Những cú sốc lớn đối với từng mặt hàng trong rổ CPI có thể gây khó khăn trong việc diễn giải cả lạm phát toàn phần và lạm phát lõi. Ví dụ, các khoản trợ cấp của chính phủ đã có tác động rõ rệt làm giảm lạm phát của Úc trong nửa cuối năm 2024, đồng thời ảnh hưởng đến chỉ số lạm phát trung bình lược bỏ do làm thay đổi sự phân bổ mức tăng giá. Việc ước tính mức độ mà các cú sốc của một nhóm mặt hàng trong rổ CPI có thể ảnh hưởng đến các chỉ số lạm phát tổng thể là rất quan trọng để đánh giá xu hướng lạm phát cơ bản.

Nếu các mặt hàng trong rổ CPI có trọng số bằng nhau, các cú sốc riêng lẻ đối với giá có thể triệt tiêu lẫn nhau trong một quý nhất định. Tuy nhiên, trên thực tế, các mặt hàng này có trọng số khác nhau, và sự phân bổ trọng số CPI có xu hướng nghiêng về bên phải. Điều này có nghĩa là các cú sốc về giá đối với những mặt hàng có trọng số lớn hơn sẽ có ảnh hưởng đáng kể đến tổng thể CPI.

Một cách đơn giản để đánh giá tác động của các cú sốc riêng lẻ lên lạm phát tổng thể là chia tốc độ lạm phát hàng năm của một quý thành hai phần: mức tăng giá trung bình đơn giản của tất cả các mặt hàng (thành phần tổng hợp) và mức độ chênh lệch trung bình có trọng số của từng mặt hàng so với mức trung bình (trong đó trọng số là trọng số CPI). Nếu tất cả các mặt hàng có tốc độ tăng giá giống nhau, lạm phát sẽ đúng bằng mức trung bình đơn giản. Tuy nhiên, nếu các mặt hàng có trọng số lớn hơn trong rổ CPI tăng giá nhanh hơn hoặc chậm hơn đáng kể, thì sự thay đổi giá tương đối sẽ ảnh hưởng đến lạm phát chung.

Phân tích cho thấy rằng những mặt hàng có trọng số lớn thực sự có tác động đáng kể đến lạm phát (yếu tố "granular"). Trước đại dịch, tốc độ tăng giá của các mặt hàng lớn trong CPI đã đóng góp trung bình khoảng 0.5 điểm phần trăm vào lạm phát hàng năm. Tuy nhiên, kể từ cuối năm 2019, tác động của yếu tố tổng hợp đã giải thích phần lớn biến động của lạm phát. Điều này cho thấy rằng lạm phát hậu đại dịch chủ yếu đến từ các cú sốc kinh tế vĩ mô chung, chứ không phải từ các cú sốc tập trung vào một số mặt hàng lớn.

Những kết quả trên mang lại sự lạc quan rằng lạm phát đang tiến gần hơn đến mức mục tiêu. Nếu sự suy giảm lạm phát gần đây chỉ đơn thuần do những cú sốc giảm phát tạm thời đối với một số mặt hàng lớn, thì tiến trình này có thể bị đảo ngược khi các cú sốc này biến mất. Tuy nhiên, dữ liệu cho thấy sự ổn định của lạm phát không chỉ là kết quả của những yếu tố tạm thời mà phản ánh một sự điều chỉnh tổng thể của nền kinh tế.

Tác động của các cú sốc riêng lẻ

Phân tích sâu hơn cho thấy các cú sốc riêng lẻ đối với các mặt hàng lớn có thể ảnh hưởng đến lạm phát tổng thể, nhưng bản thân những cú sốc này thường bị chi phối bởi các yếu tố kinh tế vĩ mô chung. Điều này có nghĩa là ngay cả khi một số mặt hàng có trọng số lớn trở nên nhạy cảm hơn với các cú sốc vĩ mô (chẳng hạn như biến động trong thương mại), thì đây vẫn là biểu hiện của một cú sốc chung chứ không phải sự biến động ngẫu nhiên của từng mặt hàng riêng lẻ.

Từ năm 2020, sự nhạy cảm ngày càng lớn của các mặt hàng lớn đối với các cú sốc vĩ mô đã hoạt động như một cơ chế khuếch đại, khiến lạm phát phản ứng mạnh hơn với những thay đổi kinh tế chung. Trong hai quý gần đây, sự suy giảm lạm phát một phần cũng nhờ vào việc các mặt hàng lớn phản ứng mạnh hơn với xu hướng giảm phát tổng thể.

Chuyển đổi chế độ lạm phát

Kết quả từ các phân tích trên cho thấy giai đoạn lạm phát cao trong những năm gần đây chủ yếu do các cú sốc chung của nền kinh tế, trong khi các cú sốc riêng lẻ chỉ đóng vai trò nhỏ hơn nhiều trong sự biến động của lạm phát. Trước đại dịch, khi lạm phát ổn định ở mức thấp, sự gia tăng lạm phát thường đi kèm với sự gia tăng của các cú sốc riêng lẻ. Tuy nhiên, sau năm 2020, mối quan hệ này đã đảo ngược.

Nếu lạm phát cơ bản thực sự đã ổn định quanh mức mục tiêu, chúng ta có thể kỳ vọng rằng các cú sốc riêng lẻ sẽ lại có xu hướng đồng biến với lạm phát tổng thể và đóng góp nhiều hơn vào sự biến động chung của lạm phát. Sự tái lập của mối quan hệ này sẽ là bằng chứng cho thấy lạm phát đang trở lại chế độ ổn định, thấp và có thể dự báo được.

Ngoài ra, dữ liệu lịch sử cho thấy rằng khi lạm phát ở mức thấp và ổn định, các biến động lớn trong chỉ số CPI hàng quý thường do một nhóm nhỏ mặt hàng gây ra. Mối quan hệ này đã bị phá vỡ trong đại dịch nhưng dường như đã quay trở lại trong nửa cuối năm 2024. Điều này, cùng với các chỉ số khác về sự phân bổ giá cả trong rổ CPI, cho thấy lạm phát đang hội tụ về mức mục tiêu một cách bền vững.