Nhìn lại quá khứ, những cú giảm mạnh của thị trường chứng khoán thường đến một cách đột ngột. Khi đại dịch covid-19 bắt đầu, chỉ số S&P 500 của chứng khoán Mỹ đã giảm mạnh 34% trong vòng hơn một tháng. Lần cuối cùng Nga vỡ nợ là vào năm 1998, chỉ số này đã mất sáu tuần để đi từ đỉnh xuống mức đáy. Đợt sụt giảm nhanh nhất phải kể đến ngày 19 tháng 10 năm 1987, hay còn gọi là “Thứ Hai Đen tối”, với mức giảm tới 20% chỉ trong một ngày.

Tuy nhiên, trên thực tế, những cuộc suy thoái lớn nhất lại thường có xu hướng kéo dài hơn. Cuộc tắm máu trên thị trường chứng khoán kéo theo cuộc khủng hoảng tài chính 2007-09 không phải là một đợt lao dốc chóng mặt, đơn lẻ: nó diễn ra trong hơn 17 tháng. Khi nói về sự sụp đổ của bong bóng dotcom vào đầu những năm 2000 ta thường quên đi sự thật rằng quá trình giảm đã diễn ra trong khoảng hai năm rưỡi. Đợt sụt giảm lớn nhất, bắt đầu vào năm 1929, mất gần ba năm để hoàn tất.

Trong các giai đoạn ở trên, các chuỗi ngày giảm giá được xen kẽ bởi các đợt tăng có thể kéo dài tới hàng tuần và những ngày đi ngang ảm đạm. Ở thời điểm hiện tại, sáu tháng sau khi thị trường chứng khoán của Mỹ bắt đầu rơi vào tình trạng lạm phát dai dẳng và chính sách tiền tệ thắt chặt hơn, một chuỗi ngày giao dịch ảm đạm có thể đang chực chờ phía trước. Tuy nhiên, khi thị trường thực sự tạo đáy, mọi chuyện sẽ diễn biến ra sao?

Điều này có thể sẽ là khi sự chán nản tăng lên tới đỉnh điểm và buộc các nhà đầu tư phải "đầu hàng". Có thể họ là những nhà đầu tư nhỏ lẻ, những người vẫn giữ thái độ can đảm sau khi mất một phần ba số vốn của mình, nhưng khi nhìn thấy 20% giá trị nữa đã biến mất, họ kết luận rằng danh mục của mình thực sự có thể về 0 và vội vàng thoát ra. Có lẽ họ là những chuyên gia hiểu rõ rằng đó không phải thời điểm tốt để bán ra, nhưng không thể thuyết phục được bộ phận quản lý rủi ro (hoặc khách hàng của họ). Dù thế nào đi nữa, chính sự tàn nhẫn của pha rũ bỏ cuối cùng sẽ tạo ra đáy thị trường: những người từ chối bán ở đỉnh điểm của cơn hoảng loạn khó có thể mất bình tĩnh hơn nữa. Sau khi sự điên cuồng kết thúc, giá sẽ bắt đầu dần phục hồi.

Tìm ra những tín hiệu của sự đầu hàng đã khó, nhận ra khi nó đang diễn ra còn khó hơn. Ta có thể tìm được một số manh mối từ những đợt thị trường sập trong quá khứ. Bắt đầu với các thước đo thô sơ nhất: Quy mô và thời gian đợt giảm từ mức đỉnh về mức đáy. Không tính năm nay, chỉ số S&P 500 đã ghi nhận 14 lần rơi vào "thị trường gấu" — giảm hơn 20% so với mức đỉnh — kể từ sau chiến tranh thế giới thứ hai. Thời kỳ suy thoái trung bình diễn ra trong hơn 11 tháng và dẫn đến mức giảm hơn 32%. Cả hai thước đo đều cho thấy rằng sự sụt giảm trong năm nay, ở mức 23% vào tháng 6 trước khi phục hồi một chút, có thể vẫn còn tiếp tục .

Để có một bức tranh chi tiết hơn, hãy xem xét diễn biến vào tháng 3 năm 2020. Một bài học có thể rút ra là khối lượng giao dịch tăng đột biến khi thị trường giảm mạnh. Cho đến cuối vụ sụp đổ, cổ phiếu trong S&P 500 đã được giao dịch với tỷ lệ cao hơn gấp đôi tỷ lệ trung bình của chúng trong những tuần trước đó. Khối lượng giao dịch của rổ chỉ số FTSE của Anh tăng gấp ba lần. Một tín hiệu khác là tỷ trọng lớn cổ phiếu trong một chỉ số đều giảm giá. Sự sụp đổ vào năm 2020 lúc đầu được dẫn dắt bởi một số ít cổ phiếu và sau đó đã nhanh chóng kéo theo phần còn lại. Sự đầu hàng thực sự xảy ra khi xu hướng giảm giá lây lan không chỉ từ cổ phiếu này sang cổ phiếu khác mà còn giữa các chỉ số và loại tài sản khác nhau.

So sánh với những chỉ báo ở trên, thị trường gấu năm nay có thể vẫn chưa đạt đến đỉnh điểm. Các nhà đầu tư ủ rũ, nhưng không vì thế mà họ đã bán đi những tài sản rủi ro yêu thích của mình. Những dự báo giảm giá đã bắt đầu bao gồm cả các cổ phiếu phòng thủ, nhưng nhiều cổ phiếu trong các lĩnh vực bao gồm dược phẩm và viễn thông vẫn tăng trong năm. Khối lượng giao dịch cho thấy thị trường vẫn đang phần nào giữ được sự bình tĩnh.

Sự đầu hàng của thị trường thật khó xác định khi nó đến, nhưng việc kiếm lời từ nó còn khó hơn. Giá phải phá qua bao nhiêu mức hỗ trợ trước khi đến lúc mua? Khối lượng giao dịch có thể đã tăng đột biến, nhưng chúng đã đạt đỉnh chưa? Bạn có chắc rằng bạn sẽ giữ được cái đầu lạnh khi mọi người xung quanh đang mất bình tĩnh? Nghiên cứu những cú sập thị trường trong lịch sử là một chuyện, nhưng áp dụng bài học từ chúng vào thực tế là một chuyện khác.