Mùa lễ hội ở miền nam Hà Lan là một cảnh tượng kéo dài trong một tuần trong bầu không khí sôi động và cuồng nhiệt. Vào ngày 28 tháng 2, Elsjan of Wipper, một kỹ thuật viên âm thanh lao động tự do, đang điều hành hệ thống âm thanh trong bữa tiệc khiêu vũ kết thúc lễ hội ở thị trấn Uden và ngắm nhìn những người hóa trang thưởng thức hàng tá bia rượu. Nhưng khi đó có lẽ anh ấy chẳng thể ngờ rằng một thời gian lâu nữa (hoặc có thể là không bao giờ) anh ấy mới có thể lại quay trở lại với công việc này. Năm nay, lễ hội carnival này đã là một nguồn cơn phát tán Covid-19 ra toàn lãnh thổ Hà Lan. Ở Uden, số người chết đã ngang bằng với miền bắc Italy và chính phủ Hà Lan đã phải ra lệnh hủy bỏ tất cả các lễ hội cho đến tháng Chín năm nay.

Anh Elsjan of Wipper không lâm vào cảnh ốm đau bệnh tật, nhưng là một người lao động tự do, cuộc sống của anh ấy bị tổn thương theo một cách khác. Để đối phó với khủng hoảng kinh tế do dịch Covid-19 gây ra, Chính phủ Hà Lan đã áp dụng chương trình hỗ trợ tiền lương tương tự chương trình bảo vệ tiền lương mang tên Kurbebeit của nước Đức. Nhà nước sẽ hỗ trợ 90% tiền lương của công nhân tại các công ty bị ảnh hưởng nặng nề bởi dịch bệnh. Nhưng những người lao động tự do (chiếm 12.5% lực lượng lao động) lại không nằm trong diện hỗ trợ này. Đối với họ, chính phủ chỉ có thể cung cấp một chương trình hỗ trợ cơ bản thiết yếu. Theo đó, ông Elsjan of Wipper nhận được số tiền tối đa là 1050 Euro (tương đương 1170 Đô la Mỹ) mỗi tháng.

Trong nhiều thập kỷ qua, các quốc gia Châu Âu luôn tự tin cho rằng phúc lợi xã hội của họ đã giữ cho sự bất bình đẳng xã hội luôn ở mức tương đối thấp. Nhưng cuộc suy thoái kinh tế do Covid-19 gây ra đã đe dọa tất cả những thành quả đã đạt được theo ba cách. Đầu tiên, nó ảnh hưởng mạnh mẽ tới những người lao động thu nhập thấp hơn là những người thu nhập cao. Thứ hai, việc tạm đóng cửa các nhà máy tạo ra các dạng bất bình đẳng mới. Một số lĩnh vực vẫn mở trong khi những lĩnh vực khác thì đóng cửa, và một số người có thể làm việc tại nhà trong khi những người khác không thể. Thứ ba, mức độ nghiêm trọng của cuộc suy thoái này đã cho thấy những lỗ hổng trong hệ thống phúc lợi của Châu Âu. Một số quốc gia đang cố gắng hàn gắn chúng, nhưng một số nước khác lại đang lâm vào rắc rối.

Việc lượng hóa sự bất bình đẳng là tương đối khó, nhưng có thể thấy một cách rõ ràng sự bình đẳng tương đối tại châu Âu thông qua hệ số Gini, được đo từ 0 (hoàn toàn bình đẳng) đến một (bất bình đẳng hoàn toàn). Tính trên cơ sở thu nhập sau thuế và phúc lợi xã hội năm 2017 (năm gần nhất có thể so sánh), hệ số Gini của khu vực EU là khoảng 0.30, của Mỹ là 0.39, trong khi các nước Đông Á như Nhật Bản và Hàn Quốc rơi vào khoảng giữa.

Nhưng thu nhập trước thuế và phúc lợi lại cho thấy một bức tranh khác, theo đó hệ số Gini, ví dụ như tại Đức lại gần ngang bằng Mỹ. Các hệ thống thuế của Châu Âu không thực sự tiến bộ một cách đặc biệt, vì vậy các nhà kinh tế từ lâu đã rất nỗ lực trong việc chống lại sự bất bình đẳng thông quan các chương trình chuyển đổi trên phạm vi rộng lớn. Nhưng các học giả tại Phòng thí nghiệm bất bình đẳng thế giới (WIL), khi nghiên cứu trong một dự án học thuật, lại cho rằng việc này không thể giải quyết được căn bản của vấn đề. Phúc lợi tại châu Âu trông có vẻ khá hào phóng, một phần vì các quỹ hưu trí tại châu Âu chủ yếu là do nhà nước quản lí, trong khi ở các nước khác chủ yếu là do khu vực tư nhân quản lí. Việc coi lương hưu là một loại thu nhập nhận được và việc suy giảm quy mô của quỹ phúc lợi tại châu Âu cho thấy rõ ràng là khoảng cách về sự bất bình đẳng vẫn còn tồn tại.

Các nhà phân tích khác, đặc biệt là các nhà nghiên cứu tại Mỹ, không tán thành với nghiên cứu của WIL. Nhưng theo dự án này của WIL, vào năm 1980, phần trăm thu nhập của tầng lớp có thu nhập nhất nhất xã hội và của 1% số người có thu nhập cao nhất ở Mỹ và Châu Âu là tương đương nhau. Vào năm 2017, mức độ phân hóa giàu nghèo tại Mỹ đã bị trầm trọng hơn, trong khi đó ở châu Âu, tầng lớp thu nhập thấp của xã hội vẫn kiếm được nhiều hơn. Mô hình xã hội châu Âu chủ yếu có hiệu quả thông qua hoạt động “tiền phân phối (predistribution)”: đầu tư vào giáo dục, chăm sóc sức khỏe toàn dân và các quy định của thị trường lao động để nén khoảng cách của thang lương lại. Ở nhiều nước, các công đoàn có thể đình công để đòi tăng lương cho toàn bộ các lĩnh vực của nền kinh tế. Các nước Bắc Âu là bình đẳng nhất. Các nước Tây Âu như Pháp và các nước phía Nam như Ý, phụ thuộc nhiều hơn vào hoạt động phân phối lại. Đông Âu không có sự phân phối lại, hoặc phân phối lại ở mức thấp, do đó mức độ bất bình đẳng của họ cao hơn.

Tại một số quốc gia, mức độ bất bình đẳng xã hội đã tăng lên ngay cả trước dịch Covid-19, một phần do luật pháp về lao động đã được nới lỏng. Ở Đức, phần trăm thu nhập của mười phần trăm những người có thu nhập cao nhất và phần trăm thu nhập của một nửa những người có thu nhập thấp nhất là bằng nhau khi luật cải cách lao động được thông qua vào năm 2004; vào năm 2017, mười phần trăm những người giàu nhất này đã kiếm được nhiều hơn. Tại các quốc gia khác, chẳng hạn như Hà Lan và Ý, số lượng nhân viên làm việc bán thời gian hoặc người lao động tự do, tầng lớp lao động ít được bảo vệ và hưởng ít phúc lợi hơn đang ngày một tăng lên.

Covid-19 đã khiến những khoảng cách trong xã hội hiện lên rõ ràng hơn. Chính phủ Tây Ban Nha nhận ra rằng họ không có cơ chế hỗ trợ thu nhập cho phần lớn những người lao động tự do. Điều đó đã thúc đẩy các đảng phái theo đường lối xã hội chủ nghĩa cân nhắc luật bảo đảm thu nhập tối thiểu, được ban hành dưới dạng nghị định vào tuần trước. Theo đó, vào ngày 29 tháng 5, chính phủ do liên minh cánh tả, đứng đầu bởi Pedro Sánchez, đã phê chuẩn một điều luật có ý nghĩa lớn lao và lâu dài: hỗ trợ thu nhập tối thiểu cho những người rơi vào tình cảnh đặc biệt khó khăn. Bắt đầu từ ngày 1 tháng sáu này, chương trình mới sẽ chi trả tới 1.015 Euro mỗi tháng cho một hộ gia đình và 461.50 Euro cho những người độc thân là những người đang lâm vào bần cùng. (Chính phủ định nghĩa những người bần cùng là những người kiếm được ít hơn 40% thu nhập trung bình của mỗi người dân là 1.050 Euro mỗi tháng). Jose Luis Escrivá, Bộ trưởng an ninh xã hội và cũng đồng thời là người phác thảo nên chương trình này, cho rằng 850,000 hộ gia đình hoặc 2.3 triệu người sẽ đủ điều kiện hưởng trợ cập, chủ yếu phụ nữ và trẻ em.Tuy nhiên, tại Ý, số lượng lớn lao động phi chính thức có thể gặp khó khăn trong việc tiếp cận các chương trình hỗ trợ khẩn cấp của chính phủ.

Ngân hàng trung ương Ý cho biết hệ số của nước Gini của nước này có thể đã tăng từ 0.35 lên 0.37 trong quý đầu tiên năm 2020. Nguyên nhân phần lớn đến từ việc tạm đóng cửa các nhà máy, một vấn đề chắc chắn sẽ trở nên tồi tệ hơn trong quý hai khi việc tạm đóng cửa các nhà máy vẫn tiếp tục kéo dài. Trong số một phần năm những người có thu nhập cao nhất, chỉ có khoảng một nửa số nhân viên là gặp trở ngại lớn khi phải làm việc tại nhà; nhưng trong số một phần năm những người có thu nhập thấp nhất, tỉ lệ này lên tới gần 90% là. Bất bình đẳng xã hội có thể phụ thuộc vào khu vực địa lý. Ông Carlo Bastasin, nhà kinh tế học tại trường đại học Luiss ở thành phố Rome cho biết rằng tại miền nam nước Ý, số lượng ca tử vong được ghi nhận ở mức rất thấp là 19 người, nhưng vì nền kinh tế của khu vực này lại phụ thuộc nhiều vào du lịch nên nó bị ảnh hưởng nặng nề hơn.

Ba phần tư khoảng cách thu nhập bất bình đẳng của Châu Âu được đo ở cấp độ châu lục, là do sự khác biệt trong từng quốc gia. Chênh lệch thu nhập giữa vùng Sicily nghèo khó và vùng Milan giàu có còn lớn hơn chênh lệch giữa Milan và Paris. Nhưng điều đó có thể thay đổi. Cuộc suy thoái Covid-19 tạo tiền đề cho sự phân hóa thu nhập giữa các quốc gia có tiềm lực tài chính tốt để kiềm chế sự bất bình đẳng thu nhập và những quốc gia có ít năng lực hơn ở Trung và Đông Âu. Các gói hỗ trợ kinh tế- xã hội của chính phủ Đức Đức đã lên tới gần 10% GDP. Tại Ý và Tây Ban Nha, do bị hạn chế bởi nợ công, tỉ lệ này ít hơn nhiều. Hungary hầu như không tăng chi tiêu; Ba Lan chủ yếu hỗ trợ các công ty nhưng không trợ cấp cho công nhân hoặc người thất nghiệp.

Trong những năm gần đây, một số nhà kinh tế đã lập luận rằng các cuộc chiến tranh và đại dịch có thể làm giảm sự bất bình đẳng bằng cách giảm bớt sự giàu có của những người giàu và tạo ra cơ hội cho số đông còn lại. Trong một bài báo vào tháng trước, các nhà kinh tế từ IMF đã phát hiện ra rằng kết luận này không đúng trong trường hợp xảy ra dịch bệnh: những đại dịch với quy mô lớn của thế kỷ trước đã tạo ra sự bất bình đẳng. Anh Elsjan of Wipper không tin vào việc ngành nghề của mình có thể quay trở lại: “Khi tôi nói chuyện với những người trẻ hơn, tôi đã bảo họ hãy suy nghĩ về một cơ hội nghề nghiệp khác”