Từ lâu, Trung Quốc đã dựa vào chiến lược quen thuộc là đầu tư vào các dự án cơ sở hạ tầng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đặc biệt là mạng lưới đường sắt cao tốc lớn nhất thế giới. Đầu năm nay, Bắc Kinh còn tuyên bố hệ thống này có thể tăng gần gấp đôi quy mô trong vòng 15 năm tới.

Tuy nhiên, giờ đây họ cũng đang ra sức kéo giảm núi nợ khổng lồ sau một thập kỷ tăng vay, thông qua việc trì hoãn hoặc thậm chí là không phê duyệt cho một số tuyến đường sắt cao tốc và tàu điện ngầm tốn kém.

Các dự án quan trọng vẫn đang được xây dựng ở các thành phố lớn. Ví dụ như giai đoạn 2 của mạng lưới giao thông công cộng thành phố Phật Sơn (Quảng Đông) có chi phí 77,21 tỷ nhân dân tệ (12 tỷ USD). Song, Bắc Kinh đang đặt ra tiêu chuẩn cao hơn. Nguyên nhân là do rủi ro vỡ nợ của các chính quyền địa phương ngày càng tăng, trong bối cảnh nguồn thu của họ co hẹp vì đại dịch.

Bắc Kinh nhận thức rõ rằng mức nợ cao làm giảm sự linh động và gây ra rủi ro đáng kể cho hệ thống tài chính và nền kinh tế. Những nỗ lực giảm nợ này sẽ gây áp lực đối với tốc độ tăng trưởng trong những năm tới.

Michael Pettis, Giáo sư tài chính tại Đại học Bắc Kinh, dự kiến tăng trưởng nợ của Trung Quốc năm nay sẽ thuộc hàng thấp nhất trong thập kỷ qua, nhờ động thái siết chặt việc đi vay đầu năm đến nay.

Theo Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBOC), khi nền kinh tế Trung Quốc phục hồi mạnh mẽ sau tác động của đại dịch, nợ của nước này cũng đã tăng lên 280% GDP vào năm 2020, từ mức 255% GDP của năm 2019. Tổng quy mô của núi nợ thực sự cũng chưa rõ, do các chính quyền địa phương có động thái vay ngoài ngân sách của họ, dẫn đến cái gọi là nợ ẩn.

"Các khoản vay bất động sản và nợ ẩn của chính quyền địa phương vẫn là những mối đe dọa tiềm tàng đối với sự ổn định tài chính của chúng tôi", Wang Zhaoxing, cựu Phó chủ tịch Ủy ban Điều tiết Bảo hiểm và Ngân hàng Trung Quốc nói và cho rằng đó chính là hiện tượng "tê giác xám" - đề cập đến một rủi ro tiềm tàng được nhiều người biết đến nhưng chưa được giải quyết thỏa đáng.

Vào tháng 6, chi nhánh của Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia tại thành phố Hành Dương, tỉnh Hồ Nam cho biết sẽ xem xét đơn đăng ký cho một dự án ngầm mới vào "một thời điểm thích hợp". Họ giải thích rằng chính quyền trung ương đang kiểm soát chặt chẽ việc xây dựng các tuyến đường sắt đô thị để "ngăn chặn và giải quyết hiệu quả các khoản nợ tiềm ẩn của chính quyền địa phương".

Nợ của Trung Quốc bắt đầu tăng nhanh sau khi chính phủ chi 4.000 tỷ nhân dân tệ (564 tỷ USD) vào năm 2008 để chống lại tác động từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, diễn ra cùng thời điểm nền kinh tế nước này bắt đầu suy thoái.

Đồng thời, các khoản vay ngoại bảng (off-balance sheet) của các chính quyền địa phương trở nên phổ biến để tài trợ cho cơ sở hạ tầng và các khoản chi tiêu khác nhằm thúc đẩy kinh tế, dẫn đến sự gia tăng nhanh chóng của nợ ẩn.

Bắc Kinh đã đi xa đến mức đặt giới hạn nợ tổng thể của mình ở mức 250% GDP vào năm 2017, nhưng đại dịch đã phá hỏng kế hoạch đó. Năm ngoái, chính phủ đã tung ra gói kích thích tài khóa gần 3.600 tỷ nhân dân tệ (557 tỷ USD) để giải cứu nền kinh tế bị ảnh hưởng bởi đại dịch, khiến tỷ lệ này vượt giới hạn.

Rain Yin, Phó giám đốc tại S&P Global Ratings cho biết, để kiềm chế việc tăng nợ, chính phủ trung ương Trung Quốc đã đặt trọng tâm là hạn chế nợ ẩn của chính quyền địa phương. "Đối với các chính quyền địa phương, chúng tôi dự đoán sự thay đổi cơ cấu trong hồ sơ nợ của họ, từ các chính sách hạn chế nợ ẩn", ông nói.

Nicholas Borst, Phó chủ tịch kiêm giám đốc nghiên cứu về Trung Quốc tại Seafarer Capital cho biết, mặc dù kích thích tài chính của Trung Quốc không lớn như ở Mỹ và các thị trường phát triển khác, nhưng việc vay nợ giữa các công ty, chính quyền địa phương và hộ gia đình đều tăng nhanh trong năm ngoái.

"Chính phủ Trung Quốc đang cố gắng khôi phục mức nợ lại như bình thường, gây áp lực buộc chính quyền địa phương và các công ty mắc nợ phải làm sạch bảng cân đối kế toán và giảm đi vay", Borst nói.

Một báo cáo nghiên cứu được Macquarie Group công bố vào tháng trước cũng cho thấy, do lập trường tài khóa thắt chặt, tăng trưởng đầu tư vào cơ sở hạ tầng chậm lại trong nửa đầu năm nay so với nửa đầu năm 2019. Chính sách này cũng đã làm chậm lại việc phát hành trái phiếu của chính quyền địa phương. Chỉ 28% hạn ngạch trái phiếu đặc biệt hàng năm cho năm 2021 được phát hành trong nửa đầu năm, so với khoảng 60% trong năm 2019 và 2020.

Theo các nhà phân tích, việc phát hành trái phiếu chính phủ sẽ tăng tốc trong nửa cuối năm vì có những dự án có thể gia tăng giá trị cho nền kinh tế sẽ được chấp thuận. Tuy nhiên, tổng số trái phiếu phát hành cho mục đích đặc biệt trong năm nay có thể không đạt hạn ngạch hàng năm là 3.650 tỷ nhân dân tệ (565 tỷ USD).

Cũng có hoài nghi rằng liệu thắt chặt tài khóa có thực sự hiệu quả trong việc giảm tỷ lệ nợ trên GDP của Trung Quốc hay không, mặc dù các số liệu chính thức cho thấy tỷ lệ này đã giảm đáng kể từ đầu năm.

Trong quý II năm nay, tỷ lệ nợ trên GDP của Trung Quốc giảm 2,6 điểm phần trăm, xuống 265,4% từ mức 268% của quý I. Theo PBOC, tính chung nửa đầu năm, tỷ lệ này đã giảm 4,7 điểm phần trăm.

Tuy nhiên, giáo sư Pettis của Đại học Bắc Kinh tin rằng mức nợ công của Trung Quốc thực sự cao hơn ước tính và vẫn tiếp tục tăng từ cuối năm ngoái đến quý II vừa qua, với tốc độ tăng trưởng là 9,6% trong nửa đầu năm, đã được chuyển đổi về cơ sở hàng năm. "Tỷ lệ nợ trên GDP của quốc gia trở nên tồi tệ hơn chứ không phải tốt hơn", vị chuyên gia đánh giá.

Các chuyên gia kinh tế cho rằng, việc Bắc Kinh đang siết việc vay nợ theo một chính sách chung cho tất cả địa phương như hiện tại có thể phản tác dụng, dẫn đến rủi ro cao hơn đối với các nền kinh tế khu vực và hệ thống tài chính.

Theo Wang Ren, Giáo sư tài chính tại Đại học Kinh doanh và Công nghệ Trùng Khánh, dựa trên nợ và dữ liệu kinh tế 158 thành phố ở Trung Quốc, cho thấy các thành phố phát triển có thể tận dụng nợ tốt hơn để nâng cao tăng trưởng so với các thành phố nhỏ hơn. Vì vậy, thực tế họ đã được hưởng lợi từ việc tăng vay nợ. "Không thích hợp để áp dụng các biện pháp kiểm soát rủi ro nợ chung cho các chính quyền địa phương, mà nó phải dựa trên đặc điểm khu vực", ông nói.

Còn theo Huang Yiping, một cựu cố vấn của Ủy ban chính sách tiền tệ của PBOC, khi nói đến việc xóa bỏ đòn bẩy, không chỉ các cơ quan quản lý đang nỗ lực hết sức mà chính quyền các cấp cũng đang phải chủ động. Bởi vì, tỷ lệ đòn bẩy sẽ được sử dụng làm chuẩn để đánh giá hiệu quả hoạt động của họ. "Rất dễ đi từ thái cực này sang thái cực khác. Và đặc biệt là đối với vấn đề tài chính, việc đánh đu giữa các thái cực sẽ rất nguy hiểm", ông nói.

Link gốc tại đây.