Thị trường trái phiếu chính phủ trị giá 11 nghìn tỷ USD của Trung Quốc đang phản ánh mức độ bi quan cao chưa từng có về nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Một số nhà đầu tư thậm chí dự đoán Trung Quốc có thể rơi vào vòng xoáy giảm phát tương tự Nhật Bản trong thập niên 1990.

Lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm của Trung Quốc gần đây đã giảm xuống mức thấp kỷ lục, tạo ra khoảng cách 300 bps so với trái phiếu chính phủ Mỹ. Điều này xảy ra bất chấp hàng loạt biện pháp kích thích kinh tế mà chính quyền của Chủ tịch Tập Cận Bình đã triển khai.

Đợt sụt giảm này đã kéo lợi suất trái phiếu xuống dưới mức từng ghi nhận trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 và đại dịch Covid-19. Điều này phản ánh mối lo ngại rằng các nhà hoạch định chính sách có thể không ngăn được nguy cơ Trung Quốc rơi vào tình trạng trì trệ kinh tế kéo dài hàng thập kỷ.

Nếu thị trường trái phiếu phản ảnh đúng, hậu quả sẽ rất nghiêm trọng. Một giai đoạn giảm phát kéo dài có thể làm suy yếu động lực tăng trưởng chính của kinh tế toàn cầu, gây áp lực lớn lên ổn định xã hội tại Trung Quốc và thúc đẩy tình trạng dòng vốn chảy ra, vốn đã đạt kỷ lục vào cuối năm ngoái.

Nỗi lo "Nhật Bản hóa" trở nên rõ ràng khi 10 công ty môi giới hàng đầu Trung Quốc đồng loạt nghiên cứu về “thập kỷ mất mát” của Nhật Bản. Richard Koo, nhà kinh tế nổi tiếng với các phân tích so sánh hai quốc gia, tiết lộ rằng ông đã nhận được nhiều lời mời từ các công ty và tổ chức tư vấn Trung Quốc để chia sẻ quan điểm. Tuần này, Goldman Sachs cũng nhấn mạnh rằng bài học từ Nhật Bản là "cẩm nang giá trị" cho nhà đầu tư chứng khoán Trung Quốc, nhất là khi thị trường vừa trải qua khởi đầu năm tồi tệ nhất trong gần một thập kỷ.

Dù nguy cơ lặp lại kịch bản Nhật Bản không phải là điều chắc chắn, nhưng những điểm tương đồng giữa hai quốc gia rất đáng để lưu tâm. Cả hai đều đối mặt với khủng hoảng bất động sản, đầu tư tư nhân trì trệ, tiêu dùng yếu, gánh nặng nợ lớn và dân số già hóa nhanh chóng. Ngay cả những người lạc quan về khả năng kiểm soát chặt chẽ của chính phủ Trung Quốc cũng lo ngại rằng các biện pháp chính sách vẫn còn chậm trễ. Một bài học từ Nhật Bản là càng để lâu, việc khôi phục niềm tin của nhà đầu tư, doanh nghiệp và người tiêu dùng càng khó khăn.

“Nếu không có biện pháp kịp thời, vòng xoáy suy giảm sẽ ngày càng nghiêm trọng,” Xin-Yao Ng, giám đốc đầu tư tại abrdn Plc, công ty quản lý 494 tỷ USD toàn cầu, nhận định. “Bài học từ Nhật Bản chỉ ra rằng tâm lý bi quan kéo dài sẽ làm suy yếu thêm niềm tin của doanh nghiệp và người tiêu dùng.”

Lợi suất trái phiếu chính phủ Trung Quốc giảm mạnh

Thị trường Trung Quốc bước vào năm 2025 trong tình trạng bất ổn. Lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm lần đầu tiên giảm xuống dưới 1.6%, khiến các chuyên gia bắt đầu nghi ngờ về khả năng lợi suất có thể giảm về gần mức 0. Chỉ số CSI 300 của chứng khoán giảm 3.5% trong bốn phiên giao dịch đầu năm, trong khi CNYrớt xuống gần mức thấp kỷ lục, khiến chính quyền phải can thiệp để ngăn chặn đà giảm.

"Thị trường trái phiếu đã và đang cảnh báo người dân Trung Quốc rằng các bạn đang rơi vào tình trạng suy thoái tài chính," ông Koo, nhà kinh tế trưởng tại Viện Nghiên cứu Nomura, nhận xét. Thuật ngữ này, vốn được ông Koo sử dụng để giải thích sự thất bại trong việc thoát khỏi giảm phát của Nhật Bản, chỉ tình trạng khi nhiều doanh nghiệp và hộ gia đình đồng loạt giảm nợ và tăng cường tiết kiệm, khiến nền kinh tế suy giảm nhanh chóng.

Mặc dù vậy, chính quyền Trung Quốc đã có những hành động. Kể từ cuối tháng 9, một gói kích thích kinh tế lớn đã được triển khai, giúp nền kinh tế gặp khó khăn có thêm sự hỗ trợ. Chủ tịch Tập Cận Bình tự tin rằng Trung Quốc sẽ hoàn thành mục tiêu tăng trưởng khoảng 5% cho năm 2024. Chính phủ đã cam kết tăng cường chi tiêu tài khóa và chú trọng thúc đẩy nhu cầu nội địa. Một số người cho rằng sự chậm lại của nền kinh tế là điều cần thiết để Trung Quốc chuyển hướng thành một nền kinh tế hiện đại, chủ yếu dựa vào các ngành công nghệ cao, thay vì mô hình tăng trưởng phụ thuộc vào nợ như trước đây.

Tuy nhiên, các biện pháp chính sách hiện tại vẫn chưa đủ mạnh để đảo ngược xu hướng giảm giá. Niềm tin tiêu dùng vẫn yếu, thị trường bất động sản gặp khó khăn, và môi trường kinh doanh không ổn định đã kìm hãm lạm phát. Các chỉ số dự báo vào tuần tới có thể sẽ cho thấy mức tăng trưởng giá tiêu dùng gần như bằng 0 trong tháng 12, trong khi giá sản xuất tiếp tục suy giảm. Chỉ số giảm phát GDP, thước đo rộng nhất về giá cả trong nền kinh tế, hiện đang trong chuỗi giảm phát dài nhất trong thế kỷ này.

Tuy nhiên, không phải ai cũng đồng ý với việc Trung Quốc đang trải qua suy thoái tài chính. Một số chuyên gia chỉ ra rằng Trung Quốc hiện nay có sự khác biệt lớn so với Nhật Bản vào cuối những năm 1990, đặc biệt là mức thu nhập bình quân thấp hơn, tạo ra không gian lớn hơn cho tăng trưởng.

Mặc dù chi tiêu của hộ gia đình và doanh nghiệp giảm, điều này chỉ ra một "suy thoái tài chính một phần" ở Trung Quốc, theo Wang Yingrui, nhà kinh tế tại AXA Investment Managers. Bà cho rằng sức chi tiêu của chính phủ trung ương đang giúp duy trì sự ổn định, ít nhất là trong ngắn hạn.

Với các biện pháp kích thích đã được triển khai và khả năng thị trường bất động sản đã đạt đáy, nền kinh tế Trung Quốc có thể phục hồi vào năm 2026, theo David Qu, nhà kinh tế của Bloomberg Economics. Lĩnh vực bất động sản có thể sẽ không còn kéo nền kinh tế đi xuống, trong khi các ngành công nghiệp mới, đặc biệt là xe điện, có thể đóng vai trò quan trọng hơn trong tăng trưởng trong tương lai.

Cảnh báo từ Nhật Bản

Bài học của Nhật Bản trong giai đoạn "mất mát" kéo dài từ 1990 đến 2010 là một lời cảnh báo mạnh mẽ đối với các nhà đầu tư vào tài sản Trung Quốc.

Chỉ số Nikkei 225 đã mất hơn 70% giá trị trong suốt thời gian này, kéo theo gánh nặng nợ nần gia tăng của các ngân hàng và doanh nghiệp. Phải mất hơn 30 năm để chỉ số này phục hồi và đạt lại mức đỉnh của năm 1989, chỉ sau khi có một chính sách tiền tệ kích thích mạnh mẽ, những thay đổi trong quản trị doanh nghiệp và sự phục hồi của lạm phát, điều mà Nhật Bản đã chờ đợi từ lâu.

Lợi suất trái phiếu chính phủ Nhật Bản kỳ hạn 10 năm từng đạt đỉnh trên 8% vào năm 1990, trước khi trải qua một cuộc giảm sâu kéo dài xuống dưới mức 0 vào giữa những năm 2010. Hiện tại, lợi suất này đang dao động quanh mức 1%. Sự giảm phát kéo dài khiến các nhà đầu tư tin rằng các ngân hàng trung ương sẽ duy trì lãi suất thấp để khôi phục lại nhu cầu trong nước.

Thị trường Trung Quốc hiện cũng đang đối mặt với một xu hướng tương tự. Lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm của Trung Quốc, từng gần 5% vào năm 2013, đã giảm xuống dưới 1.6% gần đây. Chỉ số CSI 300 hiện giao dịch thấp hơn 30% so với mức đỉnh đạt được vào tháng 2 năm 2021.

Điều này hoàn toàn trái ngược với những gì đang diễn ra trên thị trường trái phiếu chính phủ Mỹ và các quốc gia khác, nơi kỳ vọng về môi trường lạm phát gia tăng sau khi Donald Trump lên nắm quyền đã đẩy lợi suất tăng lên.

Lạm phát của Trung Quốc đang ở mức gần bằng 0 trong khi lạm phát của Nhật Bản đang tăng lên

Tuy nhiên, nếu "Nhật Bản hóa" thực sự xảy ra ở Trung Quốc, điều này sẽ tạo ra cơ hội cho các nhà đầu tư. Trong một số báo cáo vào năm ngoái, công ty chứng khoán Haitong Securities của Trung Quốc đã chỉ ra một số cơ hội đầu tư từ giai đoạn mất mát của Nhật Bản, chẳng hạn như cổ phiếu có cổ tức cao, các công ty công nghệ có tiềm năng tăng trưởng và các nhà xuất khẩu với nguồn thu đa dạng.

Max Dong, đối tác tại Guangzhou JiuYuan Private Fund Management Co., cho biết công ty của ông đã có lãi từ các cổ phiếu chi trả cổ tức sau khi nghiên cứu tình hình Nhật Bản. Ông cũng cho biết quỹ của mình đã chuyển sang các nhà sản xuất chip sau thông báo kích thích từ ngân hàng trung ương vào tháng 9, với niềm tin rằng Trung Quốc có thể tránh được con đường mà Nhật Bản đã đi qua.

Tuy nhiên, một số nhà đầu tư lâu năm, như Mark Mobius, tin rằng Trung Quốc có đủ công cụ để tránh vết xe đổ của Nhật Bản. "Với quyền kiểm soát lớn đối với nền kinh tế, chính phủ Trung Quốc có khả năng triển khai các biện pháp tài chính để giảm thiểu, thậm chí loại bỏ, nhiều yếu tố tiêu cực," ông nói.

Mặc dù vậy, thời gian đang trôi qua đối với Trung Quốc, và các chuyên gia cho rằng Bắc Kinh cần học hỏi nhanh chóng từ những vấn đề mà Nhật Bản đã gặp phải. Một lời khuyên chung là các nhà chức trách cần phải khôi phục "tinh thần doanh nhân" và khuyến khích người dân chi tiêu, một nhiệm vụ khó khăn trong bối cảnh niềm tin vẫn đang yếu.

Kinh tế Nhật Bản chỉ bắt đầu phục hồi tích cực khi các nhà làm chính sách "cuối cùng đã trực tiếp chuyển tiền vào túi người dân," thay vì tiếp tục đầu tư vào cơ sở hạ tầng và doanh nghiệp, theo lời Jesper Koll, giám đốc chuyên gia tại Monex Group Inc., người đã nghiên cứu Nhật Bản trong nhiều thập kỷ. "Mất khoảng 20 năm để các nhà lãnh đạo Nhật Bản nhận ra bài học này, tôi hy vọng các nhà lãnh đạo Trung Quốc sẽ có đủ sự khôn ngoan để nâng cao sức mua của người dân."