Tỷ giá USDRUB đã chạm mức 52.3 vào thứ Tư, thấp nhất kể từ tháng 5/2015.

Cặp tiền chạm đỉnh tại 139 vào đầu tháng 3, khi Mỹ và Liên minh châu Âu bắt đầu áp dụng các biện pháp trừng phạt chưa từng có với Moscow để đáp trả cuộc xâm lược của họ ở Ukraine.

Sự tăng vọt đáng kinh ngạc của đồng Rúp trong những tháng tiếp theo được Điện Kremlin coi là "bằng chứng" cho thấy các lệnh trừng phạt của phương Tây không có tác dụng.

“Ý tưởng rất rõ ràng: đè bẹp nền kinh tế Nga một cách thô bạo”, Tổng thống Nga Vladimir Putin phát biểu trong Diễn đàn Kinh tế Quốc tế St.Petersburg. “Họ đã không thành công. Rõ ràng, điều đó đã không xảy ra."

Vào cuối tháng 2, sau pha sập đầu tiên của đồng Rúp, Nga đã tăng gấp đôi lãi suất cơ bản từ 9.5% lên 20%. Kể từ đó, giá trị của đồng tiền đã được cải thiện đến mức họ đã hạ lãi suất ba lần xuống còn 11% vào cuối tháng Năm.

Đồng Rúp đã thực sự tăng giá mạnh đến mức ngân hàng trung ương Nga đang tích cực thực hiện các biện pháp để làm suy yếu nó, lo ngại rằng điều này sẽ khiến hàng hóa xuất khẩu kém cạnh tranh hơn.

Nhưng điều gì thực sự đằng sau sự tăng giá của tiền tệ và liệu nó có thể duy trì được không?

Nga đang đạt doanh thu dầu khí kỷ lục

Nói một cách đơn giản, lý do là: giá năng lượng quá cao, các biện pháp kiểm soát vốn và các lệnh trừng phạt.

Nga là nước xuất khẩu khí đốt lớn nhất thế giới và là nước xuất khẩu dầu lớn thứ hai. Khách hàng chính của họ là liên minh châu Âu, đã mua năng lượng trị giá hàng tỷ USD của Nga mỗi tuần, đồng thời sử dụng các biện pháp trừng phạt với Nga.

Điều đó đã đặt EU vào một tình thế khó xử - hiện nay họ đã gửi cho Nga nhiều tiền hơn theo cấp số nhân để mua dầu, khí đốt và than, so với số tiền mà họ đã gửi cho Ukraine để viện trợ, điều này đã giúp làm đầy kho chiến tranh của Điện Kremlin. Và với giá dầu thô Brent cao hơn 60% so với thời điểm này năm ngoái, mặc dù nhiều nước phương Tây đã hạn chế mua dầu của Nga, nhưng Moscow vẫn đang thu lợi nhuận kỷ lục.

Theo Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch, trong 100 ngày đầu tiên của cuộc chiến tranh Nga-Ukraine, Liên bang Nga đã thu về 98 tỷ USD doanh thu từ xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch. Hơn một nửa số đó đến từ EU, khoảng 60 tỷ USD.

Và trong khi nhiều nước EU đang có ý định cắt giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu năng lượng từ Nga, quá trình này có thể mất nhiều năm - vào năm 2020, khối này phụ thuộc vào Nga với 41% lượng khí đốt và 36% lượng dầu nhập khẩu, theo Eurostat.

Đúng vậy, EU đã thông qua một gói trừng phạt mang tính bước ngoặt vào tháng 5 cấm một phần nhập khẩu dầu của Nga vào cuối năm nay, nhưng vẫn có những miễn trừ đáng kể đối với dầu được vận chuyển bằng đường ống, vì các quốc gia không giáp biển như Hungary và Slovenia không thể tiếp cận các nguồn dầu thay thế được vận chuyển bằng đường biển.

“Tỷ giá hối đoái mà bạn thấy đối với đồng Rúp là ở đó bởi vì Nga đang kiếm được thặng dư tài khoản vãng lai kỷ lục bằng ngoại hối,” Max Hess, một thành viên tại Viện Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại, nói với CNBC. Doanh thu đó chủ yếu bằng USD và Euro thông qua một cơ chế hoán đổi đồng Rúp phức tạp.

“Mặc dù hiện tại Nga có thể bán ít hơn cho phương Tây, khi phương Tây cắt đứt [sự phụ thuộc vào Nga], họ vẫn đang bán dầu và khí đốt ở mức giá cao nhất mọi thời đại. Vì vậy, điều này đang mang lại thặng dư tài khoản vãng lai lớn.”

Thặng dư tài khoản vãng lai của Nga từ tháng 1 đến tháng 5 năm nay là hơn 110 tỷ đô la, theo ngân hàng trung ương của Nga - gấp hơn 3.5 lần so với thời kỳ đó năm ngoái.

Kiểm soát vốn chặt chẽ

Các biện pháp kiểm soát vốn - hoặc việc chính phủ hạn chế ngoại tệ rời khỏi Nga - đã đóng một vai trò lớn, cộng với thực tế đơn giản là Nga không thể nhập khẩu nhiều nữa do các lệnh trừng phạt, có nghĩa là họ chi ít tiền hơn để mua hàng từ quốc gia khác.

Nick Stadtmiller, giám đốc chiến lược các thị trường mới nổi tại Medley Global Advisors ở New York, cho biết: “Các nhà chức trách đã thực hiện các biện pháp kiểm soát vốn khá nghiêm ngặt ngay sau khi các lệnh trừng phạt được đưa ra. Kết quả là tiền chảy vào từ xuất khẩu trong khi dòng vốn chảy ra tương đối ít. Ảnh hưởng của tất cả những điều này là một đồng Rúp mạnh hơn.”

Nga hiện đã nới lỏng một số biện pháp kiểm soát vốn và hạ lãi suất trong nỗ lực làm suy yếu đồng Rúp, vì đồng tiền mạnh hơn thực sự làm tổn hại đến tài khoản tài chính của nước này.

Đồng Rúp: Thực sự là một kiểu "làng Potemkin"?

Vì Nga hiện đã bị cắt khỏi hệ thống ngân hàng quốc tế SWIFT và bị chặn giao dịch quốc tế bằng USD và Euro, nên về cơ bản, nước này sẽ tự giao dịch với chính mình, Hess nói. Điều đó có nghĩa là mặc dù Nga đã tích lũy được một lượng dự trữ ngoại hối đáng kể để củng cố đồng tiền trong nước, họ không thể sử dụng những khoản dự trữ đó để phục vụ nhu cầu nhập khẩu của mình, do các lệnh trừng phạt.

Tỷ giá hối đoái của đồng Rúp “thực sự là “làng Potemkin”, bởi vì việc gửi tiền từ Nga ra nước ngoài do các lệnh trừng phạt - cả đối với các cá nhân và ngân hàng Nga - là cực kỳ khó khăn, chưa kể đến việc kiểm soát vốn của chính Nga,” Hess nói.

Trong chính trị và kinh tế, Potemkin đề cập đến những ngôi làng giả được xây dựng nhằm mục đích tạo ra ảo tưởng về sự thịnh vượng cho Hoàng hậu Nga Catherine Đại đế.

“Chúng ta thực sự nên xem xét các vấn đề cơ bản trong nền kinh tế Nga, bao gồm cả việc nhập khẩu hàng hóa,” Hess nói thêm. "Ngay cả khi đồng Rúp có giá trị cao, thì điều đó sẽ có tác động tàn phá đến nền kinh tế và chất lượng cuộc sống."

Điều này có phản ánh thực tế nền kinh tế Nga không?

Liệu sức mạnh của đồng Rúp có nghĩa là các nền tảng kinh tế của Nga đã ổn định và thoát khỏi đòn trừng phạt không? Các nhà phân tích nói rằng không nhanh như vậy.

“Sức mạnh của đồng Rúp có liên quan đến thặng dư trong cán cân thanh toán tổng thể, được thúc đẩy nhiều hơn bởi các yếu tố ngoại sinh liên quan đến các lệnh trừng phạt, giá hàng hóa và các biện pháp chính sách hơn là các xu hướng và nguyên tắc kinh tế vĩ mô cơ bản dài hạn”, Themos Fiotakis, người đứng đầu FX cho biết nghiên cứu tại Barclays.

Bộ Kinh tế Nga cho biết vào giữa tháng 5 rằng họ dự báo ​​tỷ lệ thất nghiệp sẽ đạt gần 7% trong năm nay và việc quay trở lại mức năm 2021 sẽ mất nhiều thời gian, sớm nhất là đến năm 2025.

“Đồng Rúp không còn là một chỉ số cho sức khỏe của nền kinh tế,” Hess nói. “Trong khi đồng Rúp tăng giá nhờ sự can thiệp của Điện Kremlin, thì việc nước này không chú ý đến hạnh phúc của người dẫn vẫn tiếp tục. Ngay cả cơ quan thống kê của Nga, nổi tiếng với những con số lớn để đáp ứng các mục tiêu của Điện Kremlin, cũng thừa nhận rằng số người Nga sống trong cảnh nghèo đói đã tăng từ 12 triệu lên 21 triệu người trong quý I năm 2022 ”.

Về việc liệu sức mạnh của đồng Rúp có thể được duy trì hay không, Fiotakis nói, "Điều đó rất không chắc chắn và phụ thuộc vào tình hình địa chính trị và chính sách."