Washington đang lên kế hoạch tăng thuế đối với “bộ ba" sản phẩm xanh được nhập khẩu từ Trung Quốc: Xe điện, pin mặt trời, và pin cho xe điện. Theo những người quan tâm được trích dẫn từ Reuters, chính quyền Biden dự kiến sẽ công bố mức thuế nhập khẩu cao hơn đối với chất bán dẫn và các sản phẩm khác của Trung Quốc vào đầu tuần này, cùng với mức thuế mới lên tới 100% đối với xe điện Trung Quốc. Quyết định này được đưa ra sau một thời gian dài xem xét các mức thuế do cựu Tổng thống Donald Trump áp đặt đối với khoảng 300 tỷ USD hàng hoá từ Trung Quốc.

Ta có thể nghĩ rằng quyết định này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến việc nhập khẩu xe điện từ Trung Quốc vào thị trường Mỹ. Mặc dù điều này có thể đúng về lý thuyết, nhưng thực tế có phần phức tạp hơn những gì chúng ta tưởng. Trong bài viết này, ta sẽ cùng xem đâu là những gì ta có thể mong đợi từ chính quyền Biden, dự đoán phản ứng của Trung Quốc với việc tăng thuế, và liệu điều đó sẽ tác động ra sao tới các nhà sản xuất ô tô tại Mỹ.

Kỳ vọng của chính quyền Biden

Thị trường năng lượng sạch dự kiến sẽ đạt đến tầm cao mới trong những năm tiếp theo, và xe điện được coi là một trong những thành phần quan trọng trên con đường hướng tới một tương lai xanh-sạch-đẹp hơn. Theo Statista, thị trường xe điện của Mỹ dự kiến sẽ đạt doanh thu 82.8 tỷ USD vào năm 2024. Với sự tăng trưởng theo cấp số nhân trong doanh số bán xe điện dự kiến, cùng vai trò quan trọng của xe điện trong việc hỗ trợ tăng trưởng thu nhập của các nhà sản xuất ô tô tại Mỹ, ngành công nghiệp ô tô tại đây sẽ hoan nghênh quyết định tăng thuế lên ô tô nhập khẩu, đặc biệt là ô tô Trung Quốc.

Biểu đồ 1: Dự báo doanh số bán xe điện ở Mỹ

Việc xuất khẩu tràn làn của hàng hoá năng lượng sạch của Trung Quốc đã dấy lên lo ngại cho Washington. Mặc dù Trung Quốc không trực tiếp bán xe điện tại Mỹ, nhưng họ sở hữu cổ phần của các công ty nước ngoài khác. Khi Trung Quốc có thể hạ gục các nhà sản xuất Mỹ bằng các mẫu xe điện rẻ và tiên tiến hơn với các đặc điểm vượt trội như công nghệ pin (BYD Blade Battery và NIO Ultra-Fast Battery Swap), tính năng tự lái (XPeng Navigation Guided Pilot và HiPhi X Programmable Headlights), màn hình cảm ứng lớn & UI, và hệ thống hỗ trợ người lái cao cấp, rất nhiều bên liên quan đang đặt ra mối lo ngại về tương lai của các nhà sản xuất xe điện tại Mỹ. Một số người cho rằng Trung Quốc có thể làm “tuyệt chủng" xe điện do Mỹ sản xuất. Các quan chức Mỹ đang nỗ lực bảo vệ ngành công nghiệp năng lượng sạch đang phát triển tại Mỹ khỏi sự tác động từ Trung Quốc. Việc tăng thuế có thể được coi là một cột mốc quan trọng trong việc đạt được mục tiêu này.

Một số người ẩn danh đã tiết lộ với các hãng tin rằng Tổng thống Joe Biden sẽ công bố các bước tiếp theo trong chiến lược trong tuần này tại một buổi lễ ở Nhà Trắng, khi ông sẽ áp thuế bổ sung đối với xe điện Trung Quốc và các ngành công nghiệp thiết yếu khác. Sự kiện này xảy ra sau gần hai năm cân nhắc và liên tục xem xét. Các nguồn tin ẩn danh cũng cho biết thuế tổng thể đối với xe điện của Trung Quốc sẽ tăng từ 27.5% lên 102.5%, dù thông tin này chưa được xác thực. Bên cạnh đó, mức thuế bổ sung 2.5% cũng sẽ áp dụng cho tất cả các loại ô tô nhập khẩu vào Mỹ.

Mặc dù chúng ta chưa rõ liệu có loại hàng hoá nào được miễn thuế hay không, nhưng Tổng thống Biden khó có thể tuyên bố giảm thuế. Có thể có một số sản phẩm được sử dụng trong lĩnh vực năng lượng mặt trời, chẳng hạn như máy móc được sử dụng để sản xuất các bộ phận của pin mặt trời, có thể nằm trong danh sách ngoại lệ.

Ý nghĩa ẩn đằng sau hành động tăng thuế

Ngành xe điện của Trung Quốc, bất chấp mối đe doạ từ việc tăng thuế, vẫn có thể an tâm khi chỉ bị ảnh hưởng ở mức độ tối thiểu sau đợt tăng thuế mới nhất. Năm 2018, khi còn đương nhiệm, Donald Trump đã áp đặt mức thuế 27.5% lên xe điện Trung Quốc. Khi Biden tiếp quản Nhà Trắng, ông đã mở rộng chế độ thuế quan, giúp cho Washington giữ số lượng xe điện Trung Quốc trên đường phố Mỹ ở mức cực thấp. Tuy nhiên, với quy mô sản xuất của Trung Quốc, các quan chức thuộc chính quyền của Biden và các nhà sản xuất ô tô lo ngại rằng các chính sách hiện tại sẽ không đủ để ngăn chặn sự “xâm chiếm" từ xe điện Trung Quốc.

Biểu đồ 2: Hoạt động xuất khẩu xe điện của Trung Quốc sang Hoa Kỳ

Tuy nhiên, có một số rủi ro đáng kể đối với Bắc Kinh ở các thị trường khác từ việc tăng thuế tại Mỹ. Theo Dylan Loh, assistant professor chuyên ngành chính trị tại Đại học Nanyang Technology (Singapore), lập trường của Biden với xe điện Trung Quốc có thể tạo điều kiện bất lợi cho Trung Quốc tại các thị trường mà quốc gia này đang chiếm thị phần mạnh, đặc biệt là tại châu u. EU đã mở điều tra về các khoản trợ cấp của chính quyền Trung Quốc giúp ngành công nghiệp xe điện thống trị tại các thị trường này. Việc tăng thuế được đồn là có thể gây ra những phản ứng tiêu cực chống lại Trung Quốc.

Phân khúc pin mặt trời cũng có khả năng chịu tác động tối thiểu. Do mức thuế hiện hành, phần lớn hoạt động buôn bán pin mặt trời đã đi qua Đông Nam Á, thay vì vận chuyển trực tiếp từ Trung Quốc. Các báo cáo cho thấy một số nhà sản xuất đang vận chuyển thiết bị năng lượng mặt trời của Trung Quốc qua các nước láng giềng để trốn thuế của Mỹ. Mặc dù các nhà sản xuất Hoa Kỳ tỏ rõ mối lo ngại về tình trạng này, nhưng cho đến nay, họ vẫn chưa có hành động nào để giải quyết triệt để. Vì vậy, hiệu quả từ việc tăng thuế vẫn còn phải xem xét.

Một lĩnh vực khác mà Trung Quốc có thể cảm nhận được tác động là pin ô tô. Mặt hàng này đã bị áp thuế đáng kể trong vài năm trở lại đây khi các doanh nghiệp Trung Quốc đã thâu tóm thị trường, trong khi các doanh nghiệp Mỹ chật vật trong việc đáp ứng nguồn cung cho pin xe điện. Tuy nhiên, gần đây, người ta đã quan sát thấy xu hướng pin Trung Quốc tự chững lại. Ngoài ra, Đạo luật giảm lạm phát mới cũng khiến pin Trung Quốc trở nên kém hấp dẫn hơn đối với các nhà sản xuất ô tô.

Biểu đồ 3: Hoạt động xuất khẩu lithium-ion của Trung Quốc sang Hoa Kỳ

Phản ứng của Trung Quốc

Cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đã diễn ra suốt mấy năm qua. Nếu việc tăng thuế thực sự diễn ra, đây sẽ là một trong những động thái lớn nhất của Tổng thống Biden trong cuộc chiến thương mại với Trung Quốc. Tuy nhiên, hành động của Mỹ có thể vi phạm các quy định của WTO, và mức thuế mới có nguy cơ làm leo thang xung đột thương mại giữa hai quốc gia.

Các hành động này đang khiến cho Trung Quốc “tội chồng tội", theo người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lin Juan trong cuộc họp báo hôm thứ Sáu, để đáp lại các báo cáo về các mức thuế mới có thể xuất hiện. Bà đề cập tới việc trao đổi kinh tế và thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đã bị gián đoạn nghiêm trọng do thuế quan mà chính quyền tiền nhiệm ở Washington áp đặt lên Trung Quốc. Lin kêu gọi Mỹ tuân thủ các quy định của WTO. Bà nói thêm: “Trung Quốc quyết tâm bảo vệ lợi ích và quyền lợi của mình bằng mọi giá.”

Sự cường điệu xung quanh tình trạng “dưa thừa công suất” của Trung Quốc, và tin đồn về thuế đối với xe điện Trung Quốc cho ta thấy Mỹ đang đẩy mạnh chủ nghĩa bảo hộ thương mại trong bối cảnh Trung Quốc ngày càng chiếm ưu thế trên thị trường xe điện toàn cầu. Nếu việc tăng thuế này mang lại lợi ích đáng kể cho các nhà sản xuất xe điện trong nước, thì điều đó sẽ càng cho ta thấy ngay cả với mức thuế 25%, xe điện Mỹ vẫn không thể cạnh tranh được với xe điện Trung Quốc, khẳng đinh vị thế của xe điện Trung Quốc trên thị trường toàn cầu. Các chuyên gia Trung Quốc cũng tin rằng thông qua mức thuế khổng lồ, Mỹ chỉ có thể duy trì sự tăng trưởng của ngành công nghiệp địa phương.

Với lượng xuất khẩu thấp, các chuyên gia dự đoán rằng tác động tổng thể của mức thuế mới đối với xe điện Trung Quốc sẽ ở mức tối thiểu như đã dự đoán. Do đó, theo một số nhà phân tích Trung Quốc, việc tăng thuế đối với hàng hoá Trung Quốc chủ yếu là một động thái chính trị nhằm tác động đến kết quả bầu cử. Theo các nhà phân tích này, cả Đảng Cộng hoà lẫn Đảng Dân chủ đề đang khai thác cuộc chiến thương mại để giành lợi thế chính trị trong cuộc bầu cử Tổng thống sắp tới. Donald Trump tuyên bố vào tháng 3 rằng ông sẽ áp dụng mức thuế 100% đối với “mọi chiếc ô tô đi qua dây chuyền" của các cơ sở sản xuất thuộc sở hữu của doanh nghiệp Trung Quốc.

Có một số phương án giúp Trung Quốc ứng phó với hiện trạng này. Đầu tiên, chính phủ Trung Quốc có thể áp thuế lên xe điện Mỹ. Tesla (TSLA) và Ford (F) có sự hiện diện đáng kể ở thị trường Trung Quốc, khi họ sản xuất và bản xe điện tại Trung Quốc.

Để trả đũa, Trung Quốc cũng có thể nhăm mục tiêu xuất khẩu nông sản của Mỹ bằng cách tăng cường nhập khẩu hàng hoá như đậu nành, ngô và lợn từ các quốc gia khác. Nhập khẩu ngô của Brazil tới Trung Quốc đã tăng từ 0 lên hơn 700 triệu USD mỗi tháng trong 18 tháng vừa qua, đưa Brazil trở thành nhà cung cấp chính của Trung Quốc - danh hiệu mà Mỹ từng nắm giữ trước đây. Đây là bằng chứng cho thấy Trung Quốc có thể sử dụng chiến lược này để có thể “làm tổn thương" nền kinh tế Mỹ. Ngoài ra, ta cần lưu ý rằng chỉ có khoảng 7% hàng xuất khẩu của Mỹ sang Trung Quốc vào năm 2023, giảm mạnh so với tỷ lệ 10% của những năm trước. Ta có thể thấy rõ rằng sự trả đũa của Trung Quốc có thể ảnh hưởng đến khả năng xuất khẩu của Hoa Kỳ. Chỉ có khoảng 15% hàng xuất khẩu của Trung Quốc được xuất khẩu trực tiếp sang Mỹ vào năm ngoái, giảm từ mức khoảng 21.1% trong 2 thập kỷ qua.

Ngoài ra, Trung Quốc có thể không thực hiện bất kỳ động thái nào đáng kể nhằm chống lại Mỹ. Do phần lớn hoạt động thương mại xuất khẩu hiện đi qua các quốc gia khác, các nhà sản xuất Trung Quốc khó có thể bị ảnh hưởng bởi các mức thuế này của Mỹ, đặc biệt nếu một quốc gia khác đang xuất khẩu linh kiện Trung Quốc để sản xuất sản phẩm sau cùng, chẳng hạn như ở Việt Nam hay Thái Lan. Nếu Mỹ cố gắng mở rộng thuế quan đối với các quốc gia này, điều này có thể gây nguy hiểm cho mối quan hệ với các quốc gia mà họ đang tìm cách tăng cường mối quan hệ để đạt được lợi thế trước Trung Quốc. Nhờ việc tái định vị chuỗi cung ứng quốc tế phức tạp này, tác động trực tiếp của việc tăng thuế đã giảm bớt.

Tác động tổng thể đến các nhà sản xuất ô tô tại Mỹ

Về lý thuyết, khi bị áp mức thuế cao hơn, xe điện Trung Quốc sẽ có giá cao và ít cạnh tranh hơn với xe điện do Mỹ sản xuất nội địa, giúp cho các nhà sản xuất ô tô tại Mỹ bớt căng thẳng, đặc biệt là những nhà sản xuất đánh vào thị trường tầm trung. Tuy nhiên, như đã phân tích trong bài viết này, xe điện Trung Quốc đã bị loại khỏi thị trường Hoa Kỳ từ lâu do các chính sách từ thời của Trump. Do đó, các mức thuế bổ sung có thể sẽ không giúp tăng doanh số bán hàng cho các nhà sản xuất ô tô Mỹ. Mặt khác, việc loại bỏ hoàn toàn các loại xe điện hiện đại và tiết kiệm chi phí hơn của Trung Quốc có thể hạn chế các lựa chọn của người tiêu dùng, làm chậm quá trình phổ cập xe điện nói chung. Ví dụ, ngay cả với mức thuế 25% hiện tại, Volvo EX30, được sản xuất tại cơ sở của Geely tại Trung Quốc, vẫn có giá khởi điểm chỉ khoảng 35.000 USD. Việc bổ sung thêm mức thuế gấp 3 lần nữa sẽ khiến nhiều người tiêu dùng khó có thể tiếp cận xe điện.

Thật khó để có thể giải thích cặn kẽ tác động lên thị trường toàn cầu của việc tăng thuế, trước khi xem xét một số dữ liệu thực tế. Ở một số khu vực nhất định, xe điện Mỹ có thể có giá thành phải chăng hơn xe Trung Quốc nếu các hãng nội địa tại Mỹ liên minh với nhau. Tuy nhiên, đòn trả đũa thương mại từ Trung Quốc có thể khiến các nhà sản xuất ô tô tại Mỹ gặp khó khăn trong việc cạnh tranh toàn cầu. Nếu Trung Quốc áp thuế đối với xe điện của Tesla và Ford, điều đó sẽ ảnh hưởng đáng kể đến doanh số bán hàng của các công ty này tại Trung Quốc - thị trường quan trọng nhất đối với ngành xe điện trên toàn cầu.

Hình 4: Doanh thu của Tesla theo khu vực địa lý

Các mức thuế mới có khả năng cung cấp cho các nhà sản xuất xe điện của Hoa Kỳ một “vùng an toàn". Nơi đây sẽ không thúc đẩy các nhà sản xuất ô tô điện cạnh tranh hiệu quả với các nhà sản xuất xe điện Trung Quốc. Hoa Kỳ không thể để Trung Quốc vượt mặt trong việc phát triển ngành công nghiệp xe điện và giới thiệu các công nghệ tiên tiến để thúc đẩy ngành này phát triển. Sở thích của người tiêu dùng đang dần thay đổi, và Hoa Kỳ cần phải thích nghi. Những chiếc xe điện giá phải chăng như Chevy Bolt (giá khởi điểm 26.500 USD), đã bị General Motors ngừng sản xuất, minh chứng cho những khó khăn mà các nhà sản xuất xe điện Mỹ ngành nay phải đối mặt. Ở những nơi khác trên thế giới, Trung Quốc đang có những bước tiến dài trong việc phổ biến xe điện giá bình dân.

Việc áp đặt thuế quan thường không hiệu quả bằng các chính sách công nghiệp và trợ cấp được phát triển khéo léo nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp trong nước. Tín dụng thuế của Đạo luật Giảm lạm phát là một chính sách thành công trong việc khuyến khích sản xuất trong nước mà không cần đụng tới thuế quan. Việc tăng thuế có thể gây hại cho ngành ô tô tại Mỹ hơn là thúc đẩy tiềm năng của nó.

Lời kết

Theo các nguồn thạo tin, chính quyền Biden đang chuẩn bị tăng mức thuế đáng kể đối với hàng nhập khẩu xe điện của Trung Quốc. Mặc dù điều này nghe có vẻ là một chiến lược thận trọng để thúc đẩy ngành công nghiệp xe điện trong nước, nhưng những phát hiện trong bài phân tích này cho thấy sự thống trị toàn cầu của Trung Quốc trong lĩnh vực xe điện sẽ không bị đe doạ bởi động thái này. Ngược lại, xe điện do Mỹ sản xuất có thể hoạt động kém trên thị trường toàn cầu, giúp Trung Quốc tiếp tục khẳng định vị thế hàng đầu trong lĩnh vực xe điện.