Trong Dự thảo Ngân sách dự kiến công bố vào ngày 30 tháng 10, Rachel Reeves, Bộ trưởng Tài chính, đối mặt với bốn nhiệm vụ then chốt. Thứ nhất và quan trọng nhất, bà cần truyền tải hy vọng cho đảng cầm quyền và toàn quốc về triển vọng kinh tế khả quan hơn trong tương lai. Thứ hai, bà phải đưa ra kế hoạch cải thiện chất lượng dịch vụ công. Thứ ba, bà cần đạt được mục tiêu trên trong khuôn khổ các ràng buộc hiện tại - không chỉ từ các cam kết của Đảng Lao động, mà còn từ những điểm yếu cố hữu của nền kinh tế Anh. Cuối cùng và quan trọng nhất, bà phải đề xuất một chiến lược tăng trưởng đáng tin cậy. Không có yếu tố này, mọi nỗ lực khác sẽ khó mà thành công.

Báo cáo Ngân sách Xanh 2024 của Viện Nghiên cứu Tài chính (IFS), như thường lệ, đã phân tích sâu sắc các vấn đề trên. Đáng chú ý là chương về kinh tế do Benjamin Nabarro từ Citi biên soạn. Báo cáo chỉ ra rằng "hoạt động kinh tế của Vương quốc Anh thấp hơn 36% so với kịch bản nếu duy trì được đà tăng trưởng giai đoạn 1997 - 2008". Các nền kinh tế tương đồng cũng gặp khó khăn, nhưng không đến mức này: khu vực Eurozone chỉ thấp hơn 31% so với tiềm năng, bất chấp cuộc khủng hoảng tài chính nội khối; còn tại Mỹ, con số này là 24%. Nghiêm trọng hơn, GDP của Anh hiện đang thấp hơn đáng kể so với quỹ đạo vốn đã kém khả quan trong giai đoạn 2014 - 2019. Đáng lo ngại nhất là tăng trưởng GDP tiềm năng bình quân đầu người trong 10 năm gần đây chạm mức 0%, mức thấp nhất trong một thế kỷ rưỡi, nếu không tính đến tác động ngắn hạn của Thế chiến I và đại dịch cúm Tây Ban Nha.

Tăng trưởng sản lượng bình quân đầu người đang ở mức thấp chưa từng thấy

Dù vậy, vẫn có triển vọng cải thiện trong ngắn và trung hạn, với điều kiện không xảy ra thêm các cú sốc tiêu cực lớn nào nữa. Cụ thể, lạm phát đang dần được kiểm soát và chính sách tiền tệ có khả năng sẽ được nới lỏng. Tuy nhiên, về dài hạn, khả năng chi tiêu của chính phủ phụ thuộc rất lớn vào xu hướng tăng trưởng bền vững. Trong một nền kinh tế trì trệ, việc tăng chi cho lĩnh vực này đồng nghĩa với cắt giảm ngân sách cho lĩnh vực khác. Những lựa chọn chính sách có tổng bằng không như vậy tạo ra áp lực chính trị to lớn. Đây là một trong những nguyên nhân chính khiến chính phủ tiền nhiệm mất dần sự ủng hộ của cử tri.

Trong nỗ lực thúc đẩy tăng trưởng đồng thời đảm bảo các mục tiêu tài khóa, Bộ trưởng Tài chính phải đối mặt với những thách thức ngắn hạn và dài hạn. Về ngắn hạn, tỷ lệ nợ công/GDP đang tiệm cận mức 100% và lãi suất trái phiếu chính phủ dài hạn vượt 4%. Về dài hạn, Vương quốc Anh đang đối mặt với "song thâm hụt": thâm hụt ngân sách và thâm hụt cán cân vãng lai. Thâm hụt ngân sách gia tăng có thể làm trầm trọng thêm thâm hụt cán cân vãng lai, đòi hỏi dòng vốn đầu tư nước ngoài ròng lớn hơn. Do đó, niềm tin của nhà đầu tư quốc tế đóng vai trò then chốt.

Vương quốc Anh đối mặt với vấn đề "song thâm hụt" mang tính cơ cấu

Niềm tin của thị trường là yếu tố khó dự đoán. Niềm ton này không hoàn toàn phụ thuộc vào các chỉ số cụ thể về thâm hụt và nợ, mà còn dựa vào độ tin cậy của kế hoạch chính phủ và sự ổn định chính trị. Tình hình hiện tại càng trở nên phức tạp bởi một số yếu tố. Ngoài sự phụ thuộc về cấu trúc vào nguồn vốn nước ngoài, đồng Bảng Anh không phải là một đồng tiền dự trữ chủ chốt: các nhà đầu tư không bắt buộc phải nắm giữ tài sản định giá bằng Bảng Anh. Tuy nhiên, khả năng phát hành trái phiếu bằng nội tệ là yếu tố quan trọng trong việc ứng phó với các cú sốc, như đã được minh chứng nhiều lần kể từ năm 2007. Đáng tiếc là, các quyết sách của giới chính trị Anh trong thập kỷ qua đã không góp phần củng cố uy tín quốc gia về tính thận trọng trong chính sách.

Trước những thách thức đa chiều và nhu cầu cấp bách về tăng trưởng bền vững, Dự thảo Ngân sách cần thể hiện một tầm nhìn chiến lược và toàn diện. Mọi đề xuất liên quan đến gia tăng nợ công cần được đặt trong bối cảnh tổng thể của chính sách tài khóa và mục tiêu tăng trưởng kinh tế dài hạn. Điều này đòi hỏi một cuộc cải cách thuế toàn diện, có thể bao gồm cả việc điều chỉnh tăng một số khoản thuế để đảm bảo nguồn thu bền vững. Tuy nhiên, trong bối cảnh thâm hụt cán cân đối ngoại mang tính cấu trúc, việc thúc đẩy đầu tư cần đi đôi với nỗ lực gia tăng tiết kiệm nội địa. Một giải pháp tiềm năng là cải cách hệ thống hưu trí, bao gồm việc nâng đáng kể tỷ lệ đóng góp bắt buộc. Điều này không chỉ giúp cải thiện an ninh tài chính cho người về hưu mà còn tạo ra một nguồn vốn dài hạn đáng kể cho nền kinh tế. Tỷ lệ tiết kiệm cao hơn sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc tài trợ các dự án đầu tư nội địa quan trọng, giảm bớt sự phụ thuộc vào nguồn vốn nước ngoài và tăng cường khả năng chống chịu của nền kinh tế trước các cú sốc bên ngoài.

Vương quốc Anh đang phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt tiết kiệm mãn tính cho đầu tư

Quan trọng hơn cả, với tỷ lệ đầu tư và tiết kiệm thấp cùng những rủi ro từ thâm hụt tài khóa và cán cân đối ngoại ngày càng lớn, chính phủ cần tìm ra các động lực tăng trưởng không phụ thuộc chủ yếu vào tăng đầu tư. Các giải pháp tiềm năng bao gồm nới lỏng đáng kể các quy định về quy hoạch, thực hiện phi quy chế hóa có chọn lọc và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Yếu tố sau đặc biệt quan trọng trong bối cảnh tăng trưởng năng suất đang ở mức thấp. Cơ quan Nghiên cứu và Phát minh Tiên tiến (ARIA), được Dominic Cummings ủng hộ, có thể đóng vai trò quan trọng. Chính phủ cũng cần khuyến khích các hình thức tài chính chấp nhận rủi ro cao hơn để hỗ trợ đổi mới sáng tạo.

Vương quốc Anh đang đứng trước thách thức to lớn trong việc thoát khỏi bẫy tăng trưởng thấp đã kéo dài. Tuy nhiên, những điểm yếu cấu trúc tích tụ trong nền kinh tế qua nhiều thập kỷ sẽ là rào cản đáng kể cho quá trình phục hồi và tăng trưởng. Thách thức đối với Bộ trưởng Tài chính Reeves không chỉ dừng lại ở việc quản lý các áp lực trước mắt như lạm phát hay thâm hụt ngân sách. Quan trọng hơn, bà cần phải đề xuất và triển khai một chiến lược tổng thể, đa chiều nhằm đưa nền kinh tế thoát khỏi tình trạng trì trệ hiện tại và đặt nền móng cho một giai đoạn tăng trưởng mới, bền vững và bao trùm hơn. Tương lai của Vương quốc Anh, vị thế của quốc gia này trên trường quốc tế, và sự thịnh vượng của người dân phụ thuộc rất lớn vào khả năng giải quyết bài toán phức tạp này.