Hợp đồng hoán đổi là gì?

Hợp đồng hoán đổi (Swap contract hoặc Swaps) là một thỏa thuận giữa hai bên tham gia hợp đồng đồng ý trao đổi các khoản thanh toán định kỳ cho nhau, được xác định ngay tại thời điểm hai bên tham gia hợp đồng. 

Tính chất, đặc điểm

Hình dưới đây minh họa dòng tiền đối với 2 bên tham gia hợp đồng hoán đổi.

Như vậy, một số thông tin cơ bản của hợp đồng hoán đổi bao gồm:

• Kỳ hạn: là thời gian hợp đồng hoán đổi có hiệu lực.
• Tài sản cơ sở: thường là tiền, đây là số tiền mà hai bên trao đổi với nhau vào thời điểm bắt đầu hợp đồng và kết thúc hợp đồng (trong hình là U₁ và U₂)
• Dòng tiền thanh toán: được xác định dựa trên tài sản cơ sở và một quy tắc được xác định trước, có thể là lãi suất hoặc lợi nhuận từ một danh mục cổ phiếu (trong hình là các khoản tiền X_i, Y_i)
• Thời điểm thanh toán: là các thời điểm định kỳ 2 bên thanh toán tiền mặt cho nhau. 

Ví dụ

Hai bên A và B đồng ý tham gia một hợp đồng hoán đổi, trong đó tài sản cơ sở của cả hai bên đều là $100,000, kỳ hạn 3 năm. Vào cuối mỗi năm, bên A thanh toán cho bên B lãi suất cố định 5%, còn bên B thanh toán cho bên A lãi suất thả nổi bằng LIBOR 3 tháng + 2%.

Như vậy, vào thời điểm bắt đầu tham gia hợp đồng, A đưa cho B tài sản cơ sở là $100,000, còn B cũng đưa cho A $100,000. Như vậy, hai bên sẽ không phải trao đổi tài sản cơ sở, bởi chúng giống nhau.

Vào cuối năm thứ nhất, giả sử lãi suất LIBOR 3 tháng khi đó là 2%, khi đó A sẽ thanh toán cho B lãi suất 5%, tương đương với số tiền $100,000 × 5% = $5,000, còn B sẽ thanh toán cho A lãi suất 2% + 2% = 4%, tương đương với số tiền $100,000 × 4% = $4,000. Như vậy, bên A sẽ mất cho bên B $5,000 - $4,000 = $1,000, và trên thực tế cũng chỉ có bên A cần phải trả cho bên B $1,000.

Vào cuối năm thứ 2, giả sử lãi suất LIBOR 3 tháng khi đó là 3.5%, như vậy bên B sẽ phải thanh toán cho bên A một số tiền là $500 (tính toán tương tự như trên). 

Vào cuối năm thứ 3, giả sử lãi suất LIBOR 3 tháng khi đó là 5%, như vậy bên B sẽ phải thanh toán cho bên A một số tiền là $2,000 (tính toán tương tự như trên). Cùng với đó, hợp đồng đáo hạn, hai bên phải trả tiền gốc cho nhau, tuy nhiên trong trường hợp này số tiền gốc là bằng nhau, vì vậy hai bên không phát sinh thêm dòng tiền.

Ví dụ trên có thể được minh họa dựa trên hình dưới đây.

Hợp đồng hoán đổi chủ yếu được giao dịch theo hình thức OTC, chúng không được chuẩn hóa mà các điều khoản của hợp đồng chỉ được quyết định dựa trên 2 bên giao dịch. 

Phân loại

Dựa vào các thông tin cơ bản, hợp đồng hoán đổi được phân loại thành các loại chính:

Hợp đồng hoán đổi lãi suất (interest rate swaps): Hai bên thanh toán cho nhau các khoản lãi suất dựa trên cùng một số tiền cơ sở. Loại hợp đồng phổ biến nhất là hợp đồng hoán đổi lãi suất đơn giản (plain vanilla interest swaps), một bên thanh toán lãi suất cố định, và một bên thanh toán lãi suất thả nổi. Bên cạnh đó, cũng có thể 2 bên cùng thanh toán lãi suất thả nổi, khi đó hợp đồng này được gọi là hợp đồng hoán đổi cơ sở (basis swaps).

Hợp đồng hoán đổi tiền tệ (currency swaps): Hai bên thanh toán cho nhau các khoản lãi suất dựa trên tài sản cơ sở là hai số tiền tương đương nhau nhưng khác nhau về đơn vị tiền tệ. Lãi suất có thể là cố định hoặc thả nổi. Khác với ví dụ về hợp đồng hoán đổi lãi suất ở trên, vì tài sản cơ sở của mỗi bên được yết bằng 2 loại tiền tệ khác nhau, nên việc trao đổi tài sản cơ sở vào thời điểm ban đầu là cần thiết. Chi tiết bạn đọc hãy đọc tại bài viết này.

Hợp đồng hoán đổi cổ phiếu (equity swaps): Dòng tiền thanh toán đến từ loại swaps này là lợi nhuận của một cổ phiếu, chỉ số chứng khoán hoặc một danh mục chứng khoán, dựa trên một số tiền cơ sở. Dòng tiền mà bên còn lại thanh toán cũng có thể là lãi suất cũng dựa trên tài sản cơ sở đó, hoặc lợi nhuận của một danh mục cổ phiếu khác.