Nhiều năm chống giảm phát đã buộc BoJ phải mua vào tài sản và trở thành chủ nợ lớn nhất của Nhật Bản. Bảng cân đối tài sản của BoJ hiện lớn hơn toàn bộ nền kinh tế 4 nghìn tỷ USD của đất nước và gấp 5 lần so với quy mô của Fed khi tính theo tỷ lệ GDP.

Việc BoJ mua vào lượng lớn trái phiếu khiến lợi suất giảm và làm cho thị trường Nhật kém hấp dẫn với nhà đầu tư, khiến trái phiếu kém thanh khoản và không còn đáng tin cậy làm chuẩn mực cho lãi suất.

Hiện nay, khi BoJ đang dần thu hẹp bảng cân đối tài sản để đưa thị trường trở lại trạng thái bình thường, quá trình này diễn ra chậm và gặp nhiều thách thức.

Một thử nghiệm quan trọng sẽ diễn ra vào tháng 12 khi các hợp đồng tương lai trái phiếu kỳ hạn 10 năm sẽ cùng với đợt phát hành trái phiếu số 366, mà trong đó BoJ nắm giữ đến 95% lượng trái phiếu này.

Các nhà đầu tư cho rằng sự khan hiếm trái phiếu trên thị trường mở sẽ gây cản trở việc mua các trái phiếu có giá thấp nhất để thanh toán các hợp đồng phái sinh khi đáo hạn, điều này rất quan trọng để thị trường giao dịch suôn sẻ và định giá chính xác.

Theo ông Keisuke Tsuruta, nhà chiến lược cấp cao tại Mitsubishi UFJ Morgan Stanley Securities, việc thiếu trái phiếu có giá thấp nhất để thanh toán các hợp đồng khiến các nhà đầu tư khó khăn trong việc phòng ngừa rủi ro về lãi suất tăng.

Tsuruta cũng nhấn mạnh điều này sẽ không chỉ ảnh hưởng đến giao dịch và đầu cơ, mà còn tác động đến các phiên đấu giá trái phiếu chính phủ, vì các nhà giao dịch chủ yếu sử dụng hợp đồng tương lai để giảm thiểu rủi ro của họ.

Khi BoJ đang trong quá trình tăng lãi suất, các nhà đầu tư cũng tìm kiếm những trái phiếu rẻ nhất để thanh toán các vị thế bán khống trong hợp đồng tương lai, và những biến động trong thị trường phái sinh sẽ gây khó khăn cho họ.

Theo Masayuki Koguchi, giám đốc quỹ tại Mitsubishi UFJ Asset Management, sự khan hiếm các loại trái phiếu này có nghĩa là "bảo hiểm rủi ro bằng hợp đồng tương lai không còn hoạt động hiệu quả".

Các công cụ phái sinh

Hợp đồng tương lai JGB được niêm yết trên Sàn Giao dịch Chứng khoán Osaka. Hợp đồng tương lai chuẩn 10 năm, có thời gian thực hiện trong ba tháng, được sử dụng để dự đoán lợi suất trong tương lai.

Đây là phần quan trọng nhất của thị trường và rất cần thiết cho các nhà đầu tư, từ quỹ đầu tư đến các công ty, những người muốn đầu tư nhờ vào biến động của lãi suất hoặc dùng để giảm thiểu rủi ro.

Khác với hợp đồng tương lai cổ phiếu, người bán hợp đồng tương lai JGB phải thực sự giao trái phiếu vào cuối kỳ hạn hợp đồng, thay vì chỉ đơn giản là thanh toán qua mức chênh lệch giá.

Các quy tắc cho phép người bán giao trái phiếu có thời gian đáo hạn từ bảy đến mười một năm đối với hợp đồng tương lai JGB 10 năm. Theo hệ số chuyển đổi mà sàn giao dịch sử dụng, lô trái phiếu chính phủ số 366 sẽ trở thành trái phiếu "rẻ nhất để giao" vào cuối tháng 12, dành cho các hợp đồng đáo hạn vào tháng 3.

Trái phiếu này từng là tiêu chuẩn 10 năm vào năm 2022 khi BoJ mua hàng tỷ trái phiếu để bảo vệ mức trần lãi suất 0.25% trước các nhà đầu cơ bán khống. Kết quả là BoJ sở hữu hơn 95% trái phiếu số 366, điều này khiến cho người bán hợp đồng tương lai phải nỗ lực tìm kiếm trái phiếu này hoặc chọn những trái phiếu đắt hơn để thanh toán cho các giao dịch của họ.

Tình huống này khiến người ta nhớ lại sự bất ổn trong hợp đồng tương lai JGB vào tháng 6 năm 2022. Khi đó, một can thiệp bất ngờ từ BoJ đã làm các nhà giao dịch không kịp chuẩn bị. Kết quả là, giá hợp đồng tương lai giảm mạnh, và việc đấu giá trái phiếu JGB cũng gặp khó khăn, dẫn đến một trong những kết quả đấu giá kém nhất trong hơn 30 năm qua.

Sau đó, BoJ đã nới lỏng quy định để dễ dàng hơn trong việc vay trái phiếu và để chắc chắn, một động thái tương tự, hoặc nếu Bộ Tài chính phát hành thêm trái phiếu, sẽ giảm áp lực lên thị trường.

Miki Den, một chiến lược gia cao cấp tại SMBC Nikko Securities cho biết điều này phản ánh tác động tiêu cực của chính sách tiền tệ nới lỏng của BoJ.

Triển vọng giảm giá trái phiếu đang khiến các nhà giao dịch lớn của trái phiếu JGB không tham gia vào thị trường, điều này làm cho quá trình trở lại trạng thái bình thường của thị trường sẽ mất nhiều thời gian hơn.

Norman Villamin, giám đốc chiến lược tại Union Bancaire Privée cho biết họ đang nỗ lực điều chỉnh chính sách đã kéo dài khoảng một thập kỷ hoặc hơn. Khi nhìn vào những khoảng thời gian dài như vậy, quá trình bình thường hóa đã diễn ra trong khoảng hai năm qua không thực sự khác biệt so với những gì mà người ta dự đoán.