Donald Trump có thể không bao giờ giành giải Nobel Hòa bình, nhưng ông lại xứng đáng là ứng cử viên sáng giá cho giải Charlemagne – giải thưởng tôn vinh những cá nhân có đóng góp lớn nhất cho sự thống nhất của châu Âu.

Bằng cách lấy lòng Nga, làm lung lay niềm tin vào NATO, đe dọa EU bằng thuế quan và cổ vũ phe cực hữu châu Âu, Trump vô tình trở thành chất xúc tác khiến EU gắn kết hơn. Những bước tiến quan trọng hướng tới sự thống nhất châu Âu, điều vốn bị đình trệ suốt nhiều thập kỷ – nay đang dần thành hiện thực.

Ba lĩnh vực đáng chú ý nhất là: Quốc phòng chung, phát hành nợ chung và hàn gắn rạn nứt giữa Anh và EU.

Dư luận châu Âu đã có những thay đổi mạnh mẽ, thúc đẩy tiến trình này. Một cuộc khảo sát gần đây cho thấy 78% người Anh coi Trump là mối đe dọa với Vương quốc Anh, trong khi 74% người Đức và 69% người Pháp có cùng quan điểm. Một khảo sát khác cho thấy Pháp được 85% người Đức đánh giá là "đối tác đáng tin cậy," Anh đạt 78%, còn Mỹ tụt xuống chỉ còn 16%.

Nhiều lãnh đạo châu Âu thừa nhận chính quyền Trump là một mối đe dọa, dù ít ai dám công khai tuyên bố vì lý do ngoại giao. Họ cũng nhận thức rõ rằng liên minh xuyên Đại Tây Dương, sau gần tám thập kỷ, đã khiến châu Âu phụ thuộc nặng nề vào sự hỗ trợ quân sự của Mỹ – không chỉ về tài chính mà quan trọng hơn là công nghệ và vũ khí.

Bài học từ Ukraine là minh chứng rõ nhất: Khi chính quyền Trump cắt nguồn cung vũ khí và thông tin tình báo, Ukraine lập tức rơi vào thế khó. Để tránh rơi vào tình huống tương tự, EU đang theo đuổi chiến lược hai hướng: Kéo dài càng lâu càng tốt sự hỗ trợ từ Mỹ, đồng thời gấp rút chuẩn bị cho viễn cảnh phải tự lực về quân sự.

Quyết định mới đây của Ủy ban châu Âu về việc huy động 150 tỷ EUR đầu tư vào ngành công nghiệp quốc phòng EU chính là bước đi trong chiến lược này. Nguồn vốn này sẽ tập trung vào những lĩnh vực mà châu Âu đang phụ thuộc nhiều nhất vào Mỹ, chẳng hạn như hệ thống phòng không.

Việc phát hành nợ chung của EU không chỉ nhằm tài trợ cho quốc phòng mà còn tạo nền tảng để đồng euro trở thành một lựa chọn thay thế USD trong vai trò tiền tệ dự trữ toàn cầu. Sự khó lường của chính quyền Trump đã khiến nhiều nước tìm kiếm một tài sản an toàn khác ngoài trái phiếu chính phủ Mỹ và đồng euro có cơ hội lớn để lấp đầy khoảng trống đó.

Truyền thống tài khóa thận trọng của Đức luôn khiến nước này phản đối mạnh mẽ ý tưởng phát hành nợ chung của châu Âu. Quan điểm này đã phần nào thay đổi trong đại dịch và giờ đây có thể bị gạt bỏ hoàn toàn. Friedrich Merz, người sắp trở thành Thủ tướng Đức, đang thúc đẩy việc loại trừ chi tiêu quốc phòng và cơ sở hạ tầng khỏi các giới hạn thâm hụt ngân sách theo hiến pháp. Nhờ chính sách tài khóa chặt chẽ trong quá khứ, Đức có không gian vay nợ lớn hơn nhiều so với Pháp hay Anh – hai quốc gia đang gánh nặng nợ công.

Một chính sách kích thích kinh tế thông qua quốc phòng có thể giúp thúc đẩy nền kinh tế lớn nhất châu Âu. Một doanh nhân hàng đầu của Pháp đã nhận xét đầy ẩn ý: “Chuyện rất rõ ràng. Người Đức không bán được ô tô, nên họ sẽ sản xuất xe tăng.”

Món quà cuối cùng mà Trump vô tình dành cho châu Âu là thúc đẩy sự hòa giải hậu Brexit giữa EU và Anh. Sir Keir Starmer và Emmanuel Macron – lãnh đạo Anh và Pháp – đã hợp tác chặt chẽ trong vấn đề Ukraine và có thể cùng Friedrich Merz tạo thành một liên minh chiến lược mới.

Một giải pháp khả thi để tăng chi tiêu quân sự là thành lập một quỹ quốc phòng chung của châu Âu, trong đó Anh có thể tham gia. Điều này không chỉ giúp củng cố năng lực quân sự mà còn tạo ra một cơ chế hợp tác giữa Anh và EU mà không cần khơi lại tranh cãi Brexit.

Việc hàn gắn những rạn nứt do Brexit gây ra cho thấy đây không chỉ là thời điểm đầy thách thức mà còn là cơ hội cho châu Âu. EU giờ đây có thể trở thành một điểm đến hấp dẫn hơn Mỹ dưới thời Trump, điều này có thể đã được phản ánh phần nào trong sự chênh lệch hiệu suất giữa thị trường chứng khoán hai khu vực.

Bên cạnh đó, khi chính quyền Trump gia tăng các biện pháp siết chặt đối với hệ thống đại học Mỹ, châu Âu có cơ hội thu hút những nhà nghiên cứu hàng đầu. Dù vẫn còn khoảng cách về lương và ngân sách nghiên cứu giữa Bắc Mỹ và châu Âu, nhưng so với các khoản chi tiêu khổng lồ cho quốc phòng, đầu tư vào khoa học vẫn là một con số tương đối nhỏ.

Tất nhiên, con đường hướng tới sự thống nhất châu Âu không hề dễ dàng. Pháp và Đức đã bắt đầu tranh cãi về cách phân bổ ngân sách của quỹ quốc phòng EU mới và những bất đồng tương tự chắc chắn sẽ tiếp diễn.

Những hoài nghi về khả năng thống nhất của châu Âu không phải là mới. Con đường dẫn tới Cộng đồng Than Thép châu Âu những năm 1950 hay việc triển khai đồng euro những năm 1990 đều đầy rẫy khó khăn. Nhưng cuối cùng, các lãnh đạo châu Âu vẫn tìm được tiếng nói chung vì động lực chính trị quá lớn.

Những bước tiến quan trọng nhất của châu Âu luôn được thúc đẩy bởi các cú sốc địa chính trị – từ sự kết thúc của Thế chiến II đến sự sụp đổ của Chiến tranh Lạnh. Giờ đây, nhờ Trump, châu Âu đang đối mặt với sự lung lay của liên minh xuyên Đại Tây Dương. Trong quá khứ, châu Âu đã vượt qua những thách thức lớn bằng sự kiên cường và sáng tạo. Lần này, họ hoàn toàn có thể làm được điều tương tự.