Căng thẳng giữa Trung Quốc và Đài Loan đã có dấu hiệu nóng lên kể từ khi Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi đến thăm Đài Loan vào tháng 8 vừa qua. Trên lĩnh vực tài chính, có vẻ các quan chức tại Bắc Kinh cũng đang chuẩn bị sẵn sàng cho một cuộc đối đầu trong tương lai. Họ đã thất thần khi chứng kiến Mỹ và các đồng minh áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với các ngân hàng của Nga và loại 7 ngân hàng trong số đó ra khỏi hệ thống SWIFT. Một cuộc xâm lược của Trung Quốc vào Đài Loan có thể dẫn đến các biện pháp tương tự: Đóng băng hoạt động ngân hàng của Trung Quốc ở nước ngoài. Khá khó để dự đoán người chiến thắng nếu cuộc chiến quân sự nổ ra tại Đài Loan, tuy nhiên nếu đó là một cuộc chiến tài chính thì nước Mỹ rõ ràng đang chiếm thế thượng phong.
Trung Quốc hiện đang quá phụ thuộc vào đồng đô la. Nó không chỉ khiến Trung Quốc dễ bị tổn thất trước các lệnh trừng phạt mà còn làm quốc gia này phải đối mặt với những diễn biến thất thường về kinh tế vĩ mô tại nước Mỹ. Trung Quốc - nhà xuất khẩu và chủ nợ lớn nhất thế giới, nay lại phụ thuộc quá nhiều vào đồng tiền của Mỹ - nhà nhập khẩu, người đi vay lớn nhất thế giới. Trong hơn một thập kỷ, Trung Quốc đã cố gắng thúc đẩy sức ảnh hưởng của đồng nhân dân tệ. Tuy nhiên, quá trình này phần nào bị cản trở bởi những quy định giới hạn hoạt động lưu chuyển tiền từ chính quốc gia này. Các giới hạn của Trung Quốc với đồng tiền của họ nhằm ngăn chặn đầu cơ khiến thế giới khó chấp nhận đồng nhân dân tệ.

Vì vậy, chỉ có một số ít nhà ngân hàng nghĩ rằng đồng nhân dân tệ sẽ sớm thay thế đồng đô la và trở thành đơn vị tiền tệ thế giới. Đây chỉ là một trong các mục tiêu trong tham vọng của Bắc Kinh. Giới cầm quyền tại đây mong muốn xây dựng một hệ thống thanh toán dễ sử dụng hơn cho các đối tác thương mại và khó bị tác động bởi Mỹ. Hệ thống này được kỳ vọng sẽ giúp tăng cường sức ảnh hưởng của đồng Nhân dân Tệ ở nước ngoài mà không vi phạm các quy định về kiểm soát vốn đầu tư ở trong nước.
Điều này có thể được thúc đẩy nhờ công nghệ. Kể từ tháng 5 năm 2020, Trung Quốc đã thử nghiệm phiên bản kỹ thuật số của đồng Nhân dân tệ, hiện được gọi là e-cny. Cư dân của 23 khu vực thí điểm trên 15 tỉnh có thể tải “ví điện tử” về điện thoại của mình. Ví được cung cấp bởi ngân hàng của họ hoặc các nền tảng thanh toán phổ biến, như Alipay. E-cny được ngân hàng trung ương đảm bảo. Theo Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBoC), khoảng 260 triệu cá nhân và 4,5 triệu cửa hàng hiện đã có thể xử lý nhân dân tệ kỹ thuật số. Nhờ các chương trình khuyến mãi và phân phối, đồng tiền kỹ thuật số đã được sử dụng trong hơn 260 triệu giao dịch trị giá khoảng 83 tỷ nhân dân tệ (12 tỷ đô la) kể từ khi được giới thiệu cho đến cuối tháng 5, với quy mô giao dịch trung bình khoảng 300 Nhân dân tệ.
Trung Quốc khẳng định e-cny trước mắt là để sử dụng trong nước. Các quan chức đã hơi lo ngại bởi sự giới thiệu của các đối thủ khác như Libra và Diem, các loại tiền kỹ thuật số do Facebook đề xuất. Họ cũng muốn nhận được sự hậu thuẫn an toàn từ các nền tảng thanh toán tư nhân hàng đầu trong nước như Alipay và WeChat Pay. Vì lý do này, e-cny đã được thiết kế để sử dụng cả trong lĩnh vực bán lẻ. Nó có thể được nắm giữ bởi các cá nhân và các công ty phi tài chính, thay vì chỉ các ngân hàng.
Tuy nhiên, một số học giả Trung Quốc đưa ra những tham vọng lớn hơn. Sun Lijian của Đại học Fudan đã lập luận rằng đồng Nhân dân tệ kỹ thuật số có thể giúp phá vỡ vị thế độc quyền của đồng đô la và có thể được sử dụng để tài trợ cho các dự án liên quan đến Sáng kiến Vành đai Kinh tế Con đường Tơ lụa, chương trình xây dựng cơ sở hạ tầng ở nước ngoài của Trung Quốc. Một số người tin tưởng nhất vào tiềm năng của e-cny giữ sự thận trọng với giới quan sát ở Mỹ. Một cuốn sách gần đây được xuất bản bởi Viện nghiên cứu Hoover, lập luận rằng đồng tiền điện tử có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc quốc tế hóa đồng nhân dân tệ và "chuyển đổi bối cảnh địa kinh tế". Đặc biệt, cuốn sách lưu ý: "có khả năng các quốc gia đang tìm cách lách các lệnh trừng phạt của Mỹ sẽ khám phá việc sử dụng e-cny như một kênh thay thế cho các giao dịch xuyên biên giới."

Đồng e-cny có thể giúp quốc tế hóa đồng Nhân dân tệ theo một số cách. Nó có thể giúp người nước ngoài thanh toán xuyên biên giới dễ dàng hơn và rẻ hơn, Mỹ cũng khó chặn các giao dịch đó vì mục đích địa chính trị hơn. Điều đó sẽ làm tăng sức hấp dẫn của đồng Nhân dân tệ, ngay cả khi các biện pháp kiểm soát vốn của Trung Quốc vẫn được duy trì. Đồng Nhân dân tệ kỹ thuật số cũng có thể thay đổi cách thức hoạt động của các biện pháp kiểm soát đó, bằng cách lập trình chúng thành tiền tệ.
Ở Trung Quốc, thanh toán e-cny hiện đang nhanh chóng và miễn phí. (Theo Caixin, trong tương lai, ngân hàng trung ương có thể tính phí đối với các nhà khai thác ví và các dịch vụ được liên kết, nếu không phải người dùng cuối cùng). Một số người tin rằng các nhà quản lý Trung Quốc sẽ thiết lập một khu vực tài chính đặc biệt, nơi người dùng ở nước ngoài có thể đăng ký ví. Tại đây, các ngân hàng và các công ty dịch vụ tài chính khác sẽ được mời KYC (Know Your Customer) để xác định và xác minh danh tính. Người dùng nước ngoài cuối cùng có thể được phép thực hiện điều này từ xa thông qua các ngân hàng Trung Quốc tại quốc gia của họ.
Khi một người nước ngoài đã đủ điều kiện sử dụng ví, các giao dịch e-cny với những người sở hữu ví khác sẽ diễn ra nhanh chóng với chi phí thấp, ngay cả khi chúng bị ngăn cách bởi biên giới địa lý. Trong giai đoạn đầu, hầu hết các giao dịch sẽ là với các công ty hoặc khách hàng Trung Quốc. Nhưng một khi số lượng chủ sở hữu ví nước ngoài đạt đủ lớn, một số khoản thanh toán có thể thực hiện giữa những người nước ngoài với nhau. Những thử nghiệm của Trung Quốc với e-cny đã thúc đẩy nhiều chính phủ khác xem xét các loại tiền kỹ thuật số của riêng họ và cách chúng có thể được trao đổi với nhau.
Giao dịch chéo giữa các cặp tiền dường như còn xa vời hơn. Lấy ví dụ, mBridge, một chương trình do Cơ quan Tiền tệ Hồng Kông (HKMA) thiết lập có sự tham gia của PBoC, các ngân hàng trung ương Thái Lan, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và Ngân hàng Thanh toán Quốc tế, một nhóm các ngân hàng trung ương ở Thụy Sĩ. Mục đích ban đầu là cho phép các giao dịch tiền kỹ thuật số ở Khu vực Vịnh lớn - một khu vực rộng lớn ở miền nam Trung Quốc, nơi ba loại tiền tệ (Nhân dân tệ, đô la HongKong và Pataca Ma Cao) đang được sử dụng. Sự tham gia của các ngân hàng trung ương khác cho thấy tham vọng dài hạn của mBridge lớn hơn nhiều.
Các nền tảng tương tự như trên có thể giúp giải quyết các giảm thiểu một phần nhỏ chi phí thanh toán quốc tế. Chi phí gửi một khoản tiền trị giá $500 qua ngân hàng từ Nam Phi đến Trung Quốc hiện trung bình trên 14%, tương đương $70. Các công nghệ cơ bản của tiền tệ kỹ thuật số đã được phát minh để cắt giảm phí giao dịch, năng lượng và chi phí lưu trữ ở các hệ thống cũ. Việc loại bỏ thanh toán bù trừ tập trung và tạo ra sự cạnh tranh giữa các nền tảng khác nhau cũng có thể giúp giảm chi phí. Đối với Trung Quốc đây là dự án mang tính chiến lược chứ không phải vì mục đích thương mại. Do đó họ chắc chắn sẽ tìm cách cắt giảm chi phí giao dịch một cách tối đa.

Các hệ thống như trên cũng ít bị ảnh hưởng bởi các lệnh trừng phạt hơn. Phản ứng của Mỹ đối với cuộc chiến của Nga ở Ukraine cho thấy các cường quốc phương Tây có thể làm suy yếu các ngân hàng nước ngoài một cách dễ dàng. Mỹ cũng có thể cấm các tổ chức tài chính của mình giao dịch với một quốc gia đang bị trừng phạt, khiến các ngân hàng của quốc gia đó không thể thanh toán các khoản thanh toán bằng đồng đô la ở nước ngoài. Các khoản thanh toán bằng đồng nhân dân tệ kỹ thuật số sẽ không sử dụng đồng USD, nhanh chóng và dễ dàng.
Đồng tiền điện tử có thể củng cố vị thế bằng của mình thông qua việc làm vũ khí tài chính của Mỹ trở nên kém tiện lợi và chính xác hơn. Nhưng không thể thay thế hoàn toàn. Ngay cả khi Mỹ không thể trực tiếp ngăn chặn một giao dịch tiền điện tử thì họ vẫn có thể từ chối quyền truy cập vào hệ thống thanh toán của mình đối với bất kỳ tổ chức nào sử dụng tiền điện tử (tức là phục vụ một quốc gia nằm trong danh sách đen). Tuy nhiên Mỹ không thể giám sát hoạt động của e-cny chặt chẽ như giám sát các khoản thanh toán bằng đô la, do đó một số giao dịch vẫn có thể được thông qua. Tuy nhiên, nếu đồng tiền điện tử này trở thành mối đe dọa quá lớn, về lý thuyết, Mỹ có thể cấm sử dụng e-cny đối với bất kỳ tổ chức nào muốn duy trì quyền truy cập vào hệ thống thanh toán bù trừ của Mỹ. Điều này sẽ buộc thế giới phải lựa chọn giữa đồng đô la và đồng nhân dân tệ kỹ thuật số.

Kiểm soát vốn từ xa
Chi phí giao dịch thấp hơn và ít bị tổn thương hơn trước các lệnh trừng phạt có thể làm cho đồng tiền điện tử trở nên hấp dẫn hơn đối với người nước ngoài. Các đặc điểm khác của đồng Nhân dân tệ kỹ thuật số cũng làm giảm căng thẳng hơn khi sử dụng đồng Nhân dân tệ ở nước ngoài. Các quan chức Trung Quốc ít lo lắng hơn về việc đồng CNY được chuyển ra nước ngoài so với việc dòng vốn bị quy đổi từ CNY sang đồng tiền khác. Họ khá thoải mái về việc cư dân và công ty Trung Quốc tích lũy đồng các tài sản bằng Nhân dân tệ. Tuy nhiên họ lo lắng về nguy cơ đầu cơ đối với đồng nội tệ. Tại Trung Quốc, các cơ quan quản lý có thể giới hạn số lượng nhân dân tệ mà người dân được phép bán để lấy ngoại tệ. Họ cũng có thể hỏi người dân về lý do tại sao họ muốn đô la. Các cơ quan quản lý không có quyền kiểm soát như nhau đối với người không cư trú, đặc biệt nếu người không cư trú giữ nhân dân tệ tại các ngân hàng nước ngoài.

Hệ thống thanh toán quốc tế của Trung Quốc vẫn đang chậm chạp trong việc chấp nhận các ngân hàng nước ngoài. Trong hệ thống này, các khoản thanh toán bằng nhân dân tệ có thể rời khỏi Trung Quốc nhưng vẫn được kiểm soát bởi phần lớn các tổ chức trung gian tài chính của Trung Quốc. Chương trình “Wealth Connect”, được giới thiệu vào năm ngoái, tạo ra một hệ thống khép kín khác. Nó cho phép các cá nhân giàu có ở Trung Quốc mua các sản phẩm đầu tư ở Hồng Kông, do đó được tiếp cận với các tài sản bằng ngoại tệ. Nhưng khi họ rút tiền từ những khoản đầu tư đó, họ có thể chỉ làm như vậy bằng đồng Nhân dân tệ. Điều này ngăn cản mọi người chuyển ồ ạt nhân dân tệ ra khỏi Trung Quốc.
E-cny có thể được sử dụng một cách tương tự. Các giao dịch bằng e-cny diễn ra trên bảng cân đối của ngân hàng trung ương Trung Quốc. Điều đó giúp các cơ quan chức năng dễ dàng hơn trong việc giám sát việc sử dụng tiền tệ của Trung Quốc ngay cả những người không cư trú. Vì e-cny chỉ có thể chuyển giữa các ví điện tử được phê duyệt, các cơ quan chức năng của Trung Quốc cũng có thể loại bỏ những trường hợp đầu cơ tiềm tàng trong quá trình phê duyệt. Ví kỹ thuật số có khả năng mã hóa một số đặc điểm của người dùng, chẳng hạn như quốc gia cư trú của họ và ngành họ làm việc. Những loại chi tiết này có thể được sử dụng để cấp hoặc từ chối mọi người và doanh nghiệp truy cập vào các khoản thanh toán bằng đồng Nhân dân tệ hoặc giới hạn khoản thanh toán của họ ở mức nhất định. Khi đó, Trung Quốc có thể tự tin rằng bất kỳ đồng Nhân dân tệ kỹ thuật số nào lưu hành bên ngoài biên giới của họ sẽ không rơi vào tay kẻ xấu vì những lý do sai trái.

Tiền tệ kỹ thuật số của Trung Quốc cũng "có thể lập trình được". E-cny có thể được thiết lập sử dụng với một số điều kiện ví dụ như khung thời gian chi tiêu. Về lý thuyết, bất kỳ điều kiện nào cũng có thể được lập trình thành tiền tệ kỹ thuật số, Michael Sung của FreeFlow Finance, một công ty thanh toán xuyên biên giới, cho biết. Ví dụ, các cơ quan quản lý có thể đặt ra các giới hạn về số lượng ngoại tệ có thể được bán. Điều đó sẽ giúp họ quản lý đồng tiền của mình, ngay cả khi đồng nhân dân tệ được người nước ngoài nắm giữ ngoài phạm vi quy định thông thường.

Ví dụ, hãy tưởng tượng ví điện tử được cấp cho một số nhà kinh doanh ngũ cốc ở Châu Phi, và một số bên liên quan như nông dân, nhà cung cấp thuốc trừ sâu và các công ty logistic. Tiền cho các công ty này vay có thể được lập trình để trao đổi chỉ với các công ty được chấp thuận trong chuỗi cung ứng này. PBoC cũng có thể giám sát chặt chẽ các luồng thanh toán. Việc đổi tiền điện tử sang các loại tiền tệ khác có thể dễ dàng bị chặn với các ngân hàng không được chấp thuận.