Thực tế không phải bản thân ông hay đội ngũ ngoại giao của ông đã tìm ra một giải pháp đột phá nào. Như Ngoại trưởng Antony Blinken đã nhấn mạnh trong bài diễn văn chia tay tại Hội đồng Đại Tây Dương ở Washington vào thứ Ba, bản thỏa thuận dường như không có nhiều thay đổi so với phiên bản đã bị Israel bác bỏ vào phút chót cách đây vài tháng.

Cũng không phải những lời đe dọa về viễn cảnh hỗn loạn của Trump đã tạo nên bước ngoặt. Tình trạng hỗn loạn đã thực sự bùng phát kể từ khi Hamas phát động cuộc tấn công khủng bố quy mô lớn vào Israel ngày 7/10/2023. Khó có vị Tổng thống Mỹ nào có thể làm nhiều hơn để điều chỉnh chiến dịch trả đũa tàn khốc của Israel.

Thành công của thỏa thuận này thực chất đến từ yêu cầu đơn giản nhưng kiên quyết của Trump rằng phải đạt được thỏa thuận và phải đạt được ngay lập tức. Điều này đã đẩy không chỉ Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, mà cả các thành viên cực hữu trong nội các của ông vào tình thế phải lựa chọn: Hoặc hợp tác, hoặc đánh mất sự ủng hộ của người lãnh đạo thân thiện nhất với họ trong lịch sử Tổng thống Hoa Kỳ.

Ta có thể thấu hiểu tâm trạng của Blinken, Tổng thống Biden và toàn bộ đội ngũ ngoại giao sắp mãn nhiệm khi chứng kiến Trump thu về thành quả từ những nỗ lực không mệt mỏi của họ trong việc hòa giải hai bên đối địch. Đó là một nhiệm vụ vô cùng khó khăn. Tuy nhiên, họ không hoàn toàn xứng đáng nhận được sự cảm thông sâu sắc.

Đúng là tầm ảnh hưởng của Biden đối với Israel bị suy giảm bởi Netanyahu nhận thức được khả năng có một đồng minh thân thiện hơn tại Nhà Trắng. Song song với đó, vị Tổng thống thứ 46 của Hoa Kỳ cũng thiếu quyết đoán trong việc vận dụng những đòn bẩy sẵn có, đặc biệt là quyền kiểm soát việc cung cấp vũ khí cho Israel.

Liệu Netanyahu có tiếp tục duy trì chiến dịch tại Gaza theo cách hiện tại kể cả sau khi các tướng lĩnh nhận định đã đạt được mục tiêu quân sự tối đa, nếu ông nhận thức được điều này có thể khiến Israel mất đi nguồn vũ khí thiết yếu trong cuộc đối đầu với Hezbollah tại Lebanon và Iran? Câu hỏi này sẽ mãi không có lời đáp, bởi tình thế đó chưa từng được đặt ra.

Cần phải thấy rằng, việc vận dụng đòn bẩy cấm vận vũ khí đòi hỏi một sự can đảm chính trị phi thường từ Biden. Trump không chỉ có thể khai thác quyết định này để thu lợi trong chiến dịch tranh cử, mà còn có thể khiến đa số người Israel phẫn nộ. Họ cũng mong muốn chấm dứt xung đột ở Gaza, nhưng thông điệp của Biden còn ẩn chứa một điều đáng lo ngại hơn rằng từ nay về sau, sự ủng hộ của Mỹ dành cho an ninh Israel sẽ không còn vô điều kiện.

Yếu tố thời điểm đóng vai trò then chốt. Sức ép từ Trump có thể phát huy tác dụng tại Gaza lúc này bởi khác với tình hình Ukraine, cả hai bên tham chiến đều có thể thu được lợi ích từ việc kết thúc xung đột. Kể từ khi Netanyahu thực chất đã bác bỏ một đề xuất tương tự vào tháng Tám, Lực lượng Phòng vệ Israel chỉ đạt được thành tựu khiêm tốn là tiêu diệt thủ lĩnh Hamas Yahya Sinwar. Cuộc chiến vẫn tiếp diễn sau đó, gây tổn thất nghiêm trọng cho người dân Palestine, các con tin, quân đội Israel và nền kinh tế của họ.

Số binh sĩ IDF thiệt mạng kể từ chiến dịch tấn công trên bộ ngày 27/10/2023

Netanyahu đã hoàn toàn thất bại trong nỗ lực chứng minh luận điểm của mình, rằng con đường tối ưu để giải phóng số con tin còn lại là tiếp tục chiến đấu cho đến khi xóa sổ Hamas. Chiến lược này ngay từ đầu đã thiếu tính khả thi, và đến nay, cái giá phải trả giữa việc kéo dài chiến sự và sinh mạng của các con tin đã được minh chứng một cách không thể chối cãi. Trong tổng số 251 người bị bắt cóc vào năm 2023, vẫn còn khoảng 98 người đang bị giam giữ tại Gaza, và theo ước tính, chỉ còn một nửa trong số họ còn sống sót. Có vẻ như chỉ khi Israel rút quân toàn diện thì mới có hy vọng giải cứu được toàn bộ các con tin.

Theo thời gian, sự bất cập trong chiến lược thuần quân sự của Israel tại Gaza đã bộc lộ rõ ràng. Những nhận định của các nhà phê bình đã được chứng thực: Hamas, dù sức chiến đấu bị tổn thất nặng nề, vẫn có khả năng biến cuộc chiến thành một cuộc đối đầu tiêu hao lực lượng kiểu "đánh du kích". Quân đội Israel buộc phải rút về phía Bắc của vùng đất mà họ đã kiểm soát từ đầu cuộc chiến khi Hamas chuyển từ đối đầu trực diện sang chiến thuật đặt bẫy và phục kích.

Trong khoảng thời gian 5 tháng kể từ khi Netanyahu bác bỏ đề xuất ngừng bắn vào tháng Tám - liên quan đến việc quyền kiểm soát dải đất rộng 100 mét dọc biên giới Gaza - Ai Cập, còn gọi là Hành lang Philadelphi - Lực lượng Phòng vệ Israel đã mất 151 binh sĩ. Theo số liệu từ Bộ Y tế Gaza, khoảng 6,700 người Palestine, bao gồm một số lượng không xác định các chiến binh Hamas, đã thiệt mạng trong cùng giai đoạn.

Số người Palestine thiệt mạng kể từ cuộc tấn công vào Israel ngày 7/10

Tuy nhiên, trong tính toán của Netanyahu, có lẽ điều quan trọng hơn là ông đã tích lũy được những thành quả quân sự mới tại Lebanon, Syria và trong cuộc đối đầu với Iran để đối phó với làn sóng chỉ trích về thảm họa Gaza cùng những thất bại về chính sách và tình báo trong sự kiện 7/10.

Thỏa thuận đạt được vào ngày hôm qua khởi động một tiến trình từng bước và chỉ là bước đầu tiên hướng tới hòa bình. Theo nguồn tin, việc đàm phán chấm dứt hoàn toàn cuộc chiến được để lại cho giai đoạn hai, với nhiều rủi ro đổ vỡ. Chỉ khi đó, chính phủ Israel mới phải đối mặt với lựa chọn khó khăn: hoặc tiếp tục chiếm đóng vô thời hạn, hoặc chấp nhận những nhượng bộ chính trị mà các quốc gia Vùng Vịnh đã đặt ra như điều kiện để họ hỗ trợ ổn định Gaza và khôi phục quan hệ bình thường với Israel.

Như Blinken đã chỉ ra trong bài phát biểu, một thỏa thuận toàn diện chỉ có thể thành hiện thực nếu Netanyahu gác lại những đòi hỏi của các đồng minh cực hữu trong nội các. Các điều kiện được Ả Rập Saudi và các quốc gia Vùng Vịnh đặt ra bao gồm: chấm dứt chiến sự, cho phép Chính quyền Palestine tham gia quản lý Gaza, và một cam kết đáng tin cậy từ phía Israel về việc thành lập quốc gia Palestine trong tương lai.

Việc đạt được sự đồng thuận về tất cả những điều kiện này từ chính phủ Israel đương nhiệm vẫn là một thách thức không nhỏ. Như tôi từng nhận định, trong nhiệm kỳ thứ hai, Trump sẽ đối mặt với một Trung Đông đã thay đổi sâu sắc, nơi mà lợi ích của Israel và các nước Ả Rập láng giềng không còn nhiều điểm tương đồng. Nếu ông có thể chuyển hóa thành công lệnh ngừng bắn thành một thỏa thuận bền vững, đồng thời hoàn tất tiến trình hội nhập Israel vào các cơ cấu an ninh, năng lượng và thương mại khu vực - vốn đã được khởi động trong nhiệm kỳ đầu tiên - ông sẽ xứng đáng với giải Nobel Hòa bình mà ông hằng khao khát.