Hai tuần sau khi xe tăng Nga lăn bánh vào Ukraine, Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa đã tổ chức một cuộc điện đàm với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Cùng ngày, các nhà lãnh đạo châu Âu họp nhóm tại Versailles cảnh báo nền dân chủ đang bị đe dọa. Tuy nhiên, Ramaphosa lại có một giọng điệu rất khác.

“Cảm ơn Tổng thống Vladimir Putin đã nhận cuộc gọi của tôi hôm nay, để tôi có thể hiểu được tình hình đang diễn ra giữa Nga và Ukraine” ông viết trên Twitter. Ramaphosa, người đã đổ lỗi cho sự bành trướng của NATO là nguyên nhân chính của cuộc chiến, cho biết “Putin đánh giá cao cách tiếp cận cân bằng của chúng tôi”.

Tổng thống Nam Phi không đơn độc trong việc theo đuổi lập trường "cân bằng" đối với cuộc chiến. “Chúng tôi sẽ không đứng về phía nào. Chúng tôi sẽ tiếp tục trung lập và giúp đỡ bằng bất cứ điều gì có thể” Jair Bolsonaro của Brazil nói sau khi Nga xâm lược Ukraine. Tổng thống Mexico Andrés Manuel López Obrador cũng từ chối tham gia các lệnh trừng phạt đang được áp đặt lên Nga. Ông nói: “Chúng tôi sẽ không thực hiện bất kỳ hình thức trả đũa kinh tế nào vì chúng tôi muốn có quan hệ tốt với tất cả các chính phủ trên thế giới."

Và, sau đó là Trung Quốc: một đồng minh ngày càng thân thiết của Nga. Nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đã nghiêm túc từ chối chỉ trích cuộc xâm lược Ukraine.

Cyril Ramaphosa, tổng thống Nam Phi, cho rằng chiến tranh xảy ra là do sự bành trướng của Nato.

Chủ tịch Tập Cận Bình của Trung Quốc, một đồng minh ngày càng thân thiết của Nga

Có vẻ như hầu hết thế giới đều thống nhất lên án cuộc chiến ở Ukraine, tuy nhiên dù cho đã có một liên minh do phương Tây dẫn đầu trong việc chống lại Nga, thì vẫn chưa có liên minh toàn cầu nào được thành lập. Điều này có ý nghĩa quan trọng đối với tương lai của tài chính quốc tế khi các quốc gia trên thế giới phản ứng với động thái mạnh mẽ của Mỹ và các đồng minh nhằm đóng băng dự trữ ngoại tệ của Nga.

John Smith, người từng là quan chức trừng phạt hàng đầu tại Bộ Tài chính Hoa Kỳ và hiện là đồng lãnh đạo bộ phận an ninh quốc gia của công ty luật Morrison & Foerster, thừa nhận: “Các lệnh trừng phạt đã khiến nhiều người không khỏi bàng hoàng. Các khuôn mẫu đã bị phá vỡ."

Sức mạnh của lệnh trừng phạt đối với Nga dựa trên sự thống trị của đồng đô la Mỹ, đồng tiền được sử dụng rộng rãi nhất trong thương mại, giao dịch tài chính và dự trữ của các ngân hàng trung ương. Tuy nhiên, bằng cách vũ khí hóa đồng đô la một cách rõ ràng theo cách này, Mỹ và các đồng minh có nguy cơ gây ra phản ứng dữ dội có thể làm suy yếu đồng tiền của Mỹ và tạo ra các khối thù địch trên hệ thống tài chính toàn cầu và gây tổn hại đến tất cả các bên.

Zoltan Pozsar, một nhà phân tích tại Credit Suisse, cho biết: “Các cuộc chiến tranh cũng phá bỏ sự thống trị của tiền tệ và đóng vai trò như một yếu tố thúc đẩy sự ra đời của các hệ thống tiền tệ mới.

Đặc biệt, Trung Quốc có kế hoạch dài hạn để đồng tiền của họ đóng một vai trò lớn hơn nhiều trong hệ thống tài chính quốc tế. Bắc Kinh coi vị trí thống trị của đồng đô la là một trong những điểm mạnh của quyền lực Mỹ mà họ muốn vượt qua, bên cạnh sức mạnh kiểm soát các đại dương của Hải quân Hoa Kỳ. Xung đột ở Ukraine sẽ củng cố quan điểm này.

Zhang Yanling, cựu phó chủ tịch điều hành của Ngân hàng Trung Quốc, cho biết trong một bài phát biểu vào tuần trước, các lệnh trừng phạt sẽ “khiến Mỹ mất uy tín và làm suy yếu quyền bá chủ của đồng đô la về lâu dài”. Bà gợi ý rằng Trung Quốc nên giúp thế giới “sớm thoát khỏi quyền bá chủ của đồng đô la”.

Cái chết của đồng đô la đã được dự đoán trong vô số dịp trước đó, nhưng đồng tiền của Mỹ vẫn duy trì vị thế của mình. Quán tính là một động lực mạnh mẽ trong tài chính xuyên biên giới: một khi đồng tiền được sử dụng rộng rãi, đồng tiền đó sẽ có một vị thế trường kỳ.

Tổng thống Jair Bolsonaro của Brazil đã đưa ra lập trường ‘trung lập’ về cuộc xâm lược Ukraine

Tổng thống Mexico Andrés Manuel López Obrador cũng từ chối tham gia các lệnh trừng phạt đang được áp dụng đối với Nga

Nhưng nếu có một sự thay đổi đối với đồng đô la trong những năm tới, các lệnh trừng phạt đối với ngân hàng trung ương Nga có thể không được coi là một cách mới và đủ táo bạo để gây áp lực lên đối thủ, mà thậm chí còn là hành động khiến sự thống trị của đồng đô la bắt đầu suy giảm. - một kênh đào Suez tài chính.

Các nhà phân tích chỉ ra rằng các ví dụ trước đây về chiến tranh tài chính chủ yếu liên quan đến việc chặn tiền cho khủng bố hoặc được triển khai trong các trường hợp cụ thể như chương trình hạt nhân của Iran. Mitu Gulati, một giáo sư luật tài chính tại Đại học Virginia, cho rằng việc nhắm mục tiêu vào một quốc gia có quy mô và sức mạnh như Nga là chưa từng có tiền lệ, và dù tốt hay xấu thì nó có thể trở thành một tiền lệ cho tương lai.

Ông nói: “Nếu bạn thay đổi các quy tắc cho Nga, bạn đang thay đổi các quy tắc cho toàn thế giới. "Một khi các quy tắc này thay đổi, chúng sẽ thay đổi tài chính quốc tế mãi mãi."

Điều đó chỉ đơn giản là trộm cắp

Khi Nga tăng tốc xây dựng lực lượng ở biên giới Ukraine vào đầu năm nay và mối đe dọa chiến tranh đang rình rập, các quan chức tài chính hàng đầu của nước này đã tiến hành một bài kiểm tra về tác động của các lệnh trừng phạt tiềm tàng.

Nhưng khi một nhân viên ngân hàng cấp cao của Nga đề xuất mô hình hóa: điều gì sẽ xảy ra nếu đồng rúp vượt qua mốc biểu tượng 100 so với đồng đô la - một bước nhảy vọt vào thời điểm đó - thì gợi ý này đã bị bác bỏ vì được cho là không thực tế.

Vào cuối tháng 2, Nga đã tiến hành một cuộc xâm lược Ukraine, các lệnh trừng phạt đã được đưa ra và một phần lớn dự trữ ngoại hối của ngân hàng trung ương Nga đã bị đóng băng. Các chính phủ phương Tây đã gây ngạc nhiên cho chính họ và Moscow về sức mạnh của những động thái của họ đối với cuộc chiến. Kết quả là đồng rúp giảm xuống còn 135 so với đồng đô la, giảm giá khoảng 50% kể từ đầu năm.

Một nhà hàng McDonald’s đã đóng cửa tại một trung tâm mua sắm ở Moscow

Mọi người xếp hàng dài ở lối vào Ikea Rostokino ở Moscow sau khi công ty Thụy Điển thông báo kế hoạch tạm thời đóng cửa các cửa hàng ở Nga

“Không ai có thể dự đoán được các biện pháp trừng phạt mà phương Tây áp đặt bao gồm cả việc các khoản dự trữ của ngân hàng trung ương Nga sẽ bị đóng băng”, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov cho biết vào tháng 3. "Đó chỉ đơn giản là hành vi trộm cắp."

Sáu tuần sau cuộc chiến, tình hình có vẻ khác - ít nhất là bề ngoài. Đồng rúp đã lấy lại được mức cân bằng sau những biến động mạnh khi các lệnh trừng phạt lần đầu tiên được công bố - Một số quan chức Nga cho rằng các biện pháp trừng phạt này đã thất bại.

“Đây là sự khởi đầu của việc chấm dứt độc quyền của đồng đô la trên thế giới,” Vyacheslav Volodin, diễn giả của hạ viện Duma Nga, cho biết hôm thứ Tư. “Bất cứ ai giữ tiền bằng đô la đều lo ngại về việc Hoa Kỳ có thể sẽ đánh cắp tài sản của họ.”

Volodin nói thêm: “Các biện pháp trừng phạt quái quỷ đó không có tác dụng. Họ hy vọng sẽ làm sụp đổ nền kinh tế và làm tê liệt hệ thống ngân hàng của Nga. Nhưng thực tế thì mọi chuyện vẫn trong tầm kiểm soát.”

Eswar Prasad thuộc Viện Brookings tin rằng hệ thống thanh toán liên ngân hàng Cips của Trung Quốc có thể là một "kẻ thay đổi cuộc chơi"

Carmen Reinhart, nhà kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới, dự đoán Nga sẽ phải chịu sự suy giảm hai con số trong bối cảnh hoạt động kinh tế và lạm phát tăng vọt

Nhưng các nhà phân tích cho rằng sự phục hồi phần lớn phản ánh các biện pháp kiểm soát vốn hà khắc và việc tăng lãi suất mà Nga đã công bố để đáp trả lại các lệnh trừng phạt. Họ nói thêm rằng tác động kinh tế chắc chắn sẽ rất nghiêm trọng, dù cho đồng rúp biến động theo hướng nào.

Carmen Reinhart, kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới, nói: “Tác động kinh tế rất tồi tệ”. “Lập mô hình vào thời điểm như thế này là một nghệ thuật, vì vậy tôi không muốn đưa ra một con số cụ thể, nhưng chúng ta đang nói về sự sụt giảm đáng kể hai con số trong bối cảnh hoạt động kinh tế và lạm phát tăng vọt”.

Tuy nhiên, có một vài dấu hiệu ​​cho thấy Nga có thể tìm cách lách qua các biện pháp trừng phạt bằng việc bỏ qua hệ thống tài chính dựa trên đồng đô la Mỹ. Một trong số chúng là thương mại. Ấn Độ, một quốc gia mong muốn duy trì sự độc lập trong chính sách đối ngoại của mình, đã và đang ấp ủ ý tưởng cung cấp một cửa hậu thanh toán cho Nga.

Các quan chức Ấn Độ cho biết chính phủ và ngân hàng trung ương đã xem xét khả năng tồn tại của thỏa thuận đồng rúp- rupee - một cơ chế mà hai nước đã sử dụng trong thời Liên Xô, liên quan đến các hoạt động trao đổi hàng hóa như dầu mỏ và các mặt hàng khác. Nhưng các quan chức nhấn mạnh rằng đề xuất trên vẫn chưa được thông qua. Một quan chức cảnh báo: Những thỏa thuận như vậy sẽ “không dễ gì rút lại được nếu khủng hoảng diễn ra”.

Một số người lo ngại chiến tranh là khởi đầu của một sự thay đổi sâu sắc trong nền kinh tế toàn cầu. Larry Fink, giám đốc điều hành của BlackRock, tập đoàn đầu tư lớn nhất thế giới với tài sản 10 tỷ đô la, đã lập luận trong lá thư hàng năm gửi cho các cổ đông rằng: “cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine đã chấm dứt quá trình toàn cầu hóa mà chúng ta đã trải qua trong ba thập kỷ qua”. Ông bổ sung rằng: Một trong những hệ quả của quá trình này là việc các loại tiền tệ kỹ thuật số được sử dụng nhiều hơn - một lĩnh vực mà chính quyền Trung Quốc đã nhắm đến từ lâu.

Ngay cả IMF cũng tin rằng sự thống trị của đồng đô la có thể bị pha loãng do "sự phân mảnh" của hệ thống, mặc dù nó vẫn đóng vai trò là một loại tiền tệ toàn cầu trọng yếu. Gita Gopinath, Phó giám đốc điều hành thứ nhất của IMF cho biết: “Chúng ta đang chứng kiến điều này khi một số quốc gia đang đàm phán lại đơn vị tiền tệ mà họ sử dụng trong thương mại quốc tế”.

Các biện pháp trừng phạt cũng có thể đẩy nhanh những thay đổi trong cơ sở hạ tầng của tài chính quốc tế. Là một phần trong nỗ lực giảm bớt sự phụ thuộc vào các hệ thống do Mỹ kiểm soát, Trung Quốc đã dành nhiều năm để phát triển hệ thống thanh toán liên ngân hàng xuyên biên giới bằng đồng nhân dân tệ (Cips) của riêng mình, hiện có 1.200 tổ chức trên 100 quốc gia đã sử dụng hệ thống này.

Nhưng Cips vẫn còn khá nhỏ so với Swift, hệ thống thanh toán có trụ sở tại châu Âu, là một phần quan trọng của chế độ trừng phạt chống lại Nga. Trên thực tế, việc các ngân hàng lớn nhất của Nga bị loại bỏ khỏi Swift đã mang lại cơ hội tăng trưởng tiềm năng cho hệ thống của Trung Quốc.

Thị phần của Trung Quốc trong dự trữ tiền tệ toàn cầu vẫn còn rất nhỏ

Cơ cấu tiền tệ dự trữ được phân bổ toàn cầu (% tổng số):

Eswar Prasad, một cựu quan chức cấp cao của IMF hiện làm việc tại Viện Brookings cho biết: “Cips có tiềm năng thay đổi cuộc chơi. “Trung Quốc đang thiết lập cơ sở hạ tầng cho thanh toán và nhắn tin thanh toán, một ngày nào đó có thể cung cấp một giải pháp thay thế cho hệ thống tài chính quốc tế do phương Tây thống trị, cụ thể là Swift”.

Ngay cả trước chiến tranh, cũng đã có những dấu hiệu về một sự thay đổi lớn đang diễn ra trong thành phần dự trữ của các ngân hàng trung ương - một trong những mảnh ghép quan trọng của hệ thống tài chính quốc tế.

Các khoản nợ của chính phủ Hoa Kỳ trong phần lớn thế kỷ qua là kênh ưa thích của các ngân hàng trung ương để cất giữ tiền trong những thời điểm khó khăn. Lý do là bởi quy mô và sức mạnh của chính quốc gia này cũng như tính an toàn, khả năng giao dịch của các khoản nợ và vai trò thống trị của đồng đô la trong thương mại quốc tế. Vào những năm 1960, cựu tổng thống Pháp Valéry Giscard d’Estaing đã gọi đây là “đặc quyền tối thượng” của Mỹ. Nhưng đặc quyền đó đã bị mai một trong những thập kỷ gần đây.

Trong số 12 tỷ đô la dự trữ ngoại tệ mà các ngân hàng trung ương trên thế giới nắm giữ vào cuối năm 2021, đồng đô la chiếm khoảng 59%, theo dữ liệu mới nhất của IMF. Con số này giảm so với 71% vào năm 1999, khi đồng euro được tung ra thị trường.

Đồng tiền chung châu Âu là đồng tiền thay thế chủ yếu cho đô la - nó chiếm 20% dự trữ của các ngân hàng trung ương - nhưng cũng đã có sự thay đổi rõ rệt sang các loại tiền tệ nhỏ hơn như đô la Úc, đồng won của Hàn Quốc và trên hết là đồng Nhân dân tệ của Trung Quốc, theo Barry Eichengreen, giáo sư kinh tế Berkeley, trưởng khoa nghiên cứu về hệ thống tiền tệ quốc tế.

Trong một báo cáo gần đây đồng tác giả với IMF, ông gọi đây là “sự xói mòn ngầm đối với sự thống trị của đồng đô la” và cho rằng đó là “gợi ý về cách hệ thống quốc tế có thể phát triển trong tương lai”. Ông nói với Financial Times, việc sử dụng các biện pháp trừng phạt của ngân hàng trung ương có thể sẽ đẩy nhanh quá trình này.

"Đây là một việc hệ trọng. Việc đóng băng tài sản của ngân hàng trung ương Nga chắc chắn là một bất ngờ đối với tôi và với cả Putin", ông nói. "Những vấn đề này đã luôn xuất hiện trong quá khứ, bất cứ khi nào các từ "vũ khí hoá" và "đô la" được nói ra. Sự lo lắng luôn là điều sẽ gây ra sự mất thiện cảm với các ngân hàng Hoa Kỳ và sẽ làm xói mòn đặc quyền của đồng đô la."

Yu Yongding, nhà kinh tế hàng đầu tại Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, cho biết trong một bài phát biểu vào tuần trước rằng các lệnh trừng phạt đã "làm suy yếu cơ bản uy tín quốc gia trong hệ thống tiền tệ quốc tế". Yu, người từng là cố vấn cho ngân hàng trung ương Trung Quốc, nói thêm: "Liệu rằng những hợp đồng và thỏa thuận trong các hoạt động tài chính quốc tế có an toàn nếu tài sản của các ngân hàng trung ương nước ngoài có thể bị đóng băng."

Liệu có là quá sớm cho hồi chuông báo tử của đồng đô la Mỹ?

Mặc dù vậy, đối với tất cả những suy đoán về tác động của các lệnh trừng phạt, cũng có những lý do mạnh mẽ để tin rằng chúng sẽ không thúc đẩy sự thay đổi trong nền tảng của tài chính toàn cầu - ít nhất là trong tương lai gần.

Bất chấp sự phục hồi gần đây của đồng rúp, không có cách dễ dàng nào để Nga thoát khỏi tác động của các lệnh trừng phạt. Natalya Zubarevich, giám đốc chương trình khu vực của Viện Chính sách Xã hội Độc lập, nói rằng mọi người đang mong đợi kết quả "quá nhanh" từ các lệnh trừng phạt. Bà nói: “Các biện pháp trừng phạt không có hiệu quả nhanh chóng. "Các biện pháp trừng phạt sẽ có hiệu lực trong nhiều tháng, không phải ngày."

Hơn nữa, mối đe dọa từ các lệnh trừng phạt của Mỹ và châu Âu đối với các thực thể tích cực cố gắng giúp Nga trốn tránh lệnh phong tỏa tài chính sẽ là một biện pháp răn đe lớn - ngay cả đối với các ngân hàng ở các quốc gia giúp đỡ Moscow.

Việc thay thế đồng đô la luôn là một thách thức lớn. Các quốc gia có thể đang lo lắng về tính dễ bị tổn thương của họ trước các lệnh trừng phạt tương tự và họ cũng nhận ra rằng mình đang thiếu các giải pháp thay thế khả thi. Ngay cả Eichengreen cũng cho biết, ông đã bớt lo lắng về giá trị của đồng đô la hơn so với trước đây, sau khi nó tồn tại qua nhiệm kỳ tổng thống “thất thường” Donald Trump.

Tình thế tiến thoái lưỡng nan đó đặc biệt gay gắt đối với Trung Quốc. Với dự trữ ngoại tệ trị giá 3.2 tỷ đô la cần phải đầu tư, Trung Quốc không có lựa chọn nào khác ngoài việc nắm giữ nhiều đô la. Ngay cả Nhật, quốc gia sát cánh với Mỹ trong trường hợp này, cũng không có đủ tài sản tài chính thanh khoản để đáp ứng nhu cầu kể trên.

"Chúng tôi có chính sách tiền tệ rất phù hợp, chúng tôi rất cởi mở với thị trường của mình, mọi thứ có thể chuyển đổi dễ dàng và chúng tôi là một nền kinh tế an toàn. Cho đến khi những điều đó thay đổi, mọi thứ sẽ vẫn không thay đổi". Brian O’Toole, một chuyên gia trừng phạt tại Hội đồng Đại Tây Dương và là cựu quan chức cấp cao của Bộ Tài chính Hoa Kỳ cho biết. "Nếu chúng ta hành động với tất cả các đối tác và đồng minh của mình trong việc này, các nước khác sẽ chẳng thể làm được gì. Không có nơi nào khác hay bất kỳ thứ gì đạt đến mức thanh khoản và khả năng tiếp cận như thị trường Hoa Kỳ. Nó không tồn tại ở bất cứ đâu. "

Trung Quốc cũng phải đối mặt với một vấn đề nan giải nếu họ muốn các nước khác giữ tiền của mình trong kho dự trữ của họ. Việc kiểm soát vốn của Trung Quốc không còn chặt như trước đây, nhưng đồng Nhân dân tệ vẫn không phải là một loại tiền tệ có thể chuyển đổi tự do. Trong nhiều thập kỷ kể từ khi nước này lần đầu tiên cố gắng quốc tế hóa đồng Nhân dân tệ, Đảng Cộng sản Trung Quốc đã nhận ra rằng họ có thể có một loại tiền tệ toàn cầu mà một ngày nào đó có thể sánh ngang với đồng đô la hoặc có thể giữ quyền kiểm soát chặt đối với hệ thống tài chính trong nước của mình, nhưng họ không thể có cả hai.

Prasad chỉ ra rằng bất chấp thông điệp rằng các quốc gia không còn có thể hoàn toàn dựa vào "những chiếc rương chiến tranh được xây dựng cẩn thận" do "những bước đi khá mạnh mẽ của các nền kinh tế phương Tây", đơn giản là vẫn còn rất ít những lựa chọn thay thế khả thi. Ông nói: "Thực tế phũ phàng là đồng Nhân dân tệ ở giai đoạn này không phải là một nhân tố đủ lớn trong lĩnh vực tài chính quốc tế để trở thành một sự thay thế khả thi cho đồng đô la"

Smith, cựu quan chức Bộ Tài chính, chỉ ra rằng "hồi chuông báo tử của đô la Mỹ trong nền kinh tế quốc tế đã vang lên hàng năm" kể từ năm 2008, khi Washington lần đầu tiên chặn Iran sử dụng đồng đô la Mỹ cho các giao dịch năng lượng quốc tế. Nhưng nó chưa hề có những ảnh hưởng hữu hình.

Ông nói: "Đã có rất nhiều ồn ào kể từ khi đồng đô la Mỹ mất vị thế là đồng tiền dự trữ và là đồng tiền được lựa chọn trên thị trường năng lượng hay trong nền kinh tế quốc tế, nhưng chúng tôi chưa thấy điều đó xảy ra. Đồng đô la Mỹ tiếp tục duy trì ở mức mạnh như một nguồn ổn định trong các giao dịch tài chính quốc tế, và điều đó có thể sẽ tiếp tục ngay cả sau khi khói bụi của cuộc chiến Ukraine và Nga lắng xuống."