Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng, vấn đề cạnh tranh đang nổi lên như một chủ đề trọng tâm trong các cuộc thảo luận chính sách tại châu Âu. Điều này được thể hiện rõ nét qua sáng kiến mới nhất của Ủy ban châu Âu (EC) - "La Bàn Cạnh Tranh" (Competitiveness Compass). Được xem như một phản hồi trực tiếp đối với báo cáo Draghi, chiến lược này đặt ra ba mục tiêu then chốt: xây dựng và phát triển cơ sở hạ tầng trí tuệ nhân tạo (AI) trong khối, thúc đẩy chính sách công nghiệp toàn diện, và hoàn thiện tiến trình hội nhập thị trường chung châu Âu.

Tuy nhiên, những thách thức nội tại của châu Âu trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh vẫn còn rất đáng kể. Điều này được phản ánh ngay cả trong những trải nghiệm đời thường nhất, như việc phải chờ đợi đến ba giờ đồng hồ để qua cửa kiểm tra hộ chiếu tại sân bay Brussels - một hiện tượng không đơn thuần chỉ là vấn đề hành chính, mà còn cho thấy những rào cản còn tồn tại trong việc vận hành hiệu quả của khu vực này.

Nhìn lại một thập kỷ trước, khi đồng euro mới được đưa vào lưu hành, bầu không khí lạc quan về một thị trường chung thịnh vượng đã lan tỏa khắp châu Âu. Thế nhưng, sau hơn hai thập kỷ, khoảng cách giữa châu Âu và Hoa Kỳ đã ngày càng được nới rộng trên nhiều phương diện quan trọng. Từ tốc độ tăng trưởng kinh tế, thu nhập bình quân đầu người, quy mô thị trường vốn cho đến số lượng các công ty công nghệ có giá trị cao, châu Âu đều tỏ ra thua kém đáng kể so với đối thủ bên kia Đại Tây Dương.

Mặc dù vậy, vẫn có những tín hiệu tích cực đáng ghi nhận. Lạm phát tại khu vực đồng euro đang dần hạ nhiệt, trong khi các thị trường chứng khoán chủ chốt như DAX của Đức và FTSE 100 của Anh đã được hưởng lợi từ làn sóng đa dạng hóa danh mục đầu tư sau chiến thắng của Donald Trump. Tuy nhiên, bức tranh kinh tế vĩ mô của châu Âu vẫn còn nhiều điểm yếu, đặc biệt khi khu vực này đang phải đối mặt với áp lực kép từ các mối đe dọa thuế quan của Mỹ và làn sóng bán phá giá xe điện từ Trung Quốc.

Trong bối cảnh đầy thách thức này, câu hỏi mang tính sống còn đặt ra là liệu châu Âu có thể thực hiện những bước đi chiến lược nào để đảo ngược xu hướng suy giảm và khôi phục vị thế cạnh tranh của mình trên trường quốc tế. Điều này đòi hỏi không chỉ những cải cách mạnh mẽ về mặt chính sách mà còn cần có sự đổi mới căn bản trong cách tiếp cận về phát triển kinh tế và công nghệ của khu vực này.

Thị trường tài chính Mỹ đang thể hiện sự quan tâm mạnh mẽ đến các cơ hội đầu tư tại châu Âu, một xu hướng được thúc đẩy bởi những lo ngại về tính tập trung quá mức của thị trường chứng khoán Mỹ vào một số ít công ty công nghệ lớn. Sự mất cân đối này không chỉ tạo ra rủi ro hệ thống mà còn làm thị trường dễ bị tổn thương trước các cú sốc bất ngờ, như đã thấy qua đợt sụt giảm mạnh của nhóm cổ phiếu công nghệ trong thời gian gần đây. Thêm vào đó, nền kinh tế Mỹ đang ở giai đoạn cuối của chu kỳ tăng trưởng, trong khi chính sách thương mại khó lường của chính quyền Trump càng làm tăng nguy cơ suy thoái.

Tuy nhiên, điều các nhà đầu tư tìm kiếm không chỉ đơn thuần là sự ổn định - họ còn kỳ vọng vào tiềm năng tăng trưởng, và đây chính là điểm yếu cốt lõi của châu Âu. Dữ liệu GDP mới nhất của khu vực đồng euro cho thấy một bức tranh không mấy khả quan, với sự suy giảm kinh tế đáng lo ngại tại cả Đức và Pháp - hai nền kinh tế đầu tàu của khu vực này.

Mối quan tâm về sự phụ thuộc vào các tập đoàn công nghệ Mỹ đang trở thành vấn đề cấp thiết, không chỉ từ góc độ kinh tế mà còn từ khía cạnh địa chính trị. Điều này được phản ánh rõ nét qua phát biểu của Benoît Cœuré, Chủ tịch Cơ quan Cạnh tranh Pháp, tại hội nghị ở Brussels. Ông đã cảnh báo về việc sự suy yếu của Cơ quan Cạnh tranh và Thị trường Anh (CMA), hiện do một cựu lãnh đạo Amazon điều hành, là dấu hiệu đáng báo động về cách thức áp lực chính trị có thể làm suy giảm chủ quyền kinh tế quốc gia.

Trong khi Donald Trump công khai chỉ trích các quy định của EU về kiểm soát các công ty công nghệ Mỹ, xem đó như một hình thức "trừng phạt" đối với sự đổi mới của Mỹ, châu Âu đang hướng đến một giải pháp bền vững hơn: xây dựng năng lực công nghệ nội địa. Báo cáo Competitiveness Compass đề xuất những sáng kiến đầy tham vọng như thành lập các "AI Gigafactories" để tăng cường năng lực tính toán, đồng thời đẩy mạnh đầu tư vào các lĩnh vực công nghệ tiên tiến như sinh học, robot, điện toán lượng tử và công nghệ không gian.

Tuy nhiên, những thách thức hiện tại của châu Âu một phần bắt nguồn từ các quyết định chiến lược trong quá khứ. Sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, khu vực này đã chọn con đường tập trung vào xuất khẩu thay vì kích thích nội cầu - một quyết định đang tỏ ra bất lợi trong bối cảnh cả Mỹ và Trung Quốc đều đang tăng cường các biện pháp bảo hộ sản xuất trong nước. Mặc dù EU đã nhiều lần thảo luận về việc đẩy mạnh hội nhập thị trường vốn, mở rộng dịch vụ xuyên biên giới và xây dựng liên minh tài chính trong hai thập kỷ qua, tiến độ thực hiện vẫn còn rất chậm chạp, đặt ra những thách thức đáng kể cho tương lai phát triển của khu vực này.

Tình hình kinh tế của châu Âu đang phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp - vốn được xem là thế mạnh truyền thống của khu vực này. Theo nghiên cứu chuyên sâu từ Sander Tordoir (CER) và Brad Setser, ngành công nghiệp sản xuất của Đức - động lực tăng trưởng chính của nền kinh tế châu Âu - đã trải qua giai đoạn suy giảm liên tục trong 5 năm qua. Điều đáng lo ngại là xu hướng này đang được đẩy nhanh bởi chính sách trợ cấp công nghiệp quy mô lớn của Trung Quốc, tạo ra một tình huống tương tự như cuộc khủng hoảng mà ngành công nghiệp ô tô Mỹ tại Detroit đã từng trải qua.

Châu Âu hiện đang phải đối mặt với làn sóng hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc, một thách thức không thể xem nhẹ khi xét đến vai trò quan trọng của ngành sản xuất trong nền kinh tế. Tại Đức, ngành này đóng góp tới 20% GDP và tạo ra hơn 5.5 triệu việc làm. Do đó, đây không chỉ là vấn đề kinh tế thuần túy mà còn là thách thức chính trị-xã hội cần được giải quyết một cách toàn diện.

Để đối phó với tình hình này, châu Âu cần có một cuộc cách mạng trong tư duy về tăng trưởng và thương mại. Trước hết, EU cần đẩy mạnh tiến trình hội nhập thị trường nội khối, hài hòa hóa các quy định, đồng thời xây dựng một chiến lược thương mại hoàn toàn mới. Song song với việc tăng cường đầu tư vào trí tuệ nhân tạo và các công nghệ tiên tiến, EU cần mở rộng hợp tác với Mỹ cũng như các quốc gia đang chịu tác động tương tự từ chính sách xuất khẩu giá rẻ của Trung Quốc như Brazil và Thổ Nhĩ Kỳ.

Một hướng đi chiến lược khác là việc tái cơ cấu chính sách trợ cấp xanh. Thay vì để các khoản trợ cấp này do lãng phí vào việc mua sắm xe điện và thiết bị năng lượng sạch từ Trung Quốc, châu Âu cần xây dựng và thực thi các chính sách "Mua hàng châu Âu" (Buy Europe) nhằm thúc đẩy sản xuất nội địa. Điều này không chỉ góp phần bảo vệ công nghiệp trong nước mà còn tạo động lực cho sự phát triển của các ngành công nghệ cao trong khu vực.

Những thay đổi này chắc chắn sẽ tạo ra những biến động lớn trong cấu trúc kinh tế của châu Âu. Tuy nhiên, trong bối cảnh toàn cầu hiện nay, đây không còn là vấn đề lựa chọn mà đã trở thành điều kiện sống còn. Khả năng cạnh tranh không chỉ đơn thuần là một mục tiêu phát triển - nó đã trở thành yếu tố quyết định sự tồn tại và phát triển bền vững của nền kinh tế châu Âu trong một thế giới đang ngày càng trở nên bất ổn và cạnh tranh gay gắt.