Viễn cảnh một "mối quan hệ thân thiết" giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump có thể được hồi sinh vào năm 2025, nếu cả hai bên biết chớp lấy thời cơ. Điều này sẽ tạo ra môi trường thuận lợi cho việc cải thiện quan hệ giữa hai cường quốc, nhưng thời điểm và giọng điệu là yếu tố then chốt. Hai đối thủ kinh tế này cần phải nhượng bộ lẫn nhau để ngăn chặn mối quan hệ trở nên tồi tệ hơn. Là hai đối thủ kinh tế hàng đầu, Mỹ và Trung Quốc cần có những bước nhượng bộ mang tính xây dựng để tránh đẩy mối quan hệ xuống vực thẳm căng thẳng hơn nữa.

Hiện đã xuất hiện một số dấu hiệu lạc quan về khả năng đối thoại. Việc Tổng thống Mỹ đắc cử mời Chủ tịch Tập Cận Bình tham dự lễ nhậm chức vào tháng 1 là một động thái khôn ngoan, dù ông Tập được cho là đã từ chối lời mời này. Tuy vậy, những nỗ lực tiếp theo cần thực chất và có trọng tâm hơn để tạo ra thay đổi đáng kể. Một cuộc gặp mặt trực tiếp sớm giữa hai nhà lãnh đạo là cần thiết để đặt nền tảng cho mối quan hệ song phương trong 4 năm tới. Ngược lại, nếu thiếu đi sự kết nối này, nguy cơ hiểu lầm và leo thang căng thẳng có thể dẫn đến những hệ quả khôn lường, bao gồm cả xung đột quân sự.

Lịch sử đã từng chứng kiến "tình bạn" đặc biệt giữa Trump và Tập trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump. Khi đó, Trump không ngần ngại bày tỏ sự tôn trọng và thậm chí còn nói rằng cả hai "đặc biệt yêu quý nhau". Tuy nhiên, điều đó không ngăn cản chính quyền Trump áp thuế quan mạnh tay đối với hàng hóa Trung Quốc, khởi đầu cho giai đoạn chuyển dịch mạnh mẽ trong quan hệ Mỹ-Trung mà chính quyền Biden sau đó đã kế thừa và đẩy xa hơn.

Năm 2025 sẽ là một năm đầy thách thức đối với Chủ tịch Tập Cận Bình. Nền kinh tế Trung Quốc đang phải đối mặt với hàng loạt áp lực lớn: khủng hoảng niềm tin từ nhà đầu tư, thị trường bất động sản suy thoái nghiêm trọng, nợ chính quyền địa phương gia tăng, thị trường chứng khoán bất ổn, giảm phát và sự bất mãn ngày càng gia tăng trong dân chúng. Trong bối cảnh đó, việc cải thiện quan hệ với Mỹ có thể là "phao cứu sinh" giúp nâng cao tâm lý tích cực trong nước, tạo thêm dư địa để Bắc Kinh ổn định kinh tế.

Dù vậy, để đạt được điều này, ông Tập cần tìm được tiếng nói chung với ông Trump – một nhiệm vụ không hề dễ dàng. Trong chiến dịch tranh cử, Trump đã nhắc đến khả năng hủy bỏ quy chế đãi ngộ thương mại tối huệ quốc của Trung Quốc và dọa áp mức thuế lên đến 60% đối với toàn bộ hàng hóa nhập khẩu từ nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Theo dự báo của Bloomberg Economics, nếu kế hoạch này được triển khai, nó sẽ diễn ra qua 3 giai đoạn từ mùa hè 2025 và thuế quan có thể tăng gấp ba lần vào cuối năm 2026. Phân tích sâu hơn cho thấy Trung Quốc có thể mất đến 83% thị phần xuất khẩu sang Mỹ – một cú đòn giáng mạnh vào lĩnh vực xuất khẩu vốn đã chịu nhiều áp lực trong thời gian qua.

Điều này đang buộc Trung Quốc phải thoát khỏi tình trạng trì trệ chính sách kinh tế. Tại Hội nghị Kinh tế Trung ương vừa qua, ưu tiên hàng đầu của Bắc Kinh đã được xác định là “tăng cường tiêu dùng nội địa”. Các biện pháp cụ thể được công bố bao gồm tăng chi trả bảo hiểm y tế và lương hưu do chính phủ tài trợ nhằm kích cầu tiêu dùng, giúp người dân an tâm chi tiêu.

Tại cuộc họp APEC tháng trước với Tổng thống Joe Biden, ông Tập đã nhấn mạnh "bốn lằn ranh đỏ" mà Washington không nên vượt qua: Đài Loan, dân chủ và nhân quyền, chế độ chính trị của Trung Quốc và quyền phát triển của Bắc Kinh. Tuyên bố này là một lời cảnh báo rõ ràng gửi đến chính quyền Trump rằng việc vi phạm chúng có thể làm leo thang căng thẳng hơn nữa.

Về phía Trump, việc sử dụng thuế quan như một đòn bẩy trong đàm phán với Trung Quốc cho thấy chiến lược thương mại cứng rắn nhiều khả năng sẽ quay trở lại. Các lựa chọn nhân sự trong nội các mới của ông Trump bao gồm nhiều nhân vật có quan điểm cứng rắn với Bắc Kinh, hứa hẹn một chính sách thương mại không khoan nhượng. Điều này đòi hỏi hai bên phải sớm thiết lập các kênh đối thoại chính thức để ngăn chặn vòng xoáy trả đũa lẫn nhau, vốn có thể kéo dài hàng tháng hoặc lâu hơn. Một tiền lệ tích cực đã có: kênh liên lạc chiến lược giữa Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Jake Sullivan và Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã giúp ổn định quan hệ trong giai đoạn 2022-2023.

Cũng có những tín hiệu khả quan trong quan hệ song phương. Gần đây, hai nước đã đạt được thỏa thuận gia hạn hợp tác khoa học chính phủ thêm 5 năm. Thỏa thuận này cho phép hai bên hợp tác về khoa học và công nghệ trong khuôn khổ an toàn, giảm thiểu nguy cơ an ninh quốc gia, đồng thời loại trừ các lĩnh vực công nghệ chiến lược và công nghệ mới nổi có khả năng phục vụ quân sự.

Triển vọng khôi phục quan hệ Trung-Mỹ sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố phức tạp, bao gồm khả năng tìm kiếm các kênh ngoại giao ngầm và sự linh hoạt của đội ngũ an ninh quốc gia mới của Tổng thống Trump. Chính quyền này có xu hướng áp dụng một chiến lược ngoại giao mang tính giao dịch, trong đó Đài Loan có thể trở thành một quân bài thương lượng quan trọng. Điều này đòi hỏi cả Bắc Kinh và Washington phải điều chỉnh chiến lược để tìm ra những điểm chung và không gian đối thoại. Điều này có thể giải thích phần nào lý do Bắc Kinh tổ chức cuộc tập trận hải quân lớn nhất trong vòng 30 năm qua xung quanh eo biển Đài Loan – một thông điệp rõ ràng rằng Trung Quốc coi Đài Loan là lãnh thổ của mình và muốn Mỹ tránh xa.

Điều tốt nhất chúng ta có thể hy vọng là sự “thân thiện” được khôi phục giữa ông Trump và ông Tập. Điều này đòi hỏi cả hai bên phải thể hiện sự kiềm chế, tìm kiếm những lợi ích chung và thiết lập các cơ chế đối thoại để quản lý những bất đồng. Ngăn ngừa xung đột trực tiếp và kiểm soát các điểm nóng như Biển Đông, Đài Loan hay cuộc cạnh tranh công nghệ sẽ là ưu tiên hàng đầu. Một mối quan hệ ổn định, thậm chí với sự cạnh tranh gay gắt, vẫn tốt hơn so với nguy cơ xung đột quân sự không mong muốn.