Với việc Phó Chủ tịch Hội đồng Châu Âu Maroš Šefčovič và Bộ trưởng Brexit Anh David Frost gặp mặt hôm nay tại London để bàn luận hai vấn đề Brexit - về việc triển khai các điều khoản Brexit, và giao thương hậu Brexit - các nhà ngoại giao và quan chức hai bên đang cảnh báo về một cuộc khẩu chiến, thay vì có thêm tiến triển.

Ba tháng sau khi Anh đơn phương hoãn việc áp dụng kiểm tra hàng hóa thực phẩm đi vào Bắc Ireland từ nước này - gây ra làn sóng phản đối và khởi kiện từ phía Brussels - càng thấy rõ được các vấn đề Brexit còn lâu mới được giải quyết ổn thỏa.

Các quan chức và nhà ngoại giao EU tố cáo Anh đơn phương phá hoại Nghị định thư Bắc Ireland - nghị định đặt các chốt kiểm tra hàng hóa đi vào vùng biển Ireland, trong nỗ lực giữ nguyên biên giới mở giữa Bắc Ireland và Ireland. Để đáp trả, Anh cho rằng EU nên tìm “một kế sách mới để đối phó với hàng xóm,” và phải là “giải pháp thực tiễn giữa những người bạn.”

Trước phản ứng này, Brussels đang cân nhắc cách trả đũa Anh nếu cuộc đối thoại hôm nay không tìm được giải pháp. “Chúng tôi đang mất dần kiên nhẫn,” một quan chức EU nói từ thứ Hai.

Đây là các cách EU có thể đáp trả Anh, xếp theo mức nghiêm trọng từ 1 tới 5:

Áp thuế quan

Biện pháp mạnh tay nhất có thể là các hành động pháp lý dẫn tới EU đặt ra nhiều loại thuế với Anh.

Một quan chức EU nói rằng nếu cuộc đối thoại thứ Tư không mang lại đột phá gì, Brussels sẽ tiến tới khởi kiện.

Biện pháp pháp lý được dựa trên hai thủ tục. Một là thủ tục vi phạm đối với Anh, và việc này đang trong giai đoạn thứ nhất. Hai là thủ tục phân định theo Thỏa thuận Rút lui Brexit, và thủ tục này vẫn chưa được triển khai do hai bên muốn tìm giải pháp chính trị

Nếu EU triển khai thủ tục vi phạm, Ủy Ban Châu Âu sẽ tiếp nhận yêu cầu qua một ý kiến có lý do, rằng Anh phải hủy lệnh hoãn chốt kiểm tra biên giới. Nếu London không thực thi trong vòng 2 tháng, vụ kiện sẽ được đưa lên Tòa án Công lý Châu Âu.

Nếu tòa đưa phán quyết có lợi với EU, và Anh nhất quyết không thực thi yêu cầu, EU có thể đặt chế tài tài chính hoặc đặt thuế lên hàng xuất khẩu của Anh.

Theo thủ tục phân định, tiến tới giai đoạn tiếp theo có nghĩa là phê duyệt khiếu nại của EU lên một hội đồng giải quyết tranh chấp. Nếu phán quyết có lợi cho EU và Anh vẫn không thực thi, Brussels cũng có thể áp thuế.

Các loại thế này, gọi là “trả đũa chéo ngành”, có thể được áp lên toàn bộ ngành nghề theo thỏa thuận thương mại hậu Brexit, theo một bảng điều lệ của Ủy Ban Châu Âu.

“EU sẽ có quyền chọn mục tiêu của mình và nó gồm cả những ngành xuất khẩu nhạy cảm của Anh, như hải sản,” theo Anton Spisak từ Viện Tony Blair vì Thay đổi Toàn cầu, một người chú tâm vào các cách trả đũa giữa EU-Anh.

Mức độ nghiêm trọng: 5/5

Đánh vào mảng tài chính và công nghệ

Spisak cũng cho rằng “thủ tục phân định có thể mất nhiều thời gian và kết quả cũng khó đoán.” Ông cho rằng “EU sẽ dễ dàng đáp trả hơn trong các mảng nó có thể kiểm soát được kết quả.”

Hai mảng này là dịch vụ tài chính và chia sẻ dữ liệu. Anh rất quan tâm tới quyền tiếp cận thị trường của các công ty tài chính và công nghệ của mình. Hai ngành này sẽ thiệt thòi rất lớn nếu bị chặn cửa hoặc gặp nhiều rào cản pháp lý tại EU.

Củ cà rốt của EU là nó có khả năng đặt các luật và cơ quan giám sát từng ngành của Anh ngang hàng với tiêu chuẩn EU, tạo điều kiện cho các ngành này làm ăn dễ dàng hơn với EU. Nhưng cây gậy sẽ là từ chối những quyền này cho các mảng của dịch vụ tài chính, hoặc cản trở dòng chảy dữ liệu.

Dù Brussels đã chấp nhận sơ bộ cho dòng dữ liệu của Anh, thỏa thuận này vẫn cần tất cả các quốc gia trong EU ký, và các nước này đều có thể hủy bỏ nếu quan hệ EU-Anh đi xuống. Nhưng đây lại là con dao hai lưỡi, vì EU cũng muốn tiếp tục thỏa thuận dữ liệu này.

Có một vấn đề là: Thỏa thuận lần này đang bị nghi ngờ sau khi Tòa án Anh tuyên bố rằng một số phần của nó trái pháp luật.

Với mảng dịch vụ tài chính, không có thỏa thuận ngang bằng nào trước mắt, bất kể sự phiền muộn của trung tâm tài chính London. Một số quan chức đã cảnh báo rằng kể cả khi thiếu đi tranh chấp hiện tại, một quyết định như thế nhiều khả năng sẽ không xảy ra, khi Pháp và Đức muốn tận dụng sự suy yếu của London để thu hút doanh nghiệp về Paris và Frankfurt. Do đó, đe dọa lên mảng dịch vụ tài chính có thể sẽ không khả thi.

Mức độ nghiêm trọng: 2.5/5

Hủy bỏ các chương trình nghiên cứu

Anh sẽ tham gia Horizon Europe, một chương trình nghiên cứu và sáng tạo của EU. Và với thỏa thuận giữa các nước EU tuần trước, London thậm chí có thể tham gia vào các dự án công nghệ nhạy cảm.

Tuy nhiên, Anh không được cho không quyền tham gia này: Như với các quyết định khác, EU có thể trả đũa bằng việc không cho phép, hoặc trì hoãn quyền tham gia của Anh, gây ảnh hưởng lớn tới các đại học Anh và các công ty yêu cầu nhiều nghiên cứu bằng việc cắt đứt chi phí tài trợ nghiên cứu từ EU tới các tổ chức này, và có thể dẫn tới nhiều nghiên cứu sinh mất việc và các dự án bị gián đoạn.

Để hạn chế thiệt hại, Anh sẽ phải tìm nguồn kinh phí thay thế - một nỗ lực đắt đỏ so với thành công trong việc nhận được quyền tham gia từ EU.

Tuy nhiên làm vậy sẽ khiến EU mất đi những cống hiến khoa học của Anh, và cả chi phí tham gia từ London cho sự kiện. Việc này có thể khiến EU lưỡng lự trong việc cấm Anh tham gia Horizon Europe.

Mức độ nghiêm trọng: 3/5

Ngưng hợp tác với cảnh sát và tòa án

EU có thể ngừng hợp tác trong một số bộ phận trong an ninh và pháp luật, như trao đổi hồ sơ hành khách trong các chuyến bay.

Tuy nhiên, điều này sẽ khó xảy ra do EU rất quan tâm đến hợp tác với Anh trong các vấn đề quốc phòng.

Ở mảng tư pháp, việc Anh tham gia Hiệp ước Lugano - hiệp ước về việc tòa án quốc gia nào có thẩm quyền vượt biên giới trong vấn đề dân sự và thương mại - cũng có thể được tận dụng bởi EU.

Mức độ nghiêm trọng: 1/5

Chặn thị trường năng lượng

Rời EU tức là Anh cũng rời khỏi thị trường năng lượng của khối, tự tạo khó khăn cho mình.

Hai bên đã triển khai một mô hình để ổn định giao dịch năng lượng theo thỏa thuận thương mại hậu Brexit, nhưng nó được cho là không hiệu quả và chỉ kéo dài 5 năm. Do đó, các chuyên gia đang cảnh báo cả 2 bên nhanh chóng tìm giải pháp khi thỏa thuận hết hạn vào tháng 6/2026.

EU có thể trừng phạt Anh bằng việc trì hoãn đối thoại. Việc này rất rủi ro, do EU cũng có mối quan tâm của mình trong thương mại năng lượng với Anh, khi Anh chuẩn bị trở thành nước xuất khẩu ròng điện trong những năm sắp tới.

Mức độ nghiêm trọng: 2/5