Với tầm nhìn trở thành một cường quốc, Trung Quốc suốt 40 năm nay đóng vai một kẻ bắt nạt ít chịu rủi ro, sẵn sàng ra tay với các nước nhỏ, nhưng lại cẩn trọng với những nước có khả năng phản kháng. Tuy nhiên, gần đây Trung Quốc có vẻ đã thay đổi cách tính toán rủi ro, đầu tiên với việc Chủ nhiệm Văn phòng Ủy ban Công tác Ngoại sự Trung ương Dương Khiết Trì nói với các nhà ngoại giao Mỹ về sự thất bại của nền dân chủ Mỹ trong một cuộc họp song phương, và được tôn vinh tại quê nhà. Sau đó Trung Quốc tiếp tục trừng phạt nhiều chính khách, học giả, nhà ngoại giao và vận động dân chủ từ Anh, Canada và Liên minh Châu Âu (EU). Những động thái mạnh bạo này là phản ứng cho việc phương Tây trừng phạt mạnh tay nhiều quan chức bị cáo buộc đàn áp người Hồi giáo ở khu tự trị Tân Cương.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói rằng phương Tây nên tự thấy xấu hổ khi đặt nghi vấn về nhân quyền của quốc gia này trong khi chính mình là thủ phạm của đường dây buôn bán nô lệ Đại Tây Dương, chủ nghĩa thực dân, diệt chủng Do Thái và hàng triệu sinh mạng người dân Mỹ và châu Âu đã mất do dịch Covid. Gần đây nhiều nhà ngoại giao và tuyên truyền viên Trung Quốc đã phủ nhận tình trạng lao động cưỡng bức tại các cánh đồng bông ở Tân Cương, cho rằng đó là “bịa đặt và xuyên tạc”. Họ cũng đã khen ngợi những người Trung Quốc tẩy chay các thương hiệu nước ngoài từ chối dùng bông từ khu vực đó. Có người lại cho thấy lòng nhiệt thành của mình bằng những lời xúc phạm từ thời Mao Trạch Đông, như việc thủ tướng Canada Justin Trudeau bị một tổng lãnh sự Trung Quốc cáo buộc là “chó săn” của Mỹ.

Chủ nghĩa ái quốc có phần cực đoan như vậy đang khiến các nhà ngoại giao phương Tây lo ngại. Nhiều đặc phái viên đã bị triệu tập giữa đêm khuya để nghe những lời trách móc từ quan chức Trung Quốc, nói rằng Trung Quốc bây giờ không phải là nơi bị nước ngoài xâu xé 120 năm trước. Một số chính trị gia nói về việc sống trong giai đoạn chuyển giao của chính sách đối ngoại Trung Quốc. Những người am hiểu lịch sử thì đang tranh luận điều này giống với sự trỗi dậy của Nhật Bản những năm 1930, hay tham vọng bá chủ đã dẫn đến Chiến tranh thế giới thứ nhất của Đức. Một nhà ngoại giao kỳ cựu cho rằng những người đứng đầu Trung Quốc xem phương Tây như một con chó vô kỷ luật, yếu đuối và dễ dụ dỗ, và sẽ phải bắt nó phục tùng.

Tại Washington cũng như nhiều thủ đô khác, không khó để bắt gặp những lời nói như Trung Quốc đang mắc nhiều sai lầm dại dột, vụng về. Đương nhiên Trung Quốc coi đó là dư luận phương Tây đảo chiều với mình. Vẫn có nhiều câu hỏi về Trung Quốc và Hiệp định Đầu tư Toàn diện (CAI) với EU mà nước này rất muốn ký. Việc phê chuẩn hiệp định này đang bị trì hoãn bởi Nghị viện châu Âu, và rất có thể là vô thời hạn khi Trung Quốc đang trừng phạt nhiều nhà lập pháp EU.

Trên thực tế, có thể các lãnh đạo Trung Quốc cho rằng quyết đoán là hợp lý. Thứ nhất, họ tin Trung Quốc có lợi thế khi trật tự thế giới mới xuất hiện, một trật tự mà các nước phát triển được đáp ứng nhu cầu. Tại Liên Hiệp Quốc, đa số các thành viên đều ủng hộ Trung Quốc khi đây là nguồn vốn vay, hạ tầng và công nghệ rẻ không thể thay thế, nhất là với các quốc gia chuyên quyền đang mua thiết bị giám sát từ đây. Thứ hai, Trung Quốc càng ngày càng chắc chắn rằng Hoa Kỳ đang trong giai đoạn suy yếu lâu dài, không thể đảo ngược, kể cả khi phương Tây quá kiêu ngạo và kỳ thị để chấp nhận rằng “phương Đông đang trỗi dậy, còn phương Tây đang thoái trào”. Trung Quốc đang đưa ra những biện pháp mạnh có tính toán để cho phương Tây thấy trật tự của Mỹ đang sụp đổ.

Theo một nhà ngoại giao châu Âu, ít nhất một bộ phận người Trung Quốc tin là trật tự tự do sau năm 1945 - trật tự xây dựng trên nhân quyền, chuẩn mực và luật lệ bình đẳng không phân biệt - là một trở ngại đến sự phát triển của Trung Quốc. Bộ phận đó nghĩ Trung Quốc sẽ không đạt được mục tiêu nếu chơi theo luật.

Các nhà ngoại giao nói rằng Trung Quốc kiêu ngạo và hoang tưởng. Họ cho biết một số quan chức Trung Quốc tin là EU sẽ dỡ bỏ trừng phạt liên quan đến Tân Cương, vì châu Âu sẽ không thể hồi phục nếu thiếu Trung Quốc. Một số quan chức khác lo ngại quốc gia của mình đang tạo quá nhiều kẻ thù. Họ bị áp đảo bởi những người cho rằng Trung Quốc bị ghét bỏ là do những thành công của mình đã tạo thù hận với phương Tây. Lãnh đạo Trung Quốc đang chuẩn bị cho một cuộc đấu tranh kéo dài, và rủi ro là rất rõ, với cả Trung Quốc và phương Tây.