Các phái viên từ tổ chức được mệnh danh là Ban Hiệu quả Chính phủ của Musk đã len lỏi vào các cơ quan đầu não, tiến hành sa thải hoặc đình chỉ công tác hàng chục nghìn công chức, đồng thời nắm trong tay quyền truy cập vào kho dữ liệu nhạy cảm về an ninh, y tế và tài chính. Dù chỉ là một nhánh được tái cơ cấu từ Nhà Trắng, các quan chức của Ban này đã nhanh chóng thiết lập vị thế trong lòng chính phủ liên bang: từ Bộ Tài chính Mỹ, các bộ ngoại giao và y tế, đến Cục Hàng không Liên bang và nhiều cơ quan nhỏ khác.

USAID - một cơ quan với ngân sách lên đến 40 tỷ USD - trên thực tế đã bị vô hiệu hóa hoàn toàn, với việc các hợp đồng bị hủy bỏ và lực lượng nhân sự dự kiến sẽ bị cắt giảm đột ngột từ 10,000 xuống chỉ còn vỏn vẹn 600 người. Trong một động thái gây chấn động giới lập pháp cấp cao, đội ngũ nhân viên của Ban Hiệu quả Chính phủ đã bắt đầu kiểm toán các giao dịch chuyển tiền trị giá hàng nghìn tỷ USD, nắm quyền truy cập vào dữ liệu an sinh xã hội, chi tiết tài khoản ngân hàng và thậm chí cả hồ sơ y tế của công dân Mỹ. "Không một thông tin nào được công bố cho Quốc hội hay công chúng về danh tính những người được tuyển dụng chính thức dưới quyền Ban này về cơ sở pháp lý và quy định mà Ban này đang hoạt động," tám thượng nghị sĩ Đảng Dân chủ đã lên tiếng phản đối mạnh mẽ với Nhà Trắng trong tuần này.

Cũng trong tuần vừa qua tại thủ đô Washington, các thành viên Đảng Dân chủ trong Quốc hội đã hòa mình vào làn sóng biểu tình chống đối Musk trước trụ sở Bộ Tài chính. Những biểu ngữ với thông điệp "ngăn chặn đảo chính" và "không ai bầu cho Musk" được giương cao. Nhịp độ tiến triển chóng mặt của Ban Hiệu quả Chính phủ khiến ngay cả những người ủng hộ nhiệt thành nhất cũng phải sững sờ. "Ban này đang thực hiện những điều vượt xa mọi tưởng tượng của chúng tôi," James Fishback, một nhà đầu tư từng cố vấn cho tổ chức này sau khi thành lập vào tháng 11, bày tỏ. "Họ đang hành động với một tốc độ và quyết tâm phi thường."

Thế nhưng, những hệ lụy thảm khốc từ việc phá vỡ nhiều cơ quan trọng yếu đã hiện ra rõ ràng khi thuốc điều trị HIV bị đình trệ tại Nam Phi và nhiều quốc gia khác. Các thử nghiệm lâm sàng then chốt cho sự sống còn của bệnh nhân buộc phải tạm dừng, và hệ thống website thiết yếu của chính phủ liên tục rơi vào tình trạng bất ổn. "Chúng ta không hề có một nhánh thứ tư trong chính phủ mang tên Elon Musk," Jamie Raskin, một nghị sĩ Đảng Dân chủ, gay gắt tuyên bố. "Những đòn tấn công vào nền công vụ, từ đội ngũ kiểm soát không lưu đến các thanh tra thực phẩm và dược phẩm, đều nhằm mục đích phá hoại quyền lực của Quốc hội, cũng chính là quyền lực của người dân."

Musk đã vươn lên trở thành gương mặt tiêu biểu nhất trong nhóm những người được gọi là theo chủ nghĩa tự do công nghệ tại Thung lũng Silicon - những người tin rằng các quy định của chính phủ đang kìm hãm sự đổi mới và lợi nhuận. Dù các doanh nghiệp của ông thu về hơn 20 tỷ USD từ hợp đồng với chính phủ, ông vẫn không ngừng than phiền về guồng máy hành chính đang bóp nghẹt Tesla, SpaceX và các công ty khác. Chẳng bao lâu sau khi rót một khoản đầu tư khổng lồ trị giá 250 triệu USD vào chiến dịch tái tranh cử của Donald Trump, Musk đã nhắm đến vai trò tinh giản bộ máy nhà nước, công khai đặt ra một mục tiêu táo bạo là tiết kiệm 2 nghìn tỷ USD, tương đương gần một phần ba ngân sách hàng năm của Mỹ.

Chi tiêu an sinh xã hội, quốc phòng và lãi nợ công đang thống lĩnh ngân sách chính phủ Mỹ

Điều đáng ngạc nhiên là ngay cả những nhân vật đầu não của Đảng Cộng hòa - những người vốn từng hào hứng với viễn cảnh tinh giản bộ máy chính phủ - cũng tỏ ra nghi ngờ về sứ mệnh của Musk. Khi được tờ FT chất vấn vào tháng 12 về khả năng thành công của Ban Hiệu quả Chính phủ, Thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa Mitch McConnell chỉ đáp lại cộc lốc: "Ai mà biết được?"

Đến đầu tháng 1, chính Musk cũng phải hạ thấp kỳ vọng, ngụ ý rằng Ban Hiệu quả Chính phủ có lẽ chỉ có thể xác định được khoản cắt giảm khoảng 1 nghìn tỷ USD. Không lâu sau đó, Vivek Ramaswamy - đồng lãnh đạo của ban được đề xuất - cùng cố vấn pháp lý trưởng đã rút lui khỏi sáng kiến này. "Ấn tượng đầu tiên của tôi là họ khó có thể làm được điều gì đáng kể," một cựu nhân viên Quốc hội Đảng Cộng hòa chia sẻ. "Tôi cảm thấy đây chỉ là một màn kịch đánh lừa vĩ đại."

Thế nhưng, mọi hoài nghi về hiệu quả của Ban này đã tan biến sau những đòn tấn công đầu tiên trong chiến dịch thắt chặt chi tiêu của Musk. Đội ngũ của ông nhanh chóng nắm quyền kiểm soát thực tế bộ phận nhân sự của chính phủ, đề xuất các gói thôi việc cho hàng triệu công chức, và xóa sổ hàng loạt chương trình đa dạng, viện trợ và phát triển. Cuộc tấn công táo bạo vào nền công vụ này, dù vấp phải làn sóng phẫn nộ từ các công đoàn lao động và tổ chức dân quyền, lại được đón nhận nồng nhiệt bởi giới doanh nhân công nghệ và những cộng sự thân tín của Musk tại Thung lũng Silicon. "Chính phủ Mỹ đã biến thành một thế lực phá hoại trong lòng xã hội Mỹ," Keith Rabois - một nhà tài trợ cho Trump và nhà đầu tư công nghệ đã có hơn hai thập kỷ gắn bó với Musk - khẳng định.

Những chiến thuật của Ban Hiệu quả Chính phủ dường như được vay mượn trực tiếp từ môi trường khởi nghiệp. Nhiều động thái của họ phản chiếu chính xác những gì Musk đã triển khai sau khi thâu tóm Twitter vào năm 2022 - khi ông và các cánh tay phải đã không ngần ngại cắt giảm chi phí một cách quyết liệt, sa thải 80% nhân sự và buộc những người còn lại phải tuyệt đối trung thành - một cách làm mà giới phê bình gọi là "cẩm nang phá hoại".

Trong email gửi đi tuần trước kêu gọi các công chức liên bang chấp nhận đề nghị thôi việc, cụm từ "Ngã rẽ cuộc đời" - vốn đã được Musk sử dụng trong quá trình tái cơ cấu Twitter - lại một lần nữa xuất hiện. Musk còn tập hợp sự hỗ trợ từ nhóm các cộng sự đã từng giúp ông thâu tóm Twitter, những người được mệnh danh là "đội quân hung thần". Cùng với đó, một đội ngũ kỹ sư trẻ tài năng đã đáp lại lời kêu gọi của ông Musk về việc tìm kiếm những người có khả năng phi thường để cải tổ chính phủ. Họ sẵn sàng dành trên 80 giờ mỗi tuần để thực hiện sứ mệnh này.

Trong số những cánh tay đắc lực giàu kinh nghiệm, Musk đã điều động Steve Davis - Giám đốc công ty khởi nghiệp đào hầm The Boring Company. Davis nổi tiếng với việc chỉ đạo các đợt sa thải không thương tiếc tại X và những cuộc đàm phán khốc liệt với các nhà cung cấp từ trung tâm chỉ huy tại trụ sở chính ở San Francisco.

Dù Musk đã thành công trong việc thu gọn quy mô công ty, nhưng cả quá trình diễn ra đầy sóng gió. Các cựu nhân viên cho rằng những động thái cứng rắn của ông đã khiến công ty mất đi nguồn nhân tài quý giá và kiến thức vận hành hệ thống X, dẫn đến hàng loạt sự cố trong những tháng sau thương vụ thâu tóm. Nhiều lúc, công ty phải cầu xin những nhân viên đã bị sa thải quay trở lại. Một số người còn nhắc lại câu cửa miệng của Musk thời điểm đó: "Cứ để họ kiện" - một thái độ mà cuối cùng đã dẫn đến các cuộc chiến pháp lý và đối đầu gay gắt với các nhà thầu.

Tuy vậy, Musk vẫn tự hào đón nhận những so sánh với cuộc cải tổ Twitter, đặc biệt sau khi thương vụ bán hàng tỷ USD trái phiếu dùng để mua mạng xã hội này đã được hoàn tất trong tuần qua, cùng với những dấu hiệu khởi sắc về tình hình tài chính. "Có vẻ như tôi rất giỏi trong việc xử lý tiền bạc," ông tự tin tuyên bố. Trong những buổi họp đầu tiên của Ban Hiệu quả Chính phủ, một số thành viên ủng hộ việc khởi động bằng chiến dịch bãi bỏ quy định, lo ngại rằng một cuộc tấn công vào chi tiêu chính phủ sẽ nhanh chóng vấp phải rào cản từ bộ máy quan liêu, thách thức pháp lý và thẩm quyền tài chính hiến định của Quốc hội, hay còn gọi là "quyền lực túi tiền". Thế nhưng, việc ngang nhiên chiếm đoạt quyền lực này thông qua các động thái hủy bỏ nhanh chóng những khoản ngân sách đã được phân bổ tại USAID và nhiều nơi khác lại không vấp phải bất kỳ phản đối nào từ Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson. Trong cuộc họp báo tuần này, ông còn ca ngợi những can thiệp của Ban Hiệu quả Chính phủ như một bước tiến đáng hoan nghênh và đã chờ đợi từ lâu.

"Quốc hội khi phân bổ ngân sách cho một cơ quan đã trao cho nhánh hành pháp quyền tự chủ trong việc điều hành," ông Johnson giải thích. "Họ đang thực thi thẩm quyền này một cách mạnh mẽ chưa từng thấy. Dù có vẻ là biện pháp cực đoan, nhưng thực chất đây là việc làm hoàn toàn hợp lý."

Số phận của những người từng cản đường kế hoạch của Ban Hiệu quả Chính phủ hay đặt ra các vấn đề pháp lý đều không kéo dài. David Lebryk - người có hơn 35 năm cống hiến tại Bộ Tài chính và tạm thời đảm nhiệm vị trí lãnh đạo trong thời gian chờ được phê chuẩn - đã buộc phải từ chức sau khi đội ngũ của Musk đòi quyền kiểm tra hệ thống thanh toán nghìn tỷ USD của Bộ.

Một số thách thức pháp lý nhắm vào Ban đã đạt được những kết quả tích cực khi một thẩm phán liên bang đã cấm Elon Musk tiếp cận dữ liệu Bộ Tài chính vào thứ Năm, đồng thời một tòa án ở Massachusetts cũng đã quyết định kéo dài thời hạn cho gói thôi việc của nhân viên.

"Nếu đây thực sự chỉ là một cuộc rà soát thông thường, tại sao lại phải vội vã đến mức cực đoan và đối xử tệ bạc với một quan chức liên bang xuất sắc đến vậy?" Don Hammond, một cựu quan chức của Bộ Tài chính, bày tỏ thắc mắc.

Musk còn tận dụng nền tảng X với hơn 216 triệu người theo dõi để tấn công những người chỉ trích Ban và phô trương thành tích. Ông đe dọa sẽ trình báo cơ quan thực thi pháp luật về những kẻ tiết lộ danh tính nhân viên Ban, khiến công tố viên được Trump bổ nhiệm tại Washington phải cam kết sẽ dùng thẩm quyền của mình để trừng trị bất kỳ ai cản trở công việc hoặc đe dọa đội ngũ của ông.

Mặc dù Ban Hiệu quả Chính phủ đã hành động thần tốc, kế hoạch của họ vẫn vấp phải làn sóng phản đối mạnh mẽ. Đến ngày thứ Năm vừa qua, chỉ có 60,000 công chức liên bang nhận gói thôi việc, con số này thấp hơn rất nhiều so với dự đoán hàng trăm nghìn người của Nhà Trắng. Rủi ro của việc tuyển dụng nhân sự non trẻ đã bộc lộ khi Marko Elez - 25 tuổi, người nắm quyền truy cập vào mạng lưới thanh toán của Bộ Tài chính - buộc phải từ chức sau khi các bài đăng phân biệt chủng tộc của anh ta trên mạng xã hội bị phanh phui. Đến thứ Sáu, Musk tuyên bố sẽ đưa anh ta trở lại làm việc.

Sau nhiều ngày Musk làm mưa làm gió trên mặt báo, chính Trump đã ngầm định ranh giới quyền lực của vị tỷ phú này, tuyên bố với báo giới rằng "Elon không thể và sẽ không được hành động khi chưa có sự chấp thuận của chúng tôi." Tuy nhiên, đến thứ Sáu, ông lại ca ngợi thành tích xuất sắc của Musk trong việc vạch trần những vụ gian lận, tham nhũng và lãng phí.

Một số thách thức pháp lý nhắm vào Ban đã đạt được những kết quả khi một thẩm phán liên bang đã cấm Elon Musk tiếp cận dữ liệu Bộ Tài chính vào thứ Năm, đồng thời một tòa án ở Massachusetts cũng đã quyết định kéo dài thời hạn cho gói thôi việc của nhân viên.

Tuy nhiên, dù được đẩy nhanh, guồng máy tư pháp Mỹ vẫn đang chuyển động chậm hơn nhiều so với chiến dịch hiệu quả kiểu Thung lũng Silicon của Musk. Các tổ chức lao động đang gấp rút xin lệnh kiềm chế khẩn cấp để ngăn Ban Hiệu quả Chính phủ truy cập vào hệ thống của Bộ Lao động, nhưng cảnh báo rằng Ban có thể thâm nhập các hệ thống nhạy cảm trước khi tòa án kịp can thiệp và phá hủy các cơ quan trước khi Quốc hội có thể bảo vệ đặc quyền của họ trong ngân sách liên bang, đồng thời gây sức ép với nhân viên.

"Họ đang tìm mọi chi tiết kỹ thuật để lách luật," Richard Painter - cựu Trưởng ban Đạo đức dưới thời George W Bush - nhận định. "Họ đang rình mò từng kẽ hở để lạm dụng quyền lực Tổng thống theo những cách chưa từng thấy trong lịch sử."

Theo nhận định của Painter, để tránh vi phạm các điều luật về xung đột lợi ích dành cho công chức liên bang, Musk buộc phải thoái vốn khỏi nhiều khoản đầu tư hoặc từ bỏ nhiều vị trí. Tuy nhiên, việc thực thi những quy định này lại nằm trong tay Bộ Tư pháp dưới thời Trump - cơ quan đã bày tỏ lòng trung thành tuyệt đối với chương trình nghị sự của Tổng thống thông qua hàng loạt bản ghi nhớ nhằm săn đuổi các đối thủ của ông.

Giới hạn đối với quyền lực của Musk nhiều khả năng sẽ xuất phát từ cuộc đấu tranh giữa các ưu tiên trong chính quyền Trump. Ban Hiệu quả Chính phủ vẫn chưa dám chạm đến các khoản chi trả an sinh xã hội và Medicaid - nguồn sống của hàng chục triệu người dân Mỹ, hay Bộ Quốc phòng - những đơn vị chiếm phần chi tiêu lớn nhất trong ngân sách liên bang. Trump đã cam kết mạnh mẽ sẽ không động chạm đến phúc lợi xã hội dưới bất kỳ hình thức hay điều kiện nào, trong khi Quốc hội do đảng Cộng hòa nắm quyền hầu như chắc chắn sẽ phản đối quyết liệt việc thu hẹp ngân sách của Lầu Năm Góc.

Musk đã úp mở rằng mục tiêu tiếp theo trong tầm ngắm của ông có thể là Bộ Giáo dục - đơn vị mà Trump trước đây đã thề sẽ xóa sổ, cùng với Sở Thuế vụ và Cơ quan mua sắm vũ khí của Mỹ. Sự xuất hiện của Russell Vought tại Nhà Trắng - vị tân Giám đốc Văn phòng Quản lý và Ngân sách, người đã dành hàng năm trời vạch ra chiến lược để nhánh hành pháp có thể tước đoạt quyền kiểm soát ngân sách từ Quốc hội - có thể sẽ tiếp thêm sức mạnh đáng kể cho các nỗ lực của Ban.

"Hiển nhiên tôi vô cùng phấn khích với những bước tiến, cả về phương hướng lẫn tốc độ thực hiện," Rabois - một cộng sự thân tín của Musk - nhận xét về những tuần đầu tiên của nhiệm kỳ thứ hai của Trump. "Hãy chờ xem khi Tổng thống Trump tung ra tất cả những quân bài mạnh nhất của mình."