Báo cáo lạm phát mới nhất cho thấy tốc độ tăng giá đã chững lại trong tháng Mười, gợi ý việc Hoa Kỳ có thể đạt được tới tình trạng “giảm phát về mức mục tiêu", giảm xuống tương đương ngưỡng tốc độ trước đại dịch và duy trì ở mức đó, và Hoa Kỳ sẽ tránh được tình trạng suy thoái. Tuy nhiên, chúng ta không nên quá tự tin rằng những khó khăn sẽ kết thúc sớm.

Tôi thừa nhận việc có một bức tranh tươi sáng trong hoàn cảnh này đem lại nhiều lợi ích. Sự lạc quan không chỉ đến từ sự suy giảm lạm phát trên thực tế, mà còn tới từ việc mọi người không đặt nhiều kỳ vọng về khả năng lạm phát trong tương lai. Tuy nhiên, khi quan sát kỹ, ta có thể thấy rằng một số thước đo cho mức độ kỳ vọng đã không cải thiện nhiều ngay cả khi lạm phát đã giảm. Điều đó phản ánh một tình trạng bất ổn và dự báo khả năng lạm phát có thể gia tăng trở lại.

Việc lạm phát đạt được mục tiêu 2% của Cục Dự trữ Liên bang là chưa đủ. Để duy trì sự ổn định của nền kinh tế, tỷ lệ lạm phát cần được giữ ở mức thấp và có thể dự đoán xu hướng trong tương lai - giống như thời điểm trước đại dịch.

Khả năng dự đoán lạm phát đóng vai trò quan trọng tương đương với tỷ lệ lạm phát. Sự biến động của giá cả một cách khó lường có thể được biểu hiện như một loại thuế trong mắt người tiêu dùng. Khi so sánh, ta thấy rằng tài sản có lợi nhuận biến động sẽ có giá trị thấp hơn tài sản có lợi nhuận cố định, trong trường hợp các giá trị khác đều ngang nhau, cho ta thấy vai trò của khả năng dự đoán được giá trị của số tiền bạn đang có.

Sự bất ổn xoay quanh tình trạng lạm phát cho ta thấy đồng USD bắt đầu mất giá khi bạn không rõ giá của các mặt hàng tạp hoá ra sao, hay bạn không thể biết bạn có thể xoay sở thế nào tới cuối tháng với số tiền còn lại trong tài khoản. Sự bất ổn có thể làm tăng mức lãi suất đối với trái phiếu dài hạn, khi nhà đầu tư lẫn người cho vay đều cần được bồi thường từ những rủi ro phát sinh mà họ phải gánh chịu.

Tuy nhiên, một trong những bí mật khó chấp nhận trong giới kinh tế học, đó là chúng ta không có một mô hình dự báo lạm phát nào tốt cả. Thứ tốt nhất mà chúng ta có - và cũng là cách tốt nhất để đo lường sự bất ổn hiện tại - là kỳ vọng về lạm phát.

Kỳ vọng đóng vai trò quan trọng khi chúng có khả năng tự ứng nghiệm và giúp chúng ta xác định mức tăng lương và giá cả, kế hoạch đầu tư, và giá tài sản. Kỳ vọng có thể giải thích cho việc vì sao Fed đặt mục tiêu cho lạm phát: Nếu tất cả mọi người kỳ vọng mức lạm phát dừng ở 2% trong năm tới, thì rất có thể đó là điều chúng ta sẽ đạt được. Do đó, Fed xem xét các kỳ vọng một cách cẩn thận, và lưu ý rằng tỷ lệ này được “neo” một cách chắc chắn, và không bị ảnh hưởng bởi dữ liệu hiện tại về tỷ lệ lạm phát trên thực tế.

Các phép đo kỳ vọng có thể đến từ thị trường trái phiếu, thường là từ các công cụ phái sinh lãi suất và lợi suất thực (chênh lệch giữa lợi suất danh nghĩa và kỳ vọng lạm phát). Cả hai phép đo này đều phản ánh kỳ vọng về mức độ lạm phát trong vài năm tới. Các chỉ số này luôn ổn định ngay cả khi lạm phát tăng, cho thấy thị trường đã dự kiến lạm phát tạm thời.

Thị trường trái phiếu không bao giờ kỳ vọng quá nhiều vào lạm phát… Số liệu dự đoán tăng giá của thị trường không tốt lắm. Nguồn: Cục Dự trữ Liên bang

Việc đo lường kỳ vọng có lẽ đã củng cố niềm tin của Fed rằng họ đang đi đúng hướng. Nếu kỳ vọng tăng đột ngột, rất có thể Fed sẽ tăng lãi suất điều hành trở lại. Tất nhiên, thị trường trái phiếu vẫn liên tục mắc sai lầm, lợi suất thực có thể phản ánh một số điều bất thường trên thị trường trái phiếu mà không liên quan tới lạm phát. Và trên thực tế, thị trường trái phiếu luôn ghi nhận việc dự đoán lạm phát tệ hại. Do đó, nếu Fed trích dẫn những kỳ vọng từ thị trường trái phiếu, điều đó sẽ không mang tính đảm bảo hoàn toàn cho bất cứ ai.

Nhưng chúng ta lại có một thước đo khác: Khảo sát hộ gia đình. Nếu bạn nhìn vào kỳ vọng lạm phát trung bình trong một hoặc 5 năm kể tính từ hiện tại, cả từ khảo sát người tiêu dùng từ Đại học Michigan và từ Fed New York, người tiêu dùng đều kỳ vọng lạm phát sẽ giảm trong năm tới. Ngay cả khi lạm phát cao ở năm ngoái, họ vẫn luôn kỳ vọng lạm phát sẽ ở mức thấp trong 5 năm tới.

Một lần nữa, đây là tin tốt cho Fed và cơ hội để "hạ cánh mềm". Nhưng đây chính là lúc bức tranh bi quan của tôi hiện rõ: Niềm tin vào những kỳ vọng không còn nữa. Cả hai cuộc khảo sát đều cho thấy người tiêu dùng không chắc chắn về lạm phát sẽ ra sao trong những năm tới so với những gì họ nghĩ vào năm 2020. Hình dưới đây là kỳ vọng lạm phát trung bình trong một và năm năm, cũng như độ lệch chuẩn giữa những người tham gia khảo sát.

... Nhưng người tiêu dùng không chắc chắn về việc liệu lạm phát sẽ không quay trở lại. Hầu hết mọi người không mong đợi sự tăng giá lớn nhưng họ không quá tự tin về điều đó. Nguồn: Đại học Michigan

Độ lệch chuẩn phản ánh phạm vi ước tính. Nó tăng vọt vào năm 2021 và (mặc dù đã giảm vào tháng trước) vẫn ở mức cao. Cuộc khảo sát của Fed New York cũng đưa ra kết quả tương tự. Điều này cho thấy có ít sự đồng thuận và chắc chắn hơn về giá cả trong tương lai. Độ lệch chuẩn còn giúp giải thích tại sao người tiêu dùng vẫn phàn nàn về lạm phát và có triển vọng u ám với nền kinh tế.

Sự không chắc chắn làm cho đồng USD mất giá, xét về mặt rủi ro. Điều này cũng gợi ý rằng, ngay cả khi lạm phát tiếp tục giảm, tỷ lệ lạm phát cũng không ổn định như giai đoạn trước năm 2020. Khi người dân không tin tưởng vào kỳ vọng của mình, họ sẽ có nỗi lo về việc lạm phát sẽ quay trở lại. Một cú sốc giá dầu, một báo cáo lạm phát tồi tệ, thậm chí giá gà tây cũng tăng - bất kỳ điều gì trong số đó đều có thể khiến mọi người mất niềm tin vào nền kinh tế.

Trước đại dịch, đã có một thế hệ người Mỹ hoàn toàn không có kinh nghiệm gì với lạm phát, trong khi đối với hàng triệu người khác, đó chỉ là một ký ức xa vời. Điều đó chuyển thành kỳ vọng chung về mức lạm phát thấp - và sự tự tin với những kỳ vọng đó, từ đó góp phần ổn định giá cả. Qua vài năm chứng kiến sự gia tăng giá cả đã làm mọi người trở nên thiếu tự tin với kỳ vọng của mình. Và ta có thể phải mất nhiều năm, nếu may mắn, và một chính sách tiền tệ tốt để lấy lại được kỳ vọng đó.