Vladimir Lenin tin rằng một nhóm nhỏ những người tiên phong trong các lĩnh vực khác nhau có thể, thông qua sức mạnh của sự quyết tâm, vận dụng các lực lượng lịch sử, để biến đổi phương thức hoạt động của chủ nghĩa tư bản trên toàn cầu. Và niềm tin này đã được thực tế chứng minh là hoàn toàn chính xác. Tuy nhiên, những cá nhân làm nên cuộc cách mạng này lại không phải là những người Bolshevik râu rậm, mà là một số các nhà đầu tư, chủ yếu đến từ Thung lũng Silicon, đang điều hành dưới 2% tài sản định chế trên thế giới. Trong 5 thập kỷ qua, nguồn vốn đầu tư mạo hiểm đã tài trợ cho những ý tưởng đột phá, giúp chuyển đổi các hoạt động kinh doanh và nền kinh tế toàn cầu. Bảy trong số mười công ty lớn nhất thế giới được hỗ trợ bởi nguồn vốn đầu tư mạo hiểm. Cũng chính nguồn tiền này đã và đang tài trợ cho các công ty liên quan đến việc tìm kiếm dữ liệu, Iphones, xe điện và vắc xin theo công nghệ mRNA (công nghệ đang được áp dụng tạo ra vắc xin Covid 19)

Giờ đây, nguồn lực đáng mơ ước này của chủ nghĩa tư bản đang ngày càng dồi dào và có sự chuyển biến đáng kể, khi một lượng tiền mặt lớn chưa từng có, trị giá khoảng 450 tỷ đô la được bổ sung vào nguồn vốn đầu tư mạo hiểm. Sự gia tăng đột biến này mang đến những rủi ro đáng quan ngại, từ việc những nhà sáng lập công ty trở nên tự cao và sẵn sàng đốt tiền trong các dự án, cho đến những khoản tiền lương hưu bị phung phí vào các công ty khởi nghiệp được định giá quá cao. Tuy nhiên, trong dài hạn, đây lại được xem như một tín hiệu tốt, hứa hẹn đưa các hoạt động về đầu tư mạo hiểm trở nên phổ biến trên toàn cầu, lan tỏa nguồn vốn đầu tư tới nhiều ngành và làm cho lĩnh vực đầu tư mạo hiểm dễ tiếp cận hơn với các nhà đầu tư thông thường. Sự gia tăng nhanh chóng của nguồn vốn được dùng để theo đuổi các ý tưởng táo bạo, sẽ kích thích cạnh tranh, thúc đẩy cải tiến, cả về mặt lượng và chất, dẫn đến một hình thái mới năng động hơn của chủ nghĩa tư bản.

Lĩnh vực về đầu tư mạo hiểm bắt đầu từ những năm 1960 và là một “cơn gió lạ” trong thế giới tài chính. Trái ngược với những bộ vest, sự sành điệu và biệt thự kiểu Hamptons của Phố Wall, nó thích những tấm vải lông cừu, sự đam mê mãnh liệt và các tòa biệt thự kiểu California hơn. Khi nền tài chính chính thống đã phát triển lớn mạnh, bao gồm nhiều yếu tố định lượng hơn và cũng “bận tâm” hơn đến việc cắt giảm dòng tiền của các công ty và các loại tài sản đã ở giai đoạn trưởng thành, đầu tư mạo hiểm vẫn là một ngành “tiểu thủ công nghiệp” đi ngược với những điều thông thường. Các nhà đầu tư mạo hiểm tìm kiếm và cấp vốn cho các doanh nhân còn quá non nớt hoặc quá “dị biệt” để có thể ngồi trong cùng một căn phòng với những nhân viên ngân hàng cứng nhắc và buồn tẻ. Các ý tưởng quá tiểu thuyết để những người học MBA có thể tái hiện trong các mô hình tài chính, cũng là mục tiêu ưa thích của các nhà đầu tư mạo hiểm.

Hoạt động đầu tư mạo hiểm đã cho thấy những kết quả thật đáng kinh ngạc. Mặc dù số tiền đầu tư trong nhiều thập kỷ qua là khá khiêm tốn, các quỹ đầu tư mạo hiểm của Mỹ đã “ươm mầm” cho nhiều công ty mà giá trị của chúng ở thời điểm hiện tại tương đương ít nhất 18 nghìn tỷ đô la trên tổng thị trường đại chúng. Kỷ lục này phản ánh sự phát triển chóng mặt của các nền tảng công nghệ lớn, ví dụ như Google. Gần đây, các startup kỳ lân được hậu thuẫn bởi nguồn vốn đầu tư mạo hiểm, đã thu hút được sự chú ý của cộng đồng trong hàng tá những công ty được niêm yết trên sàn, từ các nhà đầu cơ (với trường hợp của Rivian) cho đến những người giao dịch hàng ngày (đối với công ty Slack). Trong thập kỷ huy hoàng vừa qua, một chỉ số của các quỹ đầu tư mạo hiểm tại Mỹ đã đạt mức lợi nhuận gộp hàng năm là 17%. Thậm chí, một số quỹ đầu tư mạo hiểm còn cho kết quả ấn tượng hơn.

(Startup kỳ lân: là cách gọi đặc biệt của công ty khởi nghiệp tư nhân trị giá hơn 1 tỷ đô la)

Thành công này đang lan tỏa rộng hơn tới toàn bộ ngành tài chính nói chung. Khi các công ty hậu thuẫn bởi nguồn vốn đầu tư mạo hiểm được niêm yết trên sàn chứng khoán, lợi nhuận thu được từ việc thoái vốn của hoạt động đầu tư mạo hiểm, sẽ lại được phân bổ vào các quỹ mới. Trong khi đó, với lãi suất vẫn ở mức thấp, kế hoạch với các khoản tiền hưu trí, các phương tiện tài chính của chính phủ và các công ty đang cho thấy sự ghen tị với các khoản đầu tư mạo hiểm kể trên. Do đó, các chủ thể này đang tranh giành để phân bổ nhiều tiền mặt hơn cho các quỹ chuyên dụng hoặc thành lập riêng một quỹ đầu tư mạo hiểm của riêng họ. Hiện tại, gần 600 tỷ đô la đã được phân bổ vào các thỏa thuận khác nhau - gấp mười lần thời điểm của 10 năm trước.

Dòng tiền càng đổ dồn vào hoạt động đầu tư mạo hiểm, lĩnh vực này càng thâm nhập sâu và rộng hơn vào nền kinh tế. Nếu trước đây các hoạt động đầu tư mạo hiểm chủ yếu xuất hiện ở Mỹ thì giờ đây nó đã trở thành câu chuyện của toàn cầu, với khoảng 51% các thương vụ (tính theo tổng giá trị đầu tư) trong năm 2021 đã được thực hiện tại các quốc gia bên ngoài nước Mỹ. Hoạt động đầu tư mạo hiểm ở Trung Quốc gần đây lại chứng kiến một sự giảm sút rõ rệt, do ảnh hưởng từ chính sách siết chặt đối với các công ty công nghệ của Chủ tịch Tập. Tuy nhiên, lĩnh vực này lại đang bùng nổ mạnh mẽ ở phần còn lại của châu Á. Đối với các quốc gia thuộc Châu Âu, sau nhiều thập kỷ say sưa chím trong giấc ngủ, những ý tưởng đột phá và các sản phẩm mới lại dần được công bố, hiện tại, theo thống kê có tới 65 thành phố ở Châu Âu đang sở hữu các startup kỳ lân.

Trước đây, sự bùng nổ của hoạt động đầu tư mạo hiểm chủ yếu tập trung vào một nhóm nhỏ các công ty công nghệ tiêu dùng, ví dụ như Airbnb và Deliveroo. Giờ đây, các lĩnh vực ít bị gián đoạn lại đang thu hút được dòng tiền đầu tư nhiều hơn. So với 2019, lượng tiền đầu tư vào các lĩnh vực: năng lượng sạch, không gian và công nghệ sinh học đã tăng gấp đôi trong năm nay. Rõ ràng, có thể thấy, hoạt động của lĩnh vực đầu tư mạo hiểm đang dần được mở rộng và đa dạng hơn. Nếu trước đây, một vài quỹ đầu tư mạo hiểm có các quyền lực đặc biệt, thì hiện tại, các tổ chức tài chính chính thống cũng đã tham gia vào lĩnh vực này và xây dựng nên các loại sản phẩm tài chính cho phép các nhà đầu tư bình thường cũng có cơ hội để tiếp xúc với hoạt động đầu tư mạo hiểm này ở mức chi phí thấp hơn. Sự cạnh tranh gia tăng đang thúc đẩy các đơn vị trong lĩnh vực đầu tư mạo hiểm, tiến hành thử nghiệm các chiến lược mới, bao gồm cả việc theo dõi sát sự nghiệp của những người có các ý tưởng sáng tạo và đột phá.

Rõ ràng, luôn có những nguy hiểm nhất định đang rình rập. Thứ nhất, tiền bạc có thể làm tha hóa con người. Việc định giá của công ty tăng vọt ngoài sức tưởng tượng và một nguồn vốn đầu tư dồi dào có thể khiến chính các công ty khởi nghiệp và các đơn vị hậu thuẫn về kinh tế trở nên “buông thả”. Trong số 100 công ty hàng đầu được niêm yết vào năm 2021, 54 công ty đang chìm trong sắc đỏ, với khoảng lỗ lũy kế lên tới 71 tỷ đô la Mỹ. Và tất nhiên, việc quản trị sẽ trở nên vô cùng khó khăn. Quỹ Vision Fund của SoftBank với số vốn khoảng 100 tỷ đô la Mỹ, vốn là đơn vị đi tiên phong trong việc viết những tấm séc với giá trị không tưởng cho các công ty khởi nghiệp và nỗ lực thúc đẩy để những công ty này đi nhanh hơn những đối thủ khác trong ngành, đang bị bủa vậy bởi những khó khăn liên quan đến xung đột lợi ích. Những người sáng lập bị tha hóa và đi lệch hướng. Adam Neumann của WeWork là một ví dụ điển hình với những bê bối về cuộc sống đời tư cũng như việc chìm đắm trong cơn say của bia rượu.

Một rủi ro khác đó là, cũng giống như bất kỳ loại tài sản nào, lợi nhuận sẽ bị bào mòn đi khi càng có nhiều tiền được đầu tư vào. Các quỹ đầu tư chuyên nghiệp cũng nhận thấy rằng, đối với việc phải giải quyết những tai tiếng và hỗ trợ đơn vị khởi nghiệp trong giai đoạn khó khăn, thì lợi nhuận trong dài hạn thấp hơn so với mức họ kỳ vọng.

Tuy nhiên, những thứ nhàm chán đối với các nhà đầu tư vẫn có thể mang đến những giá trị tích cực cho nền kinh tế. Sự gia tăng thêm về nguồn vốn dành cho các công ty còn non trẻ thì vẫn tốt hơn là việc đổ vào những căn biệt thự cồng kềnh, hay tràn vào thị trường trái phiếu. Một sự sụp đổ của các khoản đầu tư mạo hiểm do việc tăng lãi suất sẽ không gây mất cân bằng đối với hệ thống tài chính, bởi vì các công ty khởi nghiệp thường có các khoản nợ thấp. Ngay cả khi các công ty nhận được nguồn vốn đầu tư mạo hiểm, đang thực hiện kế hoạch đốt tiền một cách liều lĩnh, thì phần lớn số tiền đó sẽ chuyển đến tay người tiêu dùng: những chuyến xe được trợ giá và những bữa ăn được giao tới tận nhà là những ví dụ điển hình mà chúng ta có thể dễ dàng liên tưởng. Chí ít thì, sự phát triển bùng nổ sẽ tăng cường cạnh tranh. Lượng vốn đầu tư mạo hiểm trong năm nay được dự đoán sẽ lớn hơn cả tổng chi tiêu vốn và các khoản chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển của năm công ty công nghệ lớn nhất thế giới cộng lại. Đồng thời, hoạt động đầu tư mạo hiểm cũng đang không được khuyến khích đối với việc mua lại và sát nhật với các đối thủ cạnh tranh tiềm năng do các quy tắc chống độc quyền được thiết lập ngày càng chặt chẽ hơn.

Đột phá và cải tiến vẫn là những phần thưởng cuối cùng được nhắm đến. Chính phủ các quốc gia vẫn thường tài trợ cho những đột phá xuất sắc trong lĩnh vực của khoa học cơ bản. Tuy nhiên, “nguồn cung” của những ý tưởng đến từ những doanh nhân tài năng trên toàn cầu chẳng bao giờ cố định và nhiều điều tuyệt vời vẫn chưa được khám phá hết. Trong quá khứ, sự bùng nổ của đầu tư mạo hiểm đã khiến ​​các nhà đầu tư có góc nhìn khác đối với việc chấp nhận rủi ro và mở rộng việc đầu tư sang các lĩnh vực khó khăn và thử thách hơn. Khi đầu tư mạo hiểm lan rộng khắp thế giới, các doanh nhân bên ngoài nước Mỹ sẽ có cơ hội được tham gia nhiều hơn. Rào cản trong việc tạo ra các mô hình kinh doanh mới cũng dần giảm xuống, nhờ vào các phát minh đột phá như điện toán đám mây giá rẻ và các phương thức cho phép làm việc từ xa. Đầu tư mạo hiểm nhằm mục đích đưa những ý tưởng tốt trở nên tốt hơn chỉ có thể được áp dụng trong chính lĩnh vực này.