Ít nhất từ năm 1996 tới nay, Cục dự trữ Liên bang Mỹ đã sử sử dụng mục tiêu kiểm soát lạm phát 2% trong điều hành chính sách tiền tệ của mình và Fed cũng không phải NHTW lớn duy nhất sử dụng mục tiêu này, từ BOC cho tới BOJ hay ECB. NHTW Anh thậm chí coi trọng mục tiêu lạm phát 2% tới mức Thống đốc BOE sẽ phải viết thư gửi tới Bộ trưởng Tài chính nếu lạm phát biến động quá 1 điểm % so với mục tiêu. Thống đốc hiện tại, Andrew Bailey, đã phải làm điều này vào tháng 5, trong đó chỉ ra rằng sự yếu kém của các hoạt động kinh tế do đại dịch đã khiến mặt bằng giá cả sụt giảm trong giai đoạn 12 tháng cho tới tháng 2 năm nay. Vậy tại sao các NHTW này lại lựa chọn cụ thể con số 2%? Nguồn gốc của nó đến từ đâu?

Nguồn gốc của con số 2%?

Khi Don Brash nhậm chức Thống đốc NHTW New Zealand vào tháng 9/1988, quốc gia này đang dần phục hồi từ sự hậu quả từ sự tăng vọt của lạm phát khi chỉ trong 1 năm trước đó đã tăng vượt 15%. Tại thời điểm đó, các NHTW trên toàn thế giới cũng đang cố gắng để bình ổn mặt bằng giá cả, tuy nhiên mỗi cơ quan lại sử dụng chỉ báo khác nhau để đo lường sự hiệu quả của chính sách như tỷ giá hay tốc độ tăng trưởng cung tiền.

"Chính quyền đảng Lao động khi đó rất tập trung đối phó với vấn đề lạm phát", vị cựu Thống đốc nhớ lại. "Họ chỉ đạo NHTW kéo mặt bằng giá cả xuống và không cần biết thực hiện cụ thể ra sao". Bộ trưởng Tài chính New Zealand khi đó là David Caygill đã phát biểu trên truyền hình về một cách tiếp cận mới của chính phủ đối với chính sách tiền tệ, trong đó bao gồm sử dụng mục tiêu lạm phát - vốn đã được đề xuất vài năm trước nhưng chưa từng được áp dụng. Vào thời điểm nó, lạm phát đã hạ nhiệt xuống dưới mức 10% lần đầu tiên trong vài năm. Thống đốc Brash đã chất vấn lại vị Bộ trưởng Tài chính rằng liệu Chính phủ đã hài lòng với mức lạm phát hiện tại hay chưa? Câu trả lời của Caygill là không và bổ sung thêm rằng mức lạm phát lý tưởng theo ông sẽ nằm trong khoảng từ 0 đến 1%. RBNZ sau đó đã phải tìm ra đâu là ngưỡng hợp lý đối với lạm phát. Brash và đồng nghiệp tìm ra rằng các chi phí sinh hoạt thường gây ra sai lệch tăng lên khi tính toán lạm phát, do đó nếu giả sử số liệu lạm phát ở mức 1.7% thì mức thực tế chỉ ở quanh mức 1% hay 0.7%.

Brash và cộng sự ước tính mức sai lệch trong điều kiện nền kinh tế New Zealand là khoảng 0.75% và làm tròn lên 1%, do đó mức cận trên của lạm phát sẽ là 2%. Michael Reddell, một trong những đồng nghiệp của Brash tại RBNZ thú nhận rằng con số 2% không hoàn toàn được tính toán thuần dựa trên khoa học. Một khi mục tiêu lạm phát đã được đưa ra, ảnh hưởng của nó đã lan tỏa nhanh chóng bởi mọi người sử dụng con số 2% để phán ánh vào mọi hoạt động kinh tế. "Tôi dành rất nhiều thời gian để đi dọc đất nước", Brash nói. "Tôi cố gắng nói chuyện với nhiều người nhất có thể rằng mức 2% sẽ là mục tiêu lạm phát mới do đó hãy điều chỉnh những kế hoạch của mọi người theo nó bằng không những hậu quả về kinh tế xã hội sẽ là rất lớn lao".

Quá trình lan rộng ra toàn cầu

Sau khi được áp dụng bởi RBNZ, lạm phát mục tiêu đã trở nên cực kỳ thịnh hành trong giới các NHTW. Quốc gia tiếp theo áp dụng mục tiêu lạm phát 2% là Canada và danh sách sau đó ngày một dài hơn. Brash cho rằng đây là một minh chứng cho việc các ý tưởng có thể lan rộng nhanh chóng trong một nhóm nhỏ các nhà điều hành NHTW. "Chúng tôi đã nói chuyện về ý tưởng này trong những cuộc gặp tại Basel và nhiều nơi khác" Brash nói với một nụ cười.

Tuy vậy, mức 2% cũng có những giá trị hữu dụng của nó. Đầu tiên, các quốc gia như New Zealand hiểu rằng lạm phát cao không phải lúc nào cũng đi cùng với tăng trưởng, do đó các nhà làm luật sẽ muốn lạm phát ở mức thấp và ổn định. Cùng với đó, mức 2% nghe chừng cũng không quá thấp để gây ra những áp lực giảm lên mặt bằng lãi suất. Các nhà điều hành cần duy trì lãi suất ở mức vừa phải sao cho vẫn còn dư địa để cắt giảm trong trường hợp một cuộc suy thoái xuất hiện.

Năm 1992, BOE bắt đầu hướng đến mục tiêu lạm phát ở mức 1-4%. 5 năm sau đó, Anh áp dụng chính sách tương tự New Zealand khi chính phủ sẽ công bố mức lạm phát mong muốn và NHTW sẽ phải đáp ứng mục tiêu này. Tới năm 2003, lạm phát mục tiêu đã được điều chỉnh giảm từ mức 2.5% xuống còn 2% khi Mervyn King nhậm chức Thống đốc BOE.

Các nhà kinh tế tại Mỹ bắt đầu thảo luận về việc công khai mức lạm phát mục tiêu vào giữa những năm 1990. Mặc dù trên thực tế họ đã ngầm sử dụng mục tiêu 2%, một số thành viên Fed, bao gồm cả Chủ tịch Janet Yellen vẫn tỏ ra thận trọng với mức mục tiêu này. Tuy vậy, với việc ý tưởng trên trở nên ngày một rộng rãi trên toàn cầu, Fed bắt đầu có những thảo luận nghiêm túc về vấn đề này. Ban đầu, phần lớn thành viên Fed nghiêng về mức mục tiêu 1.5%, tuy nhiên sau cuộc khủng hoảng kinh tế 2008 quan điểm chung đã dịch chuyển lên mức 2% nhằm tạo dư địa tăng trưởng cho nền kinh tế cũng như khả năng cắt giảm lãi suất trong tương lai.

2% có phải mục tiêu hợp lý?

Ý tưởng về mục tiêu lạm phát 2% đã bám rễ sâu vào các nền kinh tế trên. Rất nhiều nhà kinh tế, bao gồm cựu Thống đốc BOE King, lo ngại rằng các NHTW tập trung quá nhiều vào lạm phát và lơ là với các biến số khác như việc làm hay tăng trưởng. Vào năm ngoái, Fed đã công bố dịch chuyển chính sách theo hướng linh hoạt hơn thông qua mục tiêu lạm phát trung bình. NHTW Nhật Bản hiện cũng đang chịu áp lực đưa ra sự thay đổi tương tự.

Một số chuyên gia kêu gọi sử dụng mức mục tiêu cao hơn, đặc biệt từ bài học của cuộc khủng hoảng 2008. Trong một nghiên cứu vào năm 2010, kinh tế trưởng IMF Olivier Blanchard suy nghĩ rằng liệu mục tiêu lạm phát 4% có thể mang tới nhiều dư địa hơn cho các NHTW để cắt giảm lãi suất và hỗ trợ tăng trưởng. Alan Blinder, cựu phó Chủ tịch Fed, nhấn mạnh trong bài phát biểu hồi năm 2018 rằng vào thời điểm những năm 1990 không ai có thể dự báo về một giai đoạn với lãi suất thấp và chìm sâu trong suy thoái hiện tại. "Và nếu biết trước, liệu mức mục tiêu có được thống nhất ở mức 2% hay không? Câu trả lời có thể là không" Blinder nhận định.

Tuy nhiên, để thay đổi mức mục tiêu lạm phát sau từng ấy năm không phải là một điều đơn giản, ông Brash nhận định. "Nếu bạn nâng mục tiêu từ 2% lên 4%, khi đó mọi người sẽ bắt đầu thắc mắc về việc khi nào bạn sẽ tiếp tục thay đổi mục tiêu trong tương lai". Trong một cuộc khảo sát đối với các NHTW vào năm 2017, ông Blinder nhận thấy rằng có rất ít người sẵn lòng nâng mục tiêu lạm phát hiện tại. Dù tốt hay xấu, mục tiêu lạm phát 2% - khởi nguồn từ một câu phát biểu trên truyền hình - đã bám rễ sâu vào thế giới kinh tế học vĩ mô ngày nay và sẽ còn rất khó khăn để thay đổi điều này.