bài viết dựa trên quan điểm cá nhân của John Authers từ Bloomberg

Một ngày đã qua. Còn 1,460 ngày nữa

Donald Trump đã trở lại. Nhiệm kỳ thứ hai của ông đã bắt đầu mà không - dù ông từng đưa ra một trong những tuyên bố nổi tiếng nhất của mình - biến thành một ngày độc tài tạm thời. Tuy nhiên, đây vẫn là một ngày với những thông điệp hỗn loạn và thất thường, làm cho thị trường toàn cầu như đang ở trên một chuyến tàu lượn cảm xúc. Tuy nhiên, vì lý do nào đó, ông Trump đã không đề cập gì đến kế hoạch của mình đối với Mexico và Canada cho đến cuối ngày.

Những điều đã được dự đoán từ trước và giờ đã được xác nhận bao gồm việc tập trung ban đầu vào các biện pháp siết chặt nhập cư và các vấn đề liên quan đến "chiến tranh văn hóa". Mỹ đã rút khỏi Hiệp định Khí hậu Paris một lần nữa, lần này nhanh hơn nhiều so với nhiệm kỳ đầu tiên, và các hạn chế về khai thác dầu cũng đang được nới lỏng.

Việc trì hoãn áp đặt các mức thuế quan mới được coi là một tín hiệu tích cực lớn và đã thúc đẩy mạnh mẽ giá trị của các đồng tiền thuộc các đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ - Mexico, Canada, Trung Quốc và Eurozone - so với USD. Những đồng tiền này đã tăng mạnh ngay khi thông tin được công bố rằng ông Trump yêu cầu nghiên cứu thêm về thuế quan mà không thực hiện hành động ngay lập tức, và sau đó tiếp tục tăng khi bài phát biểu nhậm chức bắt đầu. Nhưng khi ông Trump đưa ra những tuyên bố cụ thể hơn sau đó, thị trường lại đảo chiều:

Canada và Mexico đã không phải chịu chỉ trích trong một loạt các bài phát biểu của Trump trong ngày, khi ông tập trung chỉ trích các “kẻ thù nội địa”. Thay vào đó, vào buổi sáng theo giờ Mỹ, một thông tin được rò rỉ cho báo chí rằng ông sẽ yêu cầu đội ngũ của mình nghiên cứu các tiêu chí áp thuế khác nhau. Trong một câu trả lời cho phóng viên tại Phòng Bầu dục, Trump đề cập đến mức thuế 25% đối với hai quốc gia láng giềng của Mỹ. Lý do được ông đưa ra là vấn đề nhập khẩu fentanyl và dòng người nhập cư trái phép, mặc dù Canada dường như không liên quan đến vấn đề này. Đây là một tuyên bố chính sách cực kỳ tùy tiện: Đội ngũ của Trump “đang xem xét” mức thuế 25%, và ông nói, “Tôi nghĩ chúng ta sẽ làm điều này vào ngày 1 tháng 2.” Những đồng minh thân cận có lẽ mong đợi một sự chính xác và trang trọng hơn thế.

Khi phân tích bài phát biểu nhậm chức, các ưu tiên địa lý của Trump trông có vẻ kỳ lạ. Trung Quốc chỉ được nhắc đến hai lần (trong các phàn nàn liên quan đến Kênh đào Panama). Canada hoàn toàn không được đề cập, châu Âu cũng vậy. Mexico chỉ được nhắc đến khi liên quan đến việc đổi tên Vịnh Mexico. Đây đều là bốn đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ. Tuy nhiên, sao Hỏa lại được nhắc đến. Và Kênh đào Panama còn được nhắc đến nhiều hơn tất cả các nước trên:

Thị trường quan trọng đối với chính quyền này và có thể đóng vai trò như một “hàng rào bảo vệ”. Giá cổ phiếu sẽ không bị ảnh hưởng bởi các hành động ân xá cho những người đã tấn công cảnh sát vào ngày 6 tháng 1 năm 2021, hoặc bởi chính sách chính thức của chính phủ rằng chỉ có hai giới tính. Sự hiện diện của một vài CEO có sức ảnh hưởng lớn trên sân khấu trong lễ nhậm chức chủ yếu mang tính biểu tượng, nhưng nó là một tín hiệu mạnh mẽ rằng ông Trump không muốn làm tổn hại thị trường chứng khoán.

Sự im lặng về Trung Quốc cho thấy ông Trump muốn đạt được một thỏa thuận, có thể là một hiệp định tương tự Plaza Accord với sự tham gia của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, và ông đang sử dụng thuế quan như một công cụ để đưa các bên khác đến bàn đàm phán. Nỗ lực của Trump để trở thành “vị cứu tinh” của TikTok cũng khiến ông khác biệt so với những người cứng rắn từ Trung Quốc. Đây là điều tốt hơn so với những gì nhiều người lo ngại. Và vì thuế quan đối với Trung Quốc có thể làm xáo trộn thị trường nghiêm trọng, việc trì hoãn chúng cho đến khi Trump có thể đưa ra một số sự chắc chắn về việc các chính sách cắt giảm thuế thân thiện với thị trường của ông vẫn được duy trì là điều hợp lý. Ngày đầu tiên của nhiệm kỳ này có thể là một nỗ lực được ngụy trang kỹ lưỡng để mở ra các cơ hội đàm phán rộng rãi, cả với cơ quan lập pháp và với các đối tác thương mại.

Đó ít nhất là điều tôi dự định viết trước khi Trump được hỏi về Mexico và Canada. Lập luận đó giờ khó có thể duy trì. Bất kể quan điểm của mọi người về chính sách thương mại của Trump - ông có quyền áp thuế nhưng việc bắt đầu với các nước láng giềng thân thiện thay vì Trung Quốc có vẻ kỳ lạ - thì cách tiếp cận thiếu kỷ luật trong việc công bố thông tin này khiến cho việc lập kế hoạch trở nên không thể. Điều này gần như đảm bảo sự biến động liên tục, gây thất vọng cho thị trường, các nhà điều hành và các chính phủ nước ngoài khi nhận ra rằng đây sẽ là điều họ phải đối mặt trong bốn năm tiếp theo.

Thuế quan và những điều đang đặt trên bàn cân

Ngay cả khi các đối tác thương mại gần gũi nhất của Mỹ được tạm hoãn thực hiện các biện pháp thuế quan, thì những câu hỏi xoay quanh vấn đề này vẫn còn tồn tại. Quyết định của Trump ca ngợi William McKinley, nhà bảo hộ thương mại tận tụy nhất của thế kỷ 19 tại Mỹ, và khôi phục tên của ông trên đỉnh Denali ở Alaska, cho thấy chính sách bảo hộ vẫn giữ vai trò quan trọng đối với vị Tổng thống mới này. Đồng thời, dù thuế quan của ông Trump cuối cùng sẽ ra sao, thương mại toàn cầu cũng đang định hình lại theo một cách mới.

Theo Boston Consulting Group (BCG), tổ chức đã theo dõi sự thay đổi trong thương mại toàn cầu từ năm 2018, một báo cáo mới đây tiết lộ rằng sự cạnh tranh và liên minh địa chính trị đang định hình lại nền kinh tế toàn cầu một cách rõ nét. Báo cáo dự đoán rằng tổng thương mại hàng hóa toàn cầu sẽ tăng trưởng ở mức 2.9% mỗi năm trong thập kỷ tới, nhưng các tuyến đường thương mại sẽ thay đổi đáng kể. Các dự đoán của báo cáo được thực hiện trước khi lễ nhậm chức diễn ra và không bao gồm các hành động trả đũa tiềm năng. Kết luận lớn nhất của báo cáo là những quyết định quan trọng nhất vẫn đang ở phía trước. Ngoài việc xác định khi nào và bằng cách nào chuỗi cung ứng bị gián đoạn do thuế quan vật chất và cần phải thích nghi, nguy cơ xuất hiện một đồng tiền thứ cấp cũng là một vấn đề đáng lo ngại.

Bắc Mỹ

Nghiên cứu của BCG xác định 5 yếu tố có thể thúc đẩy tăng trưởng trong thập kỷ tới. Trước tiên, ngay cả khi không có bất kỳ thuế quan nào làm gián đoạn, mối quan hệ thương mại chặt chẽ giữa Mỹ, Mexico và Canada - khi họ cố gắng giảm sự phụ thuộc vào hàng nhập khẩu từ Trung Quốc - vẫn sẽ hỗ trợ tăng trưởng:

Bất kỳ thay đổi nào đối với các hiệp định thương mại hiện hành đều sẽ rất quan trọng. Đối với các nhà đầu tư dài hạn đang cân nhắc đầu tư vào Mexico hoặc Canada, việc tái đàm phán hiệp định thương mại hiện tại, dự kiến sẽ diễn ra vào năm 2026, sẽ có khả năng khiến họ do dự. BCG chỉ ra rằng một vấn đề cần theo dõi là liệu Mỹ có gây áp lực lên Mexico để kiểm soát đầu tư nước ngoài từ Trung Quốc nhằm tránh né các rào cản nhập khẩu đối với các loại xe điện giá rẻ và các mặt hàng khác hay không.

Trung Quốc

BCG ước tính rằng thương mại hàng năm của Bắc Kinh với phương Tây sẽ giảm 221 tỷ USD vào năm 2033, tương đương mức giảm trung bình 1.2% mỗi năm. Riêng mức giảm 159 tỷ USD trong thương mại Mỹ-Trung hàng năm có thể còn mở rộng hơn nếu Washington tiến hành áp mức thuế cao hơn. Trong một kịch bản cực đoan với mức thuế 60%, các tác giả ước tính rằng điều này sẽ khiến thương mại song phương vào năm 2033 giảm thêm 27%. Tuy nhiên, sự tái định hình bản đồ thương mại được thể hiện ở khối lượng giao dịch và loại hàng hóa liên quan. Mối quan hệ ngày càng tăng của Trung Quốc với phần còn lại của thế giới không nhất thiết sẽ dựa trên việc chuyển hướng hàng hóa vốn dành cho phương Tây sang các quốc gia thuộc Nam bán cầu. Hai khu vực này có những nhu cầu riêng biệt. Dưới đây là cách các tuyến thương mại của Trung Quốc sẽ thay đổi:

Dù vậy, báo cáo dự đoán rằng thương mại giữa Trung Quốc và các quốc gia thuộc Nam bán cầu sẽ tăng mạnh thêm 1.25 nghìn tỷ USD vào năm 2033, với mức tăng trưởng hàng năm 5.9%. Điều này sẽ thắt chặt hơn nữa mối quan hệ giữa Trung Quốc với các thị trường mới nổi lớn mà nước này đã đầu tư thông qua các chương trình cơ sở hạ tầng như Sáng kiến Vành đai và Con đường.

Cơ hội tăng trưởng trong khu vực Nam bán cầu đến từ đâu? Thương mại của Trung Quốc với 10 thành viên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) dự kiến sẽ chiếm khoảng một nửa mức tăng trưởng này. Trong khi đó, BRICS+, bao gồm Brazil, Nga, Ấn Độ và Nam Phi cùng với 4 thành viên mới từ Nam bán cầu, được dự đoán sẽ chiếm 44% tổng tăng trưởng thương mại dự báo của Trung Quốc trong thập kỷ tới. Ngoài ra, thương mại song phương với Nga cũng sẽ gia tăng. Nhưng điều này sẽ không dễ dàng:

“Chúng tôi dự báo tổng tăng trưởng thương mại của Trung Quốc sẽ bị giới hạn ở mức 2.7% mỗi năm trong thập kỷ tới, thấp hơn nhiều so với mức tăng trưởng GDP thực tế trung bình hàng năm là 3.8% trong cùng kỳ.”

Tốc độ này cũng chậm hơn mức tăng trưởng thương mại hàng năm 4% mà Trung Quốc đạt được từ năm 2017 đến năm 2022.

Liên minh Châu Âu

Khi giảm dần thương mại với Trung Quốc, Liên minh Châu Âu sẽ cần đầu tư lớn để tăng cường khả năng cạnh tranh, như Mario Draghi, cựu Chủ tịch ECB, đã khẳng định trong báo cáo “Tương lai khả năng cạnh tranh của Châu Âu”. Trong khi thương mại của khối này với các quốc gia khác tăng trưởng 2% mỗi năm trong thập kỷ tới, giao dịch với Mỹ lại tập trung chủ yếu vào nhập khẩu khí tự nhiên hóa lỏng (LNG). Ông Draghi kêu gọi EU đầu tư nhiều hơn để thu hẹp khoảng cách đổi mới với Mỹ. BCG cho rằng việc này sẽ khó khăn nhưng không phải là không thể. Tuy nhiên, các cuộc khủng hoảng chính trị tại Đức và Pháp không mang lại lợi ích. Đồng thời, EU đang nằm giữa tâm điểm của mối quan hệ Mỹ-Trung, vì vậy, EU sẽ cần tăng cường mối quan hệ với các nền kinh tế mới nổi và củng cố thị trường nội bộ EU:

Ấn Độ

Ấn Độ đang trên đường trở thành người hưởng lợi lớn từ nỗ lực toàn cầu nhằm "giảm rủi ro" từ Trung Quốc. Quan hệ thuận lợi của Ấn Độ với hầu hết các nền kinh tế lớn trên thế giới sẽ dẫn đến mức tăng trưởng thương mại tổng cộng 6.4% đến năm 2033, đạt 1.8 nghìn tỷ USD mỗi năm, gần tương đương với GDP, nhờ vào các chính sách ưu đãi cho các nhà sản xuất, lực lượng lao động lớn và giá rẻ, cùng cơ sở hạ tầng được cải thiện nhanh chóng. Thương mại hàng năm với Mỹ dự kiến sẽ tăng gấp đôi, đạt khoảng 116 tỷ USD vào năm 2033. Tuy nhiên, thương mại với Trung Quốc có thể gặp khó khăn do mối lo ngại của Ấn Độ về thâm hụt thương mại và tranh chấp biên giới kéo dài giữa hai quốc gia.

Dù hiện tại sự chú ý chủ yếu đổ dồn vào Mỹ, BCG cho thấy rằng các công ty cũng đối mặt với nguy cơ thuế quan tăng cao ở nhiều thị trường khác nhau. Những năm tới có thể chứng kiến một loạt các chính sách mới, mỗi chính sách đều kéo theo những phản ứng phức tạp. Chúng ta có thể chưa thấy hết những điều đang diễn ra.

Panama

Bị lu mờ trong sự giận dữ của Trump về việc Mỹ nhượng lại kênh đào mà họ từng xây dựng, là một thực tế rằng Panama đã mở rộng kênh đào này cách đây một thập kỷ. Đó là một kỳ công kỹ thuật dân dụng lớn do chính phủ Panama thực hiện với các khoản vay từ các tổ chức tài chính đa phương. Công trình này cho phép các tàu container hiện đại đi qua và liên quan đến việc xây dựng một kênh đào mới song song với kênh đào ban đầu đã được mở hơn một thế kỷ trước. Đoạn video có sự tham gia của Jude Webber, một đồng nghiệp cũ, minh họa rằng đây là một nhiệm vụ đầy thách thức.

Vấn đề của kênh đào trong những năm gần đây là hiện tượng ấm lên toàn cầu. Hạn hán đã làm giảm mực nước, khiến các tàu gặp khó khăn khi đi qua. Chỉ cần nhìn vào sự gia tăng đột ngột các bài viết trên các trang tin tức đề cập đến Panama và hạn hán:

Về chi phí sử dụng kênh đào, mức phí vận chuyển cho chúng ta cái nhìn rõ ràng. Chỉ số Baltic Exchange cho các tàu Panamax, loại tàu lớn nhất có thể đi qua kênh đào, và Capesize, loại tàu quá lớn phải đi vòng qua các mũi đất, thường di chuyển đồng bộ trong 10 năm qua, và hiện tại không loại nào có mức phí quá cao:

Dễ dàng hơn nhiều để gây hấn với Panama, quốc gia chỉ có 4.5 triệu dân, hơn là đối đầu với Trung Quốc. Nhưng rõ ràng không có lý do nào chính đáng để làm như vậy.