xbotpark. Tổng giá trị thị trường của họ hiện đã vượt quá 80 tỷ CNY ( tương đương 11.5 tỷ USD).
Một số là đơn vị dẫn đầu trong chính lĩnh vực công nghệ của họ, một số khác thu hút được các nhà tài chính toàn cầu bao gồm Sequoia Trung Quốc và Hillhouse Capital. Trong đó, DJI được biết đến nhiều nhất.
Li được cho là đã cứu vãn công ty khởi nghiệp khi ở bên bờ sụp đổ. Nhiều nhân viên vỡ mộng với triển vọng của công ty nên đã nghỉ việc. Một số người thậm chí đã sao chép và bán các sản phẩm của họ. Li cuối cùng cũng rót vốn cho Wang Tao $100,000 để tái phát triển lại công ty. Ngày nay, DJI được định giá $15 tỷ và chiếm lĩnh 3/4 thị trường thiết bị bay không người lái (Drone). “DJI là một phiên bản giấc mơ Mỹ của Trung Quốc"

Những ngôi sao đang dần sáng
Li Zexiang cung cấp vốn hoặc cố vấn cho một số công ty khởi nghiệp lớn nhất Trung Quốc

Li là một hình mẫu cho việc không ngừng nỗ lực học tập và đạt được kết quả thực tế, hơn thế nữa ông còn trợ cấp cho các sinh viên triển vọng nhất của mình một số tiền để họ startup. Chẳng hạn, những người sáng lập ePropulsion vào năm 2012 đã bị lưỡng lự giữa việc nâng cao công nghệ và thương mại hóa, rồi Li đã khuyên họ nên đưa một động cơ điện công suất thấp phổ biến hơn ra thị trường trước. Điều đó đã cứu công ty.
“Nói chuyện thì đơn giản, cho tôi xem mã của bạn. Giấy rất rẻ, hãy cho tôi xem dự án của bạn”, Zhang Di, người sáng lập Direct Drive Tech, nói câu mantra yêu thích của Li. Trớ trêu thay, Zhang đã bỏ học chương trình thạc sĩ của Li ngay sau khi giáo viên của anh kiếm được 300,000 CNY cho việc khởi động động cơ lái của anh ấy. Công ty của anh hiện cũng được hỗ trợ bởi 5Y Capital.
DJI của Wang, người nổi tiếng nhất trong số các đệ tử của Li, sau khi gặp rắc rối với việc vi phạm bản quyền, giáo sư khuyên Wang nên tập trung ra nước ngoài trước, sau đó mở rộng sang thiết bị bay không người lái công nghiệp. Công ty của Wang thậm chí còn phát triển hệ thống lái xe với SGMW, một liên doanh giữa SAIC Motor, General Motors và Liuzhou Wuling Motors đã được tung ra vào tháng 8.
Thành công của DJI đã đặt nền móng cho Xbotpark. Giáo sư đã bán một phần cổ phần của gã khổng lồ Drone để tài trợ cho nền tảng “ươm mầm” với hai giáo sư khác vào năm 2014 tại Đông Quan.
Một số điểm đáng chú ý. Hai Robotics, nhà cung cấp hệ thống robot cho Philips và SF Express, đã kiếm được hơn $100 triệu vào tháng 6 và có mức định giá gần $2 tỷ. Sản xuất robot hút bụi Narwal, dự án đầu tiên được ấp ủ tại Xbotpark, hiện nay được định giá hơn 10 tỷ CNY, sản phẩm của công ty cũng được một triệu hộ gia đình trên toàn thế giới sử dụng. Sequoia Trung Quốc và EcoFlow do Hillhouse Capital hậu thuẫn, được thành lập bởi một cựu nhân viên DJI, người đã giành được danh hiệu “Little Giant” ở Bắc Kinh vào năm 2021 và đang chuẩn bị IPO trong nước.
Không phải tất cả các khoản đầu tư của Li đều thành công. Trong số hàng chục ý tưởng mà ông đã tài trợ hoặc tán thành trong những năm qua, chỉ một số ít đã phát triển thành “kỳ lân” hoặc có tên tuổi toàn cầu. Nhưng hầu hết các học viên đều được hưởng lợi từ những mối quan hệ của ông trong lĩnh vực tài chính và công nghệ. Zhang nói: “Thương hiệu cá nhân của Giáo sư Li rất có ảnh hưởng trong ngành”.
Điều này giúp những nỗ lực của Li phù hợp hơn với tầm nhìn của Bắc Kinh. Riêng trong lĩnh vực robot, Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin đang đặt mục tiêu tăng trưởng doanh thu trung bình hàng năm hơn 20% đến năm 2025 trong kế hoạch 5 năm được công bố vào tháng 12.
Trong những năm gần đây, Li đã mở các địa điểm vệ tinh XbotPark trên khắp đất nước từ Ninh Ba đến Trùng Khánh. Ông cũng thành lập một quỹ đầu tư với Sequoia và Hillhouse để tài trợ trực tiếp cho các thành viên, bao gồm cả Direct Drive Tech của Zhang, và từ chối cung cấp chi tiết cụ thể về số vốn của quỹ.
Ông kỳ vọng Xbotpark sẽ trở thành một trong những nơi sinh ra “kỳ lân” nhiều nhất ở Trung Quốc.