Quân đội Israel đã yêu cầu dân thường di dời khỏi khu vực phía đông của Rafah và giành quyền kiểm soát cửa khẩu biên giới vào Ai Cập gần thành phố Gazan như một dấu hiệu cho thấy một cuộc tấn công được mong đợi từ lâu sắp diễn ra. Cuộc tấn công này sẽ là một phần trong chiến dịch của Israel nhằm tiêu diệt Hamas - nhóm chiến binh được Iran hậu thuẫn đứng sau vụ tấn công ngày 7 tháng 10 nhằm vào Israel khiến 1,200 người thiệt mạng và 250 người bị bắt cóc. Viễn cảnh về một cuộc tấn công lớn khác vào Gaza đã thu hút sự chỉ trích từ Mỹ, Ai Cập và các quốc gia khác. Những quốc gia này lo ngại về tình hình của dân thường trong khu vực trú ẩn an toàn cuối cùng của họ, bao gồm hơn một triệu người lưu vong.

Israel cho biết hàng nghìn binh lính và một số thủ lĩnh của Hamas, vốn bị Mỹ và Liên minh châu Âu coi là tổ chức khủng bố, đang ẩn náu ở Rafah. Khi căng thẳng giữa Israel và Iran giảm bớt sau một loạt các cuộc tấn công vào giữa tháng Tư, Bộ trưởng Quốc phòng Israel Yoav Gallant cho biết không có lựa chọn nào khác ngoài việc quân đội Israel bắt đầu một chiến dịch quân sự ở Rafah. Các cuộc đàm phán ngừng bắn đã kéo dài nhiều tháng nhưng không đạt được giải pháp nào.

1. Rafah là gì?

Rafah là thành phố cực nam của Dải Gaza với dân số khoảng 280,000 người, nằm gần biên giới dài 12 km của Gaza với Ai Cập và là vị trí cửa khẩu chính của quốc gia Bắc Phi này. Ai Cập đã đóng cửa biên giới để ngăn chặn người dân cố gắng chạy trốn khỏi khu vực chiến sự khi bắt đầu chiến tranh và mở cửa trở lại để viện trợ nhân đạo trong thời gian tạm dừng giao tranh vào tháng 11. Mặc dù cửa khẩu được thiết lập chủ yếu dành cho người đi bộ, nhưng nó đã được sử dụng để vận chuyển hàng viện trợ quan trọng vào Gaza. Tuy nhiên việc phân phối viện trợ đã bị cản trở do tình trạng chiến tranh liên tục. Các quan chức Hamas cho biết dòng viện trợ từ Ai Cập vào Gaza đã ngừng sau khi cửa khẩu Rafah bị quân đội Israel chiếm đóng. Quân đội Israel cho biết họ hành động dựa trên thông tin tình báo rằng cửa khẩu này "được sử dụng cho mục đích khủng bố". Họ cũng cho biết thêm rằng viện trợ đang được vận chuyển qua các cửa khẩu khác.

Khi Israel bắt đầu xâm lược Gaza vào tháng 10 năm ngoái, quân đội Israel đã tổ chức “hành lang an toàn” để người dân di tản khỏi các cuộc bắn phá ban đầu và các trận chiến trên bộ ở phía bắc. Theo Liên Hợp Quốc, đội quân này sau đó đã tiến về phía nam hướng tới Khan Younis và hiện đã dồn ép hơn một nửa dân số của Gaza, khoảng 2.2 triệu người ở khu vực Rafah.

Quân đội Israel đã yêu cầu dân thường di dời từ khu vực phía đông Rafah đến một “khu vực nhân đạo mở rộng” quanh Khan Younis, một thành phố gần đó ở phía bắc. Họ không cung cấp một kế hoạch thời gian cụ thể cho việc di dời này.

Quân đội Israel nắm quyền kiểm soát cửa khẩu Rafah
Các quan chức Palestine cho biết mọi viện trợ từ Ai Cập đã dừng lại sau khi Israel kiểm soát cửa khẩu Rafah vào ngày 7/5. Quân đội Israel cho biết viện trợ đang được vận chuyển thông qua các cách khác. Israel cũng tiến hành các cuộc không kích trong đêm ngày 6/5 ở Rafah.

2. Rafah bây giờ như thế nào?

Những hình ảnh cho thấy một thành phố rải rác lều trại và những ngôi nhà tạm bợ trong các khu dân cư đông đúc, và người dân đang phải đối mặt với tình trạng thiếu thốn lương thực và thuốc men. Liên Hợp Quốc cho biết “sự khan hiếm thực phẩm, nước sạch, dịch vụ y tế và cơ sở vệ sinh đã dẫn đến những căn bệnh và tử vong”. Họ mô tả Rafah như một “chiếc nồi áp suất của sự tuyệt vọng”.

Tình hình ở phía bắc Gaza còn tồi tệ hơn. Một báo cáo do Liên Hợp Quốc hỗ trợ thực hiện hồi tháng 3 cho biết nạn đói sắp xảy ra ở đó, với 70% dân số đang có nguy cơ chết đói. Theo Bộ Y tế do Hamas điều hành, khoảng hai chục người, bao gồm cả trẻ sơ sinh, đã chết vì đói ở miền bắc vào cuối tháng 3.

Unicef, Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc, cảnh báo rằng một cuộc tấn công trên bộ ở Rafah sẽ gây ra “nguy cơ thảm khốc cho 600,000 trẻ em hiện đang trú ẩn trong khu vực này”. Họ cho biết những người rời khỏi Rafah có thể phải đối mặt với những hành lang bị gài mìn hoặc rải rác các vật liệu chưa nổ, cũng như nơi trú ẩn và dịch vụ hạn chế.

3. Quan điểm của Israel là gì?

Thủ tướng Benjamin Netanyahu cho biết sẽ “không thể” đạt được mục tiêu tiêu diệt Hamas nếu Israel bỏ qua những tiểu đoàn cuối cùng của nhóm này ở Rafah. Các quan chức quân sự Israel ước tính có khoảng 5,000 đến 8,000 binh lính Hamas đang ẩn náu ở đó.

Thủ tướng Israel đang phải đối mặt với một tình huống rủi ro, khi ông cố gắng xoa dịu các đối tác liên minh cực hữu, ủng hộ chiến tranh trong nước và hợp tác với Mỹ, quốc gia đã hỗ trợ nỗ lực chiến tranh của Israel bằng cách đẩy nhanh các chuyến hàng đạn dược cho đồng minh. Kế hoạch sơ tán dân thường khỏi Rafah đã được nội các Israel thông qua chỉ vài giờ sau khi Hamas phóng một loạt tên lửa vào Kerem Shalom, hành lang vận chuyển viện trợ nhân đạo. Cuộc tấn công đã giết chết 4 binh sĩ Israel.

Theo Bộ Y tế do Hamas điều hành, Israel đang chịu áp lực ngày càng tăng từ Mỹ và các nước khác về số người chết ở Gaza, với hơn 34,000 người Palestine đã thiệt mạng kể từ khi chiến tranh bắt đầu. Ông Netanyahu cho biết ít nhất 13,000 người thiệt mạng tính đến đầu tháng 3 là các binh lính.

Tổng thống Mỹ Joe Biden đã cảnh báo Israel không nên tiến hành một cuộc tấn công lớn vào Rafah mà không có kế hoạch bảo vệ dân thường, đồng thời cho rằng phản ứng của Israel trước các cuộc tấn công ngày 7 tháng 10 là “quá mức”. Tổng thống Biden nói với ông Netanyahu trong cuộc điện đàm ngày 4/4 rằng việc Mỹ tiếp tục hỗ trợ cuộc chiến chống Hamas phụ thuộc vào các biện pháp mới để bảo vệ dân thường. Mỹ đã làm việc với Ai Cập và Qatar để đảm bảo một thỏa thuận ngừng bắn và tự do cho những người còn lại vẫn đang bị bắt giữ làm con tin; con số họ ước tính là 130 mặc dù chính phủ Israel cho biết chỉ có khoảng 100 người còn sống.

Quyết định truy đuổi Hamas ở Rafah lần thứ hai có nguy cơ làm trì hoãn một thỏa thuận có thể dẫn đến việc bình thường hóa quan hệ giữa Israel và Saudi Arabia; các cuộc đàm phán đã bị đình trệ sau khi chiến tranh Israel - Hamas nổ ra. Gần đây, Mỹ và Saudi Arabia đã đẩy nhanh các cuộc đàm phán về một thỏa thuận riêng của họ, bao gồm đảm bảo an ninh cho Saudi Arabia, và sau đó sẽ là một đề xuất về mối quan hệ giữa Saudi Arabia và Israel nếu Israel chấm dứt chiến tranh với Hamas và đồng ý con đường thành lập nhà nước Palestine.

Những căn lều làm nơi ở của người Palestine ở Rafah vào ngày 30 tháng 4. Nhiếp ảnh gia: AFP/Getty Images

4. Quan điểm của Ai Cập là gì?

Viễn cảnh Israel tấn công Rafah làm dấy lên lo ngại về tác động lan rộng sang Ai Cập, rằng các binh lính Hamas sẽ chạy trốn qua biên giới, gây ra vấn đề an ninh ở Ai Cập, và những thường dân bị dồn vào chân tường sẽ làm theo và bị Israel ngăn cản quay trở lại Gaza.

Căng thẳng giữa Israel và Ai Cập, quốc gia Ả Rập đầu tiên thiết lập hòa bình với Israel, đã leo thang kể từ khi bắt đầu cuộc chiến tranh Israel - Hamas, đặc biệt là sau khi một tổ chức cố vấn của Israel đề nghị Ai Cập mở cửa sa mạc Sinai cho người Palestine di tản. Tổng thống Ai Cập Abdel-Fattah El-Sisi và các quan chức khác đã bác bỏ bất kỳ quan điểm nào về việc người dân Gaza sẽ được di dời đến Ai Cập, nói rằng động thái này có thể gây ra mối đe dọa an ninh và làm suy yếu hy vọng của người Palestine về một nhà nước của riêng họ.

Hòa bình với Ai Cập là quan trọng đối với Israel. Mối quan hệ bình thường hóa kể từ khi hai nước ký hiệp ước hòa bình do Mỹ làm trung gian vào năm 1979, dẫn đến việc Israel rút quân khỏi Bán đảo Sinai. Đổi lại, Ai Cập đã duy trì một khu vực phi quân sự dọc biên giới hai quốc gia.